Hər bir dövlətin beynəlxalq aləmdə öz siması mövcuddur. Dövlətin siması isə onun tarixindən qaynaqlanır. Politoloqlar və tarixçilər üçün dövlət qurmağa tarixi aborigen xalqlara qarşı kütləvi qətliam törətməklə başlayan ölkələrin dünya üçün konstruktiv və sülhpərvər rol oynayıb-oynamaması məsələsini araşdırmaq, təbii ki, aktualdır. Bununla yanaşı, siyasi-diplomatik fəaliyyətin konkret faktları da həmin suala cavab axtarışlarında müəyyən nəticə verə bilər. Nümunə kimi, son illər Kanada rəsmi dairələrinin Cənubi Qafqaz istiqamətində apardıqları siyasətin faktlarını göstərə bilərik. 

Öncə deyək ki, rəsmi Ottava diqqətini daha çox Qarabağa yönəltmişdir. II Qarabağ savaşı zamanı Kanada “Bayraktar”la­rın Azərbayan tərəfindən istifadəsinə görə Türkiyəyə sansksiya tətbiq etdi. Lakin qısa müddət sonra aydın oldu ki, Ottava xül­ya içindədir. Belə ki, hətta Fransa Türkiyəyə hərbi ləvazimatlar verməklə bağlı yeni saziş imzaladı. Bununla Kanada çıxılmaz və gülünc vəziyyətdə qaldı. Aydın oldu ki, bu dövlətin ardıcıl, düşünülmüş və məntiqi siyasəti yoxdur. 

Lakin məsələ bununla məh­dudlaşmadı. İndi yeni faktlar özünü göstərir. Kanadanın xarici işlər naziri Melani Coli oktyabrın 25-27-də Er­mənistana səfəri zamanı baş-ayaq danışmış və reallığa uyğun olmayan bəyanatlar səsləndirmişdir. O, konk­ret olaraq Azərbaycanı ittiham etmiş­dir. M.Coli bildirmişdir ki, rəsmi Bakı Qarabağdakı ermənilərin hüquqlarını pozur və həmin regionu tərk etmiş er­mənilərin geri qaytarlıması vacibdir. Guya, Azərbaycan “Dağlıq Qarabağa qarşı aqressiya nümayiş etdirmişdir”. Bundan başqa, rəsmi Bakı Ermənis­tanın ərazi bütövlüyünə hörmət et­məsə, ona qarşı sanksiyalar “masa­nın üstündədir”.

M.Coli Kanadanın Avropanın “mülki missiyası”na qoşulduğunu xüsusi vurğulamışdır. Sən demə, Er­mənistan Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin edilməsi üçün əlindən gələni edirmiş və Kanada özünə mənə­vi borc bilir ki, İrəvana bu prosesdə dəstək versin. Bunun belə olmadığını hər kəs bilir, lakin sual yaranır ki, nə üçün rəsmi Ottava bu cür ağ yalan danışır?

Bir qədər Kanadanın və Ermənis­tanın dövlət kimi yaradılması prose­sinə baxsaq, görərik ki, onların ana­tomiyası oxşardır. Kanada aborigen hindularına qarşı soyqırımı etməklə başqalarının dəstəyi ilə dövlət olmuş­dur. Ermənistan isə aborigen türklərə qarşı soyqırımları törətməklə başqa­ları tərəfindən “dövlət oldu”. Kanada özünün kimliyini yaxşı bildiyinə görə, Ermənistanın 30 il azərbaycanlıla­ra qarşı nə faşist davranışlarını, nə də mədəni abidələri məhv etmək­lə bəşəriyyətə zərər verdiyini dilinə gətirmədi. O mərhələdə Kanada rəsmilərinin dili tutulmuşdu. Ancaq Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü tə­min edəndə dilləri açıldı. Başladılar demokratiyadan, insan haqlarından əzbərlədikləri nağılları erməni dığala­rına danışmağa. 

Lakin bir məqamı da Kanada rəh­bərliyinə xatırlatmaq yerinə düşərdi. COVID-19 pandemiyası dövründə kasıb ölkələrin payına düşən pey­vəndləri qanunsuz mənimsəyən “in­kişaf etmiş ölkələr” arasında Kanada ilk pillələrdə idi. Bu barədə Azərbay­can Prezidentinin “ədalətli olmaq la­zımdır” çağırışına rəsmi Ottavadan bir reaksiya olmadı. Çünki onların duyğularının ədalət aspekti hələ hin­dulara qarşı soyqırımı törədəndə iti­rilmişdi. İndi də ermənilər kimi ədalət­siz, haqsız bir icmanın yanındadırsa, o mərəzdən qurtulmaları mümkün görünmür. 

Bütün bunların fonunda nə Coli­nin İrəvanda Kanada səfirliyinin açı­lışında təntənəli iştirakı, nə binoklla diplomat etiketinə uyğun olmayan formada Azərbaycan ərazilərini iz­ləməsi, nə Cermuxa gedib ermənilər qarşısında kanadalı primitivliyi ilə nitqində süni improvizələr etməsi, nə sanksiyalar barədə sərsəm fikirlər söyləməsi elə də ciddi görünmür. Bu cür artistlik Ermənistanın baş naziri və xarici işlər naziri kimi siyasətçilə­rin aşağı səviyyəli siyasi təfəkkürünə sığal çəkə bilər ki, onlar da növbəti uydurmalar və yalanlardan “siyasi anlamda feyzyab” olarlar. 

Lakin müasir mərhələdə Kanada nümunəsində dövlətin idarəedilməsi fəlsəfəsinin mahiyyəti baxımından maraqlı məqamlar üzərində düşün­mək olar. Fransalı tarixçi Maksim Quen Kanadanın xarici işlər naziri Melani Colinin Ermənistana səfəri çərçivəsində Azərbaycana qarşı səs­ləndirdiyi əsassız ittihamlara müna­sibət bildirərkən demişdir ki, Kanada problemli ölkədir və onun problemi­nin “böyük bir hissəsi dövlət idarəçili­yindəki çatışmazlıqlarla bağlıdır”.

Doğrudan da, faktlar tarixçinin haqlı olduğunu göstərir. Belə ki, Kana­da “təsadüfən seçilən liderlər” kimi ad­landırılan cəfəng bir lideroloji təlimi öz idarəetməsində tətbiq etməyə cəhd göstərmişdir. Bu, lider seçmək üsulu­na görə, idarəetmə üçün kadrlar 8-9 nəfər arasından təsadüfi seçmə, daha doğrusu, püşkatma yolu ilə müəyyən­ləşmə üsuludur. Yəni burada püşk ki­min üzünə gülsə, lider də o olur. 

Belə görünür ki, M.Coli həmin ya­naşmanın misallarından biridir. Hər halda Cənubi Qafqaz kimi mürəkkəb bir geosiyasi məkanda haqsıza “haq­lı” demək, təcavüzkarı “sülhpərvər” adlandırmaq, bir dövlətin öz ərazi bü­tövlüyünü təmin etməsini kimlərinsə hüquqlarının pozulması kimi tədqim etməyin başqa izahını vermək müm­kün olmur. Lakin bunlar Kanadanın öz problemləridir!

Füzuli QURBANOV,
“XQ”nin analitiki