Yaxud Lavrov, Qonçar və kolxoz

Mövzuya bir lətifə ilə giriş verməyi məsləhət bildik. Belə ki, sabiq SSRİ-nin dağılmağa doğru getdiyi vaxtlarda kolxozlardan can qurtarmaq istəyənlərin sayı artır. Bu durumda kolxozun itləri yığışıb məşvərət edirlər. İt sürüsünün böyüyü olan “Şarik” bildirir ki, hələ gözləmək lazımdır, bəs perspektiv var. Vədə dolanır ikinci il də itlər yenə oxşar məşvərət keçirəndə “Şarik” yenə dillənir: gözləyin perspektiv var. Üçüncü il kolxozda, ümumiyyətlə, heç kəs qalmayanda, digər itlər “Şarik”dən perspektivin nədən ibarət olduğunu soruşurlar. “Şarik”in cavabını yazının sonunda diqqətə çatdıracağıq. Hələlik isə...

***

Yadınızdadırsa, Rusiyanın Xarici işlər naziri Sergey Lavrov iyulun 25-də özü­nün vasitəçiliyi ilə Moskvada keçirilmiş Azərbaycanın və Ermənistanın Xarici iş­lər nazirləri – Ceyhun Bayramovla Ararat Mirzoyanın görüşündən sonra açıqlama vermiş və təxminən bildirmişdi ki, digər vasitəçilərin Bakı ilə İrəvan arasında tez-tələsik hansısa sülh razılaşmasının olduğunu pafoslu təqdim etmələri yolve­rilməzdir, belə bir addımın atılması real nəticələr doğurmur, əksinə ziyan gətirir. Əslində, Lavrov yeni nə isə deməmişdi. Rusiya XİN-nin rəhbəri əvvəllər də oxşar fikirlərlə gündəmə gəlmişdi. Onun düşün­cələri belə təəssürat formalaşdırmışdı ki, Moskva Azərbaycanla Ermənistan ara­sında sülh müqaviləsinin imzalanmasına razı deyil. 

Ümumən, Rusiyanın arqumenti tərəf­lərin sülhə doğru məsafə qət etməli ol­duğu qənaəti üzərindədir. Məsafə nə qə­dərdir, bununla bağlı nə Kreml öz rəyini açıqlayır, nə də ondan bu barədə soru­şan var. Birincisi, Rusiyanın həmin mə­safənin uzaqlığı və ya yaxınlığı haqqın­da nəinki hansısa anlayışı yoxdur, heç mövzu ətrafında götür-qoy etmək belə istəmir. Ona lazım olan Rusiya sülhmə­ramlı kontingentinin bölgədə qalmasıdır ki, onun müddətinin 2025-ci ildə növbəti müddətə uzadılması inandırıcı görünmür.

İkincisi, sülhə doğru məsafə barədə ondan soruşan yoxdur. Soruşan yoxdur, ona görə ki, hamı Moskvanın heç nə deyə bilməyəcəyindən yaxşı xəbərdardır. Möv­cud durumda isə meydana Rusiyanın Cənubi Qafqazda sülhün əldə olunma­sını istəmədiyinə dair nəticənin çıxması təbiidir. Təbii olmayan, Kremlin bu baxışı dəyişəcək gücdə, ən əsası səmimiyyətdə olmamasıdır. Əvəzində ölkənin siyasilə­ri düşüncə sırımağı üstün tuturlar. Bu işi görənlərdən biri də Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin təmsilçisi Denis Qonçardır.

Bir qədər dəqiqləşdirmə apararaq bildirək ki, D.Qonçar Rusiya XİN-nin Müstəqil Dövlətlər Birliyi üzrə dördüncü departamentinin direktorudur. O, TASS-a müsahibəsində Lavrovun aylar öncə dilə gətirdiklərini təkrarlayıb. D.Qonçar Bakı ilə İrəvan arasında tez bir zamanda sülh müqaviləsinin imzalanmasının yeni konf­liktlərə yol açacağı rəyini bölüşməkdədir: “Tələsik hazırlanmış, xam sülh müqavilə­si regiona davamlı sülh gətirməyəcək. Əksinə, gələcəkdə yeni münaqişələ­rin, faciələrin əsasını qoyacaq. Prioritet sürətə deyil, balanslaşdırılmış və qarşı­lıqlı məqbul qərarların keyfiyyətli hazır­lanmasına verilməlidir”. 

Diqqət yetirək, Rusiyanın rəsmi təm­silçilərinin bu sayaq açıqlamaları Azər­baycanla Ermənistan arasında, bütün mövcud gərginliklərə rəğmən, sülh gün­dəminin aktual əhəmiyyət daşıdığı bir vaxtda düşür. Yeri gəlmişkən, ölkəmizin Prezidenti İlham Əliyev də istər “Euro­news” telekanalına müsahibəsində, istər­sə də Şuşada iyulun 21-23-də reallaşmış Qlobal Media Forumundakı çıxışında 2023-cü ilin sonunadək Bakı-İrəvan sülh razılaşmasına dair gözləntilərini ifadə et­mişdi. Belə bir durumda başlıca məqam heç də Kreml təmsilçilərinin nə üçün an­ti-sülh ovqatına kökləndikləri deyil, daha çox onların gözləmək və sülh müqavilə­sini sonraya saxlamaq məntiqindən çıxış etmələrini konkret hansı arqumentlə əsaslandırmalarıdır. Əsaslandırma yox­dur. Amma Rusiya anlamalıdır ki, tərəf­lərin sülhə doğru yol getməli olduğunu söyləməklə iş aşmır. 

***

Bir məqamı da yada salaq. 2020-ci ilin Vətən müharibəsindən sonra Rusiya­nın rəsmi çevrələrində Bakı-İrəvan sülh razılaşmasının vacibliyi bildirilir, lakin Qarabağın statusunun müəyyənləşdiril­məsinin sonraya saxlanılmasından danı­şılırdı. Ancaq Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Azərbaycanın, Qarabağ da daxil 86,6 min kvadratkilometr ərazidə suveren hüquqlarını tanıdığını bildirmə­sindən sonra status məsələsi təxirə düş­dü. Maraqlı və təzadlı durum yaranır, elə deyilmi? Deməli, bir halda ki, Qarabağ­dan yapışmaq mümkünsüzdür, deməli, yapışacaq yer sülh müqaviləsinin özü ol­malıdır. Hər halda, başqa cür mühakimə yürütmək mümkünsüz görünür. 

Bəli, aydındır ki, Rusiya Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün yaran­masını özünün Cənubi Qafqaz maraq­larına zərər qismində görür. Klassik im­periya təfəkkürü – parçala və hökm sür! Bakı ilə İrəvan dil tapmasın ki, Moskva daim həndəvərdə dolaşa bilsin, özünü xeyirxah mələk qismində göstərmək im­kanına malik olsun? 

Əlbəttə, nə qədər cılız təsir bağışlasa da, Rusiyanın belə yanaşmasının onun maraq və mənafelərindən irəli gəldiyin­dən xəbərdarıq. Əslində, Azərbaycan 44 günlük müharibədən sonra öz məqsədlə­rinə doğru, məsələsinin fərqinə vararaq irəliləməkdədir. Yəni, ölkəmiz gözləmir ki, nə zamansa Kremlin nəzərində can­landırdığı sülh mühiti üçün şərait yetişə­cəkdir. Çünki şərait yetişməyə bilər. Ona görə də, məsələ həmin şəraiti və imkanı öz gücü və potensialı ilə yaratmaqdadır. Hər halda, ölkəmiz Qarabağdakı erməni separatizminin sıradan çıxmasını daha otuz il gözləyib Kremlin, yaxud kiminsə şərait formalaşdıracağına ümid bəsləyə bilməz.

***

Sual yaranır: Rusiya fərdi maraqlarını düşünə bilirsə, nə üçün region ölkələri­nin mənafelərinin mövcudluğunu saya salmır? Əlbəttə, Moskva bütün tərəfləri nəzərə aldığını bəyan edir. Ancaq onun bununla əlaqədar yalnız özünü düşün­mədiyini göstərən hansısa tutarlı arqu­menti varmı? Yoxdur! Ədalətli olmaq beləmi çətindir? Ədalətli həll axtarışı yal­nız digər vasitəçiləri qınamaqdırmı? 

Baxın, fikirlərini diqqətə çatdırdığı­mız Rusiya XİN-nin MDB üzrə departa­ment rəhbəri D.Qonçar da, belə demək mümkünsə, Lavrov stilində qınamaq yolu tutur. Onun sözlərindən belə çıxır ki, vax­taşırı olaraq Qərb paytaxtlarında Bakı və İrəvanın “demək olar ki, yaxın həftələr və aylar ərzində” sülh müqaviləsi imzalaya biləcəkləri barədə bəyanatların eşidilmə­si düzgün deyil. Burada düzgün olmayan nədir? Qonçarın fikrincə, imzalanma şərt­lərini tərəflər özləri müəyyən etməlidirlər. Başa düşmədik, müəyyən edən tərəflər deyil ki? Yuxarı da diqqətə çatdırdığımız kimi, Paşinyan Azərbaycanın ərazi bü­tövlüyünü tanıyırsa, daha nə qalır?

***

Deyəsən, Qoncar mətləbə gəlməyi unutmur. Rusiya XİN-in departament di­rektoru deyir ki, məsuliyyətli vasitəçilə­rin vəzifəsi fürsətcil mülahizələr naminə danışıqlar prosesini sürətləndirmək deyil, güclü uzunmüddətli razılaşmaların əldə olunmasına kömək etməkdir. Belə çıxdı ki, Moskvadan başqa hər kəs hər şeyi fürsət bilir. Bu, düzgün yanaşmadır? Eyni məntiqlə deyilə bilər ki, Kreml də Cənubi Qafqazda sülhün olmamasını özü üçün fürsət sayır... 

Sən demə, Qonçarın baxışına görə, vəziyyətdən sui-istifadəyə yol verməmə­yin yolu yerlərdə hökm sürən reallıqlara, ilk növbədə, ən yüksək səviyyədə Azər­baycan, Rusiya və Ermənistan liderlə­rinin üçtərəfli bəyanatlarına və onların əsasında fəaliyyət göstərən mexanizm­lərə əsaslanmaq imiş. Üçtərəfli bəya­natların mexanimzləri nə dərəcədə iş­ləkdir? İşləkdirsə, nə üçün Qarabağda qeyri-qanuni erməni hərbi birləşmələri hələ də qalır? Nəyə görə Azərbaycanın digər ərazilərini Naxçıvanla birləşdirən quru yolu açılmır? Buyursun, Rusiya XİN ölkə prezidenti Vladimir Putinin də imza­sı olan sənədin icrasını təmin etsin. Etmir və belə görünür, etmək niyyəti də yoxdur. Deməli, qonçarların da regionun ictimai rəyinə verəcəyi mesaj istisnadır.

Bəli, D.Qonçar və onun kimilər Cə­nubi Qafqazın ictimai rəyinə dürtülmüş şəxslərdir. İndiki halda belələrinin fikir və düşüncələri gərginliyin katalizatorudur. Əlbəttə, onu da vurğulamalıyıq ki, qon­çarvari elementlərin varlığı Ermənistan üçün sərfəli görünə bilər. Elə buna görə də ölkənin mediası belələrinin baxışlarını ehkamlaşdırmaq yolunu tutur. Təbiidir ki, bu yolun perspektivi yoxdur.

Sonda əvvəldə diqqətə çatdırdığımız lətifəni tamamlayaq. Daha doğrusu, Şari­kin perspektivinə aydınlıq gətirək. Belə­liklə, qoca itin ondan nə üçün kolxozdan ayrılmadıqlarını soruşan digər itlərə ca­vabı bu cür olur: İki il əvvəl kolxoz sədri ilə müavininin söhbətini eşitmişdim. Sədr bildirmişdi ki, vəziyyət belə davam etsə, iki ildən sonra kolxozun bütün azuqəsi la­zımsız olacaq və yal kimi itlərə veriləcək. 

İndi görünən budur ki, Rusiyanın Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasını gözləmə­yin zəruriliyi ilə bağlı bəyanatları “Şarik”in perspektivindən başqa bir şey deyil. Yeri gəlmişkən, bu perspektivə heç qonçarlar da inanmır. 

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”