Birləşmiş Ştatlar bəşəri dəyərlərlə manipulyasiya xəttinə “sadiqdir”

İsa peyğəmbərlə (ə.) bağlı söylənilən bir hadisə var. Peyğəmbər əxlaqsızlıqla məşğul olduğu bildirilən qadının bir meydanda dövrəyə alındığını görür. Meydandakılar Peyğəmbərdən məsələyə münasibət bildirməsini istəyirlər. Qadını daşa basaraq linç etmək niyyətlərini açıqlayırlar. İsa peyğəmbərin (ə.) cavabı ibrətamizdir: Daşı günahı olmayan atsın. Güman edirik ki, dəyərli oxucularımız nə üçün yazımıza belə başladığımızın fərqinə varacaqlar. 

Beləliklə, ABŞ Dövlət Departa­menti 2023-cü il üzrə insan haqları­na dair hesabatını açıqlayıb. Əlbət­tə, Birləşmiş Ştatların hansı haqla dünyada mövcud istiqamətdəki və­ziyyəti dəyərləndirməsindən danı­şıb bunun bütün mənalarda yolve­rilməzliyini vurğulamaq niyyətindən uzağıq. Çünki məsələ barədə söz açmağın heç bir mənası yoxdur. Yəni, ABŞ-nin özü üçün müstəsna səlahiyyətlər və vəzifələr uydurması adidən də adi haldır. 

Ölkə öz qanunvericiliyində hə­min səlahiyyət və vəzifələrin icrasını leqallaşdırmaq yönündə müddəalar qondarır. Daşımağa iddialı olduğu fövqəladə missiyanı əldə bayrağa çevirib siyasi məqsədlər reallaşdırır.

ABŞ kollektiv Qərbin digər aktorları kimi, insan hüquq və azadlıqlarını qlobal siyasi məqsədlərin gerçəkləşdirilməsi na­minə başlıca vasitəyə, alətə çevirir. Bu, ar­tıq tendensiya halını alıb. Ortada maraqlı və ziddiyyətli durum var. Bütün dünya yax­şı anlayır ki, Vaşinqton manipulyasiyalara yol verir, ancaq ona qarşı hansısa ictimai müqavimət formalaşmır. Necə deyərlər, elə bil dünyanı zombiləşdirib. 

Əlbəttə, ABŞ qlobal gücdür, hamı durumu yaxşı dərk edir, Bu, öz yerində. Amma bu amil hələ hər şey demək de­yil. Güclü olmaq Birləşmiş Ştatlara belə bir imtiyaz qazandırmır ki, dünyada fun­damental dəyərlər xüsusunda söz sahibi olsun, həmin dəyərlər üzərində manipul­yasiya yolu tutsun. Çünki belə yanaşma quldarlıq dövrünün təfəkkür tərzindən başqa bir şey deyil. Təəssüf ki, dünyaya demokratiya dərsi deyən bir ölkədə kallo­abolosionist yanaşma hələ də aktuallığı­nı saxlamaqdadır. 

Artıq dünyada ABŞ Dövlət Departa­mentinin insan haqlarına dair hesabat­larına ciddi yanaşmırlar. Hər kəs yaxşı anlayır ki, həmin hesabatlar ayrı-ayrı so­sial şəbəkə profillərində yazılanlar, gerçək faktoloji əsası olmayan bilgilər əsasında tərtib olunur, ayrı-ayrı dövlətlərə təzyiq va­sitəsi kimi istifadə edilir. Yaxud da qərəzli olduğu aşkar bilinən mənbələrin məlumat­ları heç bir araşdırma, dəqiqləşdirmə apa­rılmadan sənədlərə daxil edilir. Fikrimizi təsdiqləmək üçün misallar yetərincədir. Onların üzərində dayanmağa lüzum gör­mürük. Həm də ona görə ki, bu barədə kifayət qədər çox yazılıb da, deyilib də. Amma çifayda...

Birləşmiş Ştatların bəşəri dəyərlər məsələsində müstəsna “təəssübkeşlik örnəyi” var. Bu “örnək” sübut edir ki, ölkə öz maraqları naminə hər cür qorxunc ssenariləri həyata keçirmək iqtidarında­dır. ABŞ-nin İraqa hərbi təcavüzünü gö­türək. Guya ki, İraqda kimyəvi silah var idi. Onun axtarışı ilə Birləşmiş Ştatlar ölkənin altını üstünə çevirib xarabazar­lıq yaratdı, minlərlə insan həyatını itirdi. Sonda nə oldu? Məlum oldu ki, İraqda heç bir kimyəvi silah yoxdur. Əslində, bu, ABŞ üçün utanc, rəzalət anı olmalı idi. Lakin Ağ Ev özünü heç nə olmamış kimi apardı. Sanki İraqda qırılanlar insanlar yox, qarışqalar imiş. 

Ümumən, ABŞ-ın hazırda Qəzza ha­disaləri barədə susması, vaxtilə İraqla yanaşı, Əfqanıstanda törətdiyi cinayətlər kimi heç bir əndazəyə sığmır. Yəni, or­tada dünya təəssübkeşliyinə iddialı ölkə adına belə dəhşətli faktlar varkən, Dövlət Departamenti yenə də öz “ampluasında­dır”. Necə deyərlər, utanmasan, oynama­ğa nə var ki?

Əvvəldə diqqətə çatdırdığımız məqa­ma qayıdaq. Bəli, “daşı günahı olmayan atmalıdır” məsələsinə. Yazımızda ABŞ-ın saysız-hesabsız günahlarından yal­nız kiçik fraqmentləri xatırlatdıq. Ancaq Birləşmiş Ştatlar insan hüquqları sahə­sində ən böyük günahlardan birini elə öz daxilində edir. Bu gün də ölkənin müxtə­lif yerlərində irqi ayrı-seçkilik halları var, qeyri-tolerant mühiti at oynadır. Bu gün də ölkədə qaraların (qara dərili vətəndaş­ların – Ə.C.) daxil ola bilmədiyi məkanlar fəaliyyət göstərir. Bu gün də ABŞ-da elə yerlər var ki, orada insan qətli toyuq başı kəsmək kimi bir şeydir, adi olay qismində qarşılanır, cinayətkarlar nəinki məsuliy­yətə cəlb olunmur, hətta əllərini-qollarını sallayaraq rahat şəkildə küçələrdə gəzir­lər. Görünür, Birləşmiş Ştatlarda insan azadlığı ilə bağlı deyimlərin qəbulolunma göstəriciləri sadaladıqlarımızdır. 

Bəli, ABŞ özünü insan hüquq və azad­lıqlarına nəzarətçi qismində görürsə, bun­lara diqqət yetirməlidir. Nəzərə alaq ki, ölkədə rasizm, islamofobiya, miqrantların hüquqlarının pozulması, həbsxanalarda dözülməz şərait və rəftar, eləcə də digər qorxunc hallar da baş alıb getməkdədir. Görəsən, Dövlət Departamenti nəyə görə hesabatında bu barədə danışmır. Məgər sadaladıqlarımız günah deyil? Amma düşünürük ki, günah ABŞ-da baş verən hüquq pozuntularını xarakterizə etmək üçün, əslində, çox yumşaq ifadədir. 

Sonda onu da deyək ki, BMT, dün­ya dövlətləri bir araya gəlməli, Birləşmiş Ştatlarda insan haqlarının vəziyyətinə diqqət yetirməlidirlər. Mövcud sahədə­ki acınacaqlı durumun müxtəlif təzahür formaları ilə bağlı hesabatlar hazırlamaq mümkündür. Ancaq, təəssüf ki, dünyanın bu işləri gerçəkləşdirmək üçün təpəri yox­dur. Təpər olmadıqca, Birləşmiş Ştatların şər-böhtan üzərinə qurulmuş hegemon­luğu davam edəcək. İnsan haqları, de­mokratiya, azad söz, fikir plüralizmi kimi dəyərlər isə ABŞ-nin dünya hegemon­luğu qarşısında aciz durumda qalacaq, obrazlı desək, həmin dəyərlər Amerika kovboylarının atlarının arxasında əli-qolu bağlı vəziyyətdə sürünəcəklər. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ