Erməni baş nazir Azərbaycanla sülhə gəlmək məsələsində nələri vurğulayır?

Şübhəsiz ki, Ermənistanda yaşananların Azərbaycanda doğurduğu maraq Bakı-İrəvan sülh gündəliyi ilə bağlıdır. Baş nazir Nikol Paşinyanın ölkə parlamentində səsləndirdiyi fikirlər də bu baxımdan vacibdir. Məsələn, hazırda Ermənistanda konstitusiya islahatları mövzusu gündəmdədir və daxili ictimai rəydə belə düşüncə var ki, bu, Bakının diktəsidir. 

“Bakının diktəsi” ritorikası isə özlü­yündə reallıqlarla barışmamaq, onlara qarşı müqavimət formalaşdırmaq istə­yidir. Ancaq rəsmi İrəvanın irəli sürdü­yü prinsiplərin qeyri-məqbulluğu ayrıca vurğulanmalıdır. Deməli, Ermənistanda yaşanan ziddiyyətlər və gərginliklər fo­nunda Paşinyanın öz hakimiyyətinə bə­raət qazandırmaq üçün hansı məqam­lardan söz açdığına nəzər salmalıyıq.

Başlayaq erməni baş nazirin Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanması üçün Ermənistan konsti­tusiyasının dəyişdirilməsi tezisinə mü­nasibətindən. Ölkənin ana qanunun ye­nilənməsi xüsusundakı müzakirələrin Bakının diktəsi kimi qiymətləndirildiyini vurğuladıq. Paşinyanın mövqeyi belə­dir ki, rəhbərlik etdiyi iqtidar Bakı ilə anlaşmanı konstitusiya dəyişikliyi xü­susunda görmür. O deyib ki, Azərbay­canla sülh müqaviləsinin mətnindəki razılaşdırılmış maddəyə görə, tərəflər öz öhdəliklərini yerinə yetirmədikdə, daxili qanunvericiliklərini əsas saya bil­məzlər. 

Əlbəttə, Paşinyan fikirləri ilə ölkə konstitusiyasının dəyişdirilməsinin bəşəri məqsəd daşıdığını vurğulamağa çalışır. Yəni, demək istəyir ki, mövcud istiqamətdə Bakının hansısa diktəsi­nin olduğunu önə çəkmək düzgün de­yil. Onun belə münasibəti daxili ictimai rəyə hesablanıb, söylədikləri isə söz oyunundan o yana keçmir.

Aydındır ki, müqavilə öhdəlikləri­nin yerinə yetirilməməsi konkret ma­hiyyət daşıyan təmayüldür. Bunun qiymətləndirilməsi baxımından zəruri sənəd elə sülh sazişinin özü olmalıdır. Hansısa tərəf qüvvəyə minmiş müqa­vilənin şərtlərini daxili qanunvericiliyə uyğunsuzluq baxımından əsaslandı­ra bilməz. Çünki sənəd imzalanırsa, onun ölkələrin nəinki qanunlarına, o cümlədən, maraq və mənafelərinə uyğunluğu əvvəlcədən nəzərə alınır. Prinsipial məqam budur. 

Bəs Azərbaycan nə üçün İrəvanla sülh məsələsində Ermənistan konstitusi­yasının dəyişdirilməsi üzərində dayanır? Çünki Bakı sülh mühitinin etibarlılığına əmin olmaq istəyir. Daha doğrusu, əmin olmaq üçün vasitələr axtarır. Ermənistan Konstitusiyasında qonşu dövlətlərə qar­şı ərazi iddiaları varsa, istənilən müqa­vilə gələcəkdə şübhə altına düşə bilər. Deməli, nəinki Ermənistanın hazırkı hakimiyyəti, bütövlükdə erməni xalqı öz mövqeyini bildirməlidir. Nəzərə alınmalı­dır ki, hakimiyyətlər gəlib-gedərdir, xalq isə əbədidir. Xalq qəti mövqeyini ortaya qoymalı və bu suallara cavab verməlidir: ona qonşuların ərazisi lazımdır, ya yox? Yaxud, xalq Ermənistanın hazırkı ərazisi ilə kifayətlənirmi? 

Paşinyanın vurğuladıqlarının əley­hinə olaraq bildirək ki, hazırda Ermənis­tan konstitusiyası heç də, ilk növbədə, ölkənin daxili həyatının təşkili traktatı deyil. Nikol yalnız onu düzgün vurğulayır ki, istənilən ölkənin konstitusiyası həm də xarici əlaqələri tənzimləyir. Və deməli, onun iki fikri arasında təzad var. Ancaq bu məqamı keçmək olar, çünki bizim üçün əsas olan nəticədir. Nəticə isə budur ki, Ermənistanda konstitusiya dəyişikliyi mövzusu geniş müzakirə doğurmaqda­dır. Müzakirə ölkənin mövcud iqtidarını qınamağa köklənib. Bildirilir ki, Paşinyan hakimiyyəti müasir Ermənistan dövlət­çiliyinin əsaslarını sarsıdır, xəyanətkar mövqe tutur və sair və ilaxır. Daha bir nə­ticə hasil olur ki, erməni xalqı qonşularına münasibətdə yaramaz mövqe tutmaqdan daşınmaq istəmir. Baş nazir və koman­dası mövcud “düşüncəni” dəyişdirmək əzmindədirsə, buyursun. Amma necə? 

Ümid edək ki, N.Paşinyanın indi diqqətə çatdırdığımız fikirləri də haqqın­da söz açdığımız sərsəm baxışı korrek­tə niyyəti güdür. Baş nazir vurğulayır ki, Ermənistan yeni şəraitdə xarici dünya ilə münasibətləri barədə düşünməlidir. “Dünyada heç bir şey hazırkı konstitu­siyanın qəbulu şəraitində olduğu kimi deyil. Heç bir xarici əlaqələr əvvəlki kimi qalmayıb”, – deyən Paşinyan mövcud meyilin təkcə Ermənistana aid olmadığını bildirib. Bu yerdə Nikol son dərəcə vacib məqama keçid alır. 

Bəli, Paşinyan, faktiki olaraq, Ermə­nistanda dövlət təfəkkürünün olmadı­ğını vurğulayır. Onun sözlərinin təhlili göstərir ki, emənilər dövlət milləti adına iddia etməyə layiq deyillər. Həqiqətən də erməni dövləti adlı məhfum mifdən o yana keçmir. Diqqət yetirək, 1918-ci ildə Ermənistan əzəli Azərbaycan tor­paqlarında yaradıldı, yəni özgə torpağı­nın qəsbi üzərində qərarlaşdı. 1991-ci ildə formalaşmış müstəqil respublika da ideoloji xəttini işğalçılıqdan götürdü. Pa­şinyan isə bir qədər əvvəl haqqında söz açdığımız məqama – xalqın seçiminin zəruriliyinə diqqət yetirir. O, daha bir son dərəcə vacib məsələyə toxunur və bildirir ki, konstitusiya azad fikir əsasında qə­bul edilməli, ölkə vətəndaşlarının həyat qaydalarını müəyyənləşdirməlidir. Çünki indiyədək olan ana qanunların heç biri xalqın azad iradəsindən irəli gəlməyib, insanlara necə yaşamağı həmişə elita diktə edib. Konstitusiya dəyişikliyindəki ən ümdə vəzifə isə xarici mühitdə daha möhkəm və təhlükəsiz olmaqdır. 

Bəli, Paşinyan hazırkı konstitusiya­nın xarici təhlükəsizlik təminatı baxımın­dan qeyri-məqbulluğu amilinə söykənir. Başqa sözlə desək, daxildəki sərsəm düşüncənin xarici zərərlərini anladır. Elə Azərbaycan rəhbərliyinin vurğuladığı məqam da budur. Erməni baş nazir deyir ki, ordu və xariclə münasibətlər dövlətin ərazisində beynəlxalq səviyyədə tanınan qanuni maraqlara xidmət etməlidir. Bu, o deməkdir ki, qonşu ölkələrə ərazi iddia­sı dövlət marağı hesab edilə bilməz və beynəlxalq səviyyədə tanınmır. Maraqlı­dır, olmazdımı ki, Nikol bu fikrə “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” bəyanatını verib müharibəyə səbəb olmadan gələydi? Görünür, olmazmış. Həm də ona görə olmazmış ki, hazırda Azərbaycanla sülh gündəliyinin vacib komponenti qismində gündəmə gələn konstutusiya islahatla­rından söz açan Paşinyanın söylədikləri onun özünə qarşı səslənmiş ittihamlara cavabdır, müqavimət formalaşdırmaq cəhdidir. Belə bir cəhd varsa, erməni düşüncə tərzində destruktivlik hökm sür­məkdədir. Deməli, konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlı referendumun gözlənilən şüurlu nəticəni doğurmama ehtimalı da aktual­dır. Amma başqa bir məqam da var ki, onu yazının sonunda bildirəcəyik... 

Müqavimətdən söz düşmüşkən, N.Paşinyan Ermənistanın Azərbaycanla sülh müqaviləsi baxımından irəli sürdü­yü 1991-ci ilin Alma-Ata Bəyannaməsinə ölkə daxilində formalaşmış əks fikirlərə qarşı da immunitet yaratmağa çalışır. Əlbəttə, Alma-Ata Bəyannaməsi İrəva­nın manipulyasiyası, reallıqları nəzərə almamaq istəyidir. Məsələ isə bundadır ki, avantürist erməni cəmiyyətində, belə demək mümkünsə, Paşinyandan daha yaxşı erməni olmaq istəyənlər var. On­lar bildirirlər ki, sözügedən bəyannamə çərçivəsində Azərbaycanın, Qarabağ da daxil olmaqla, ərazi bütövlüyünü tanı­maq yolverilməzdir. Çünki vaxtilə həmin sənəd qəbul edilərkən, Ermənistan ona qeyd-şərtlə qoşulub. Nədir bu qeyd-şərt? Əlbəttə ki, Qarabağ. 

Məlumdur ki, 1991-ci il dekabrın 21-də qəbul edilmiş Alma-Ata Bəyan­naməsindən əvvəl, daha dəqiq desək, dekabrın 12-də Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində qondarma “referendum” keçirilmiş və azərbaycanlıların boykot etdikləri, yalnız ermənilərin qatıldıqları həmin “prosesdə” bölgənin “müstəqilliyi” qərarı çıxarılmışdı. Məlum olur ki, Ermənistan parlamenti Al­ma-Ata Bəyannaməsini – Sovetlər Birliyi respublikalarının bir-birinin ərazi bütöv­lüklərini və suverenliklərini tanıması ilə bağlı sənədi keçmiş SSRİ-nin muxtar ərazilərinin öz müqəddəratını müəyyən­ləşdirməsi şərtilə ratifikasiya edibmiş. Buna görə də Nikolu günahlandıranlar həmin sənəd əsasında Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasına qarşı çıxır, bunu hüquqa zidd adlandırırlar. 

İndi isə Paşinyan bildirir ki, Ermə­nistan parlamentinin 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsini imzalayarkən qoyduğu qeyd-şərt depozitariyə verilməyib. Bu, o deməkdir ki, sözügedən məsələ bey­nəlxalq hüquq baxımından etibarlı deyil: “Beynəlxalq və yerli qanunlara görə, ölkə Vyana Konvensiyasına uyğun olaraq, qeyd-şərt qoyduğu zaman bunu depozi­tariyə bildirilməlidir. Biz uzun müddətdir ki, məsələni araşdırırıq və qeyd etmişik ki, Ermənistan bu barədə depozitariyə heç bir məlumat verməyib. Ona görə də beynəlxalq münasibətlər baxımından qeyd-şərtin heç bir hüquqi qüvvəsi yox­dur. 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinin ratifikasiyası faktı və sonradan depozita­riyə məlumat verilməməsi ilə Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyünün nə olduğu aydın və birmənalı şəkildə təsbit edilir”.

Deməli, N.Paşinyan əvvəllərdə ol­duğu kimi, Alma-Ata Bəyannaməsini ehkamlaşdırmaqda qərarlıdır. Ermənis­tan iqtidarının məqsədi həmin sənəd əsasında Azərbaycanla sərhədlərin de­markasiyasının və delimitasiyasının ger­çəkləşdirilməsidir. Bəs, bu məntiqdə yol­verilməzlik nədən ibarətdir? 

Bəli, Paşinyan, bayaq da diqqətə çat­dırdığımız kimi, Alma-Ata Bəyannaməsi müstəvisində müxalif daxili qüvvələrin qaldırdıqları oyunların yolverilməzliyini əsaslandırır. İş ondadır ki, sənəd, hər bir halda, manipulyasiya predmetinə çev­rilə bilər. Yəni, Nikolun Ermənistan par­lamentinin vaxtilə qoyduğu qeyd-şərtin hüquqi mahiyyət daşımadığını bildirməsi heç də keçərli deyil. Paşinyan və koman­dasının qanunun geriyə işləmədiyini bil­dirməsi də kifayətdir ki, Alma-Ata Bəyan­naməsi heçə sayılsın. Deməli, Qarabağın “müstəqilliyi” qərarının bəyannamədən əvvəl çıxarıldığı məntiqinin əsas götürül­məsi də mümkündür. Axı lokal xarakterli antiterror tədbirlərinədək həmin Paşin­yan deyirdi ki, Qarabağın özünün seç­kili hakimiyyəti var. Deməli, o, separatçı qurumun Ermənistanla bağlılığını inkar edərək, siyasi spekulyasiyaya baş vur­muş adamdır. Və deməli, Azərbaycanla sülh gündəliyinə Ermənistanın, ümumən, Qarabağla bağlı iddiasının olmadığını rəsmi şəkildə bildirməsi əlavə edilməlidir. Bunu dildə demək yetərsizdir. Bütün bu söylədiklərimiz fonunda isə yenə əsas məqam Ermənistanın konstitusiyasıdır. Çünki ölkənin ana qanununun dəyişməsi ölkənin sülh səmimiyyətidir. Hərçənd, bu da tam təminat deyil. 

Sonda bir siyasi lətifəni diqqətə çat­dırmaqla fikrimizi əsaslandıraq. Deməli, keçmiş sovet rəhbərlərindən olan Stalin, Xruşşov və Brejnev ölkəni necə idarə etdiklərini bilmək üçün Lenini diriltmək və ondan bu barədə soruşmaq qərarına gəlirlər. Sehrbaz tapıb Leninin dirildir­lər. Proletariatın ali lideri onlara cavab vermək üçün iki gün möhlət istəyir. Vaxt tamam olur, ancaq Lenini tapa bilmirlər. Nəhayət, onu Moskvanın qırıq-sökük bi­nasının zirzəmisində aşkarlayır və sual­larına cavabı öyrənirlər. Leninin cavabı ibrətamizdir: Siz bu ölkəni elə günə qoy­musunuz ki, gərək, mən yenidən zirzə­milərdən başlayım. 

Əlbəttə, niyyətimiz Paşinyanı Leninə bənzətmək deyil. Ancaq otuz ildən artıq müddətdə Ermənistan elə günə düşüb ki, onu nizama salmaq üçün sıfırdan başla­maq, başqa sözlə, ölkəni söküb yenidən yığmaq lazımdır. Paşinyanın parlament­dəki çıxışının kulminasiya anı da elə bu­nunla bağlıdır. Baş nazir bildirir ki, “Ermə­nilərin tarixi” fənninin “Ermənistan tarixi” adlandırılması vacibdir və bu, anlayışlar arasındakı əlaqənin başa düşülməsi və öyrənilməsi zərurətindən qaynaqlanır: “Ermənilərin tarixi dövlətçiliyin mövcud­luğu epizodları ilə dövlətçiliyin yoxluğu tarixi, Ermənistanın tarixi isə dövlətçiliyin olmaması epizodları ilə dövlətçilik tarixi­dir. Biz dövlətçiliyin olmaması epizodla­rının üstünlüyünü bu gün belə olmayan dövlətçiliyin mövcudluğu epizodlarının üstünlüyü ilə əvəz etmək istəyirik”.

Bəli, diqqətə çatdırdığımız lətifənin və qeyd etdiyimiz sitatın fonunda Ermənis­tandakı konstitusiya islahatları da ölkəni yenidən formalaşdırmaq cəhdidir. Amma əgər bu, göründüyü qədər səmimidirsə. Paşinyan onu da deyir ki, konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlı müzakirələr getməlidir. Həqiqətən də erməni ictimai rəyi məsələ­ni düşüncə süzgəcindən keçirməlidir. An­caq mövcud ritorika çox uzanmamalıdır. Əks halda, məsələ səmimiyyət konteks­tindən çıxacaq. Belə nəticə hasil olacaq ki, İrəvan konstitusiya islahatları möv­zusunu Bakı ilə sülhdən yayınmaq üçün ortaya qəsdən atıb, məqsədi vaxt udmaq və yeni müharibəyə başlamaq naminə güclənməkdir. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ