Ermənistanda bununla bağlı müzakirələr davam edir

Baş nazir Nikol Paşinyanın gündəmə gətirdiyi bu məsələ ilə əlaqədar ölkə siyasətində birmənalı münasibət yoxdur. Paşinyana qarşı olan parlament müxalifəti və parlamentdənkənar revanşist qüvvələr onun bu addımının Azərbaycanın təzyiqləri nəticəsində baş verdiyini iddia edirlər. 

Bu fikrin əsası ona görə yoxdur ki, Ermənistanın Konstitusiyasına son 30 ilə yaxın bir dövrdə bir neçə dəfə dəyi­şikliklər edilmişdir və bunun Azərbay­canla münasibətlərlə heç bir əlaqəsi olmamışdır. Konstitusiyaya dəyişiklik­lər edilərkən bu gün Ermənistan üçün maneələr təşkil edəcək maddələrin üzə­rində durulmamışdı və bu addımların yanlış olduğunu Ermənistanda yalnız indi anlamağa başlayıblar. Çünki Ermə­nistanda öz qonşuları ilə sülh danışıqla­rına getmək iddiası səsləndirilir və təbii ki, Konstitusiyaya buna uyğun tənzim­ləmələr olmalıdır. 

1990-cı il avqustun 23-də Ermənistan Ali Sovetinin birinci sessiyası “Ermənista­nın Müstəqilliyi haqqında Bəyannamə”ni qəbul etdi. Müstəqillik yolunda hüquqi sənəd olan və Ermənistanın siyasi, iqti­sadi və mədəni inkişaf yollarını göstərən bu bəyannamə 12 bənddən ibarət idi. Bə­yannamənin preamblasında Ermənistan SSR Ali Sovetinin və Dağlıq Qarabağ İc­raiyyə Komitəsinin “Ermənistan SSR-in və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin birləşdirilməsi haqqında” 1989-cu il 1 de­kabr tarixli birgə qərarı əsasında müstəqil Ermənistan Respublikasının hüquqi ba­zası müəyyənləşdirilirdi. Həmin bəyan­namənin 11-ci bəndində elan olunurdu: “Ermənistan Respublikası Osmanlı Tür­kiyəsi və “Qərbi Ermənistanda” (Tür­kiyənin Şərqi Anadolu vilayətləri nəzərdə tutulur) 1915-ci ildə “erməni soyqırımı”­nın beynəlxalq səviyyədə tanınmasını dəstəkləyir”.

Göründüyü kimi, 1991-ci il Ermənis­tanın Müstəqillik Bəyannaməsində həm Azərbaycana, həm də Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları irəli sürülürdü. Bu iddialar 1995-ci ildə qəbul olunan Ermənistanın Əsas Qanununda- Konstitusiyasında da yer almışdır. Söhbət bundan gedir. Bə­yannamə və Konstitusiyada Azərbayca­nın əzəli torpaqları olan Dağlıq Qaraba­ğın guya Ermənistan ərazisinin ayrılmaz hissəsi kimi tanıyan maddə bu gün də qalmaqdadır. Ermənistanda ayrı-ayrı il­lərdə Konstitusiya dəyişikliyi olsa da, bu maddələr dəyişdirilməmişdir. Bunu da yada salaq ki, 1992-ci ildə də Ermənistan parlamentinin qəbul etdiyi və hələ də qüvvədə olan qanuna əsasən, heç bir ermə­ni rəsmisi Dağlıq Qarabağın Azərbaycan tərkibində göstərildiyi hər hansı bir sənə­də imza ata bilməz. Bu dəyişikliklər olma­dan Azərbaycanla bağlanacaq müqavilə Konstitusiya ilə ziddiyyət təşkil edəcəkdir, 11-ci maddənin qalması Türkiyə ilə mü­nasibətlərin qurulmasına mane olacaq­dır. Ermənistan mövcud Konstitisiya ilə nə Azərbaycanla, nə də Türkiyə ilə sülh müqaviləsinə gedə bilməz. 

Birmənalı şəkildə həm Müstəqillik Bəyannaməsi, həm də 1995-ci il Ermə­nistan Konstitusiyası dəyişməlidir. Bir daha vurğulamaq istəyirik ki, oradakı bəzi maddələrdən imtina etmədən bağ­lanacaq hər hansı müqavilə Konstitusiya ilə ziddiyyət təşkil edəcək. 2009- cu ildə Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşması və sərhədlərin açılması ilə bağlı imzala­nan protokollar Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən bu səbəbdən təsdiq olun­mamışdı. Ermənistanda bu cəhətlərin fərqindədirlər. Cəmiyyətin bəzi qrupları buna Azərbaycanın tələbi kimi baxır. Bu da siyasi mübarizə müstəvisinə çıxarıl­mışdır Əslində, Azərbaycanın tələbi de­yil, bir zamanlar şovinist əhvali-ruhiyyə nəticəsində edilmiş siyasi avanturanın düzəldilməsidir. 

Təbii ki, bütün bunlar Azərbaycan və Türkiyəni maraqlandırır. Ermənistan tərəfindən ölkələrimizə qarşı düşmənçilik siyasəti dövlətin əsas qanununda qala bilməz 

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev demişdir ki, Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsində ölkəmizin Qarabağ bölgəsinin Ermənistana birləşdirilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün po­zulması ilə bağlı birbaşa çağırışlar var və həmin sənədə istinadlar Ermənistan Konstitusiyasında da əksini tapıb. Həm­çinin Ermənistanın qoşulduğu bir çox konvensiyalar və digər sənədlərdə Azər­baycanın Qarabağ üzərində suverenliyini tanımayan çoxsaylı qeydlər, hətta ərazi iddiaları var. 

Ermənistanın baş naziri Nikol Pa­şinyan bu il yanvarın 19-da hökumətin iclasında bildirib ki, yeni geosiyasi və regional şəraitdə daha rəqabətli və hə­yat qabiliyyətli edəcək yeni Konstitusiya lazımdır. O da ifadə olunur ki, atılacaq addımlar Konstitusiyada bəzi maddələ­rin dəyişdirilməsi ilə məhdudlaşa bilməz, bütünlüklə, yeni Konstitusiyanın qəbulu olmalıdır. Ermənistan bu qanunda də­yişdirmək üçün referenduma getməlidir . Bunlar olmasa, Ermənistan Azərbaycan­la və Türkiyə ilə heç bir sənədə imza ata bilməz. 

Ermənistanda belə fikirləşirlər ki, Pa­şinyan yaxın 4 ayda yeni Konstitusiya ilə bağlı referendum keçirməyə hazırla­şır. Erməni nəşrləri də yazırlar ki, Qərb Azərbaycanla sülh müqaviləsini maneə­siz imzalamaq üçün Nikol Paşinyandan ölkə daxilində əlavə legitimlik də tələb edir. Əlavə legitimlik isə növbədənkənar seçkilərin keçirilməsidir. Belə bir fikir irəli sürənlər də var ki, Konstitusiya dəyişik­likləri ilə bağlı referendumla növbədənkə­nar seçkilər eyni vaxtda keçirilə bilər.

Ermənistanda dəyişikliklər yalnız Konstitusiyada edilməməlidir, dövlətin atributlarında, rəmzlərində də dəyişiklik edilməsi gündəmə gətirilmişdir. Məsələn, Ermənistanın gerbindəki “Ağrı dağı” təs­viri götürülməlidir, Paşinyanın özü bir çıxışında bildirmişdi ki, “Ağrı dağı” Ermə­nistanın sərhədləri daxilində deyil, onu Araqats (Ələyəz) dağı ilə əvəz etmək məqsədəuyğundur.

Ermənistanın himnində “düşmən” ifa­dəsi yer alır, açıq şəkildə qonşu Azərbay­can və türk xalqları nəzərdə tutulur. Belə nifrət ifadələrindən imtina edilməlidir. Orta məktəblərdə tədris olunan “Erməni tarixi” kitabları da dəyişdirilməlidir. Tək­lif edirlər ki, bu ifadə “Ermənistan tarixi” olmalıdır. “Erməni ordusu” ifadəsi də də­yişdirilməlidir. 

Belə ki, Amerikada, Rusiyada və başqa ölkələrdə yaşayan ermənilərin or­dusu anlamına gələn həmin ifadə yanlış­dır, ordu Ermənistan dövlətinə aiddir və s. Müzakirələr bu istiqamətdə gedir, amma Paşinyan hakimiyyəti çox ciddi çətinliklər qarşısındadır. Mövcud durumun Azər­baycanla aparılan sülh prosesinə mənfi təsirini bu ölkədə hər kəs bilir. Həm də Paşinyan hakimiyyətinin möhkəm əsas­larla, legitim olaraq davam etməsi üçün qaçılmaz bir proses olduğu da reallıqdır. 

Qafar ÇAXMAQLI,
Türkiyənin Ərciyəs Universitetinin professoru