Qisasın Qiyamətə qalmayacağı fikri bir daha təsdiqini tapır

İyulun 29-da Dövlət Sərhəd Xidmətinin hərbi qulluqçuları tərəfindən 1991-ci ilin dekabrın 22-də Xocalı rayonunun Meşəli kəndində azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törətməkdə və onları deportasiya etməkdə ittiham olunan Vaqif Xaçatryanın saxlanılması illərin sınağından çıxmış bir sadə həqiqəti yenidən təsdiqlədi.

Bu da törədilən cinayətin cəzasız qalmayacağı həqiqətidir. Bir daha sü­but edildi ki, üstündən neçə il keçmə­sindən asılı olmayaraq, ədalət gec-tez öz yerini tapır.

Ancaq haqq-ədalətin gec-tez öz yerini tapacağı düşüncəsinə qapılıb, əl-qolunu yanına sallayıb oturmaq da olmaz. Cinayətkarı cəzasına çatdır­maq üçün hərəkətə keçmək lazımdır. Əgər Azərbaycan dövləti güclü olma­saydı, ordu quruculuğuna, iqtisadiy­yatın güclənməsinə, gənclərin yüksək vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsinə xüsusi önəm verilməsəydi Vətən mü­haribəsində Qələbə qazana və bu gün hərbi canilərin mühakiməsindən danı­şa bilməzdik. 

Bütün bunlar olmasaydı, təcavüz­kar yenə də torpaqlarımızda at oyna­dar, təbii sərvətlərimizi talan edər, qa­nunsuz məskunlaşardı. Qarabağ kimi əsrarəngiz təbiətə malik qədim yurd yerimiz narkotik qaçaqmalçılığı üçün tranzit rolunu oynayar, Laçın yolu, necə deyərlər, açıq qapı olaraq qalardı. Üstəlik, Nikol Paşinyan başının dəstəsi ilə həftə səkkiz, mən doqquz Şuşaya, Xankəndiyə, Kəlbəcərə, Laçına səfər­lər edər, oradan fotolar, videolar payla­şaraq bizə acıq verərdi. Bütün bunlara Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında güclü ordumuz, xalqın öz liderinin ətra­fında sıx birləşməsi son qoydu.

***

Vaqif Xaçatryanın həbsi İkinci Dün­ya müharibəsinin başa çatmasından sonra nasist Almaniyasının bir sıra hərbi cinayətkarlarına qarşı 1945-46-cı illərdə keçirilən və Nürnberq tribunalı adını alan məhkəmə proseslərini yada salır. Həmin məhkəmə Almaniyanın Nürnberq şəhərindəki Ədalət sarayın­da baş tutub. Bu, tarixdə cinayətkar­ları – təcavüzkar müharibələr hazırla­maqda, qızışdırmaqda və aparmaqda təqsirkar olan dövlət xadimlərini, mil­yonlarla günahsız insanı məhv etmək üçün cinayət planlarının təşkilatçılarını və icraçılarını ədalətli və layiqincə cə­zalandıran ilk beynəlxalq məhkəmə idi.

Oktyabrın 18-də tribunalın rəsmi iqamətgahında – Berlində ilk texniki iclas keçirilib. Bu zaman məhkəmənin əsas hərbi cinayətkar German Gerinq başda olmaqla, 24 nəfəri mühakimə edəcəyi məlum olub. İlk açıq məhkəmə iclası isə 1945-ci il noyabrın 20-də Nür­nberqdə başlayıb. Anti-Hitler koalisiya­sının dörd ölkəsini təmsil edən səkkiz hakimdən ibarət Beynəlxalq Hərbi Tri­bunalda nasist Almaniyasının keçmiş liderlərinə ittiham elan olunub. ABŞ, Böyük Britaniya, SSRİ və Fransanın prokurorluq qrupları tərəfindən hazırla­nan ittiham aktında dörd maddə var idi: sülh əleyhinə cinayətlər, insanlıq əley­hinə cinayətlər, müharibə qanunlarının pozulması (müharibə cinayəti) və bu cinayət əməllərini reallaşdırmaq üçün sui-qəsdlərin törədilməsi. İttiham tərəfi ilk dəfə olaraq rəsmi sənədə “soyqırı­mı” adlı yeni termin daxil edib.

Prokurorların çıxışlarında, xüsusən də açılış nitqləri zamanı qalib ölkələrin dörd nümayəndəsi İkinci Dünya müha­ribəsi hadisələri ilə bağlı öz baxışlarını açıqlayıb. Beynəlxalq Hərbi Tribunala sənədlər və şahidlər təqdim etməklə prokurorluq Holokost və işğal altıda yaşayan insanların həyat hekayələrinin şişirtmə olmadığına dair şübhələri ara­dan qaldıra bilib. Maraqlıdır ki, müdafiə zamanı müttəhimlər kütləvi cinayətlər törətməkdə təqsirli olduqlarını inkar ediblər. Onlar sübut etməyə çalışıblar ki, müttəfiq dövlətlərin hökumətləri də oxşar şəkildə davranıblar və Üçüncü Reyx hakimiyyəti tərəfindən sanksiya verilən bütün cinayətlərə görə artıq həyatda olmayan Adolf Hitler, Henrix Himmler və Reynhard Heydrix məsu­liyyət daşıyır. Təqsirləndirilən şəxslər, həmçinin bu cinayətlər və onların miq­yası barədə tam məlumatlı olmadıqla­rını və ya tamamilə xəbərsiz olduqları­nı iddia ediblər.

Beynəlxalq Hərbi Tribunalın ha­kimləri çoxlu fikir ayrılıqlarını aradan qaldıraraq, 1946-cı ilin oktyabrın 1-dək prosesin əsas hüquqi prinsipləri və ay­rı-ayrı şəxslər üçün konkret hökmlər barədə ümumi mövqe formalaşdıra bi­liblər. Təqsirləndirilən şəxslərin bəziləri 10 ildən 20 ilədək azadlıqdan məhrum edilib, üç nəfərə ömürlük, 12 nəfərə isə asılmaq yolu ilə edam cəzası verilib. Edam cəzaları oktyabrın 16-da icra edilib.

***

Nasist Almaniyasının rəhbərliyinə daxil olan 24 nəfər üzərində Nürnberq məhkəmə prosesindən əlavə, XX əsrin 70-80-ci illərinədək, yəni müharibə­nin başa çatmasından 35-40 il sonra da ayrı-ayrı ölkələrdə və şəhərlərdə çoxsaylı məhkəmə prosesləri keçirilib. Beləliklə, cinayət törətmiş şəxslər öz cəzalarına çatdırılıb. Çünki dünyanın əksər ölkələrinin cinayət qanunverici­liyinə əsasən, cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə müddəti sülh və insanlıq əleyhinə, müharibə cinayətlərinə şamil edilmir. Yəni, üstündən neçə il keçmə­sinə, cinayət törədənin hansı yaşda ol­masına baxmayaraq, şəxs müttəhimlər kürsüsünə çıxarılır.

Görünən odur ki, belə məhkəmə prosesləri tezliklə Birinci Qarabağ mü­haribəsi zamanı azərbaycanlılara qar­şı hərbi cinayətlər törətmiş şəxslərlə bağlı da keçiriləcək. 24 nasist üzərində Nürnberq Tribunalı başlanğıc olduğu kimi, Vaqif Xaçatryanın məhkəməsi də Qarabağda cinayətlər törətmiş şəxs­lər üzərindəki ilk məhkəmə olacaq. Vaqifin yaşının neçə olması, xəstəliyi burada rol oynamır. Onun Bakıda tibb müəssisəsinə yerləşdirilməsi, zəru­ri tibbi yardım alması da təmin edilib. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin nümayəndələrinin ona baş çəkməsinə şərait yaradılıb. Xaçatryan sağaldıq­dan sonra törətdiyi əməllərinə görə ca­vab verəcək.

Baş Prokurorluğun saytında yerləş­dirilmiş Qarabağda qanunsuz fəaliyyət göstərən erməni silahlı hərbi birləş­mələri və Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə, habelə ağır və xüsusilə ağır cinayətlərin xronologiyası bölməsində Meşəli soyqırımı barədə deyilir: “Er­məni silahlı dəstələrinin üzvləri 1991-ci il dekabrın 22-də saat 07 radələ­rində iri çaplı odlu silahlardan, zirehli transportyorlardan və piyadaların dö­yüş maşınından, pulemyotlardan, oq­nemyotlardan, avtomatlardan intensiv atəş açaraq Xocalı rayonunun Meşəli kəndinə daxil olub və səhər yuxudan oyanmayan kənd əhalisini öz evlərin­də, küçədə atəşə tutub və nəticədə 25 nəfər azərbaycanlı qəsdən öldürü­lüb, 14 nəfərə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri yetirilib, 2 nəfər girov gö­türülüb. 41 yaşayış evi, dövlət, ictimai idarə, müəssisə və təşkilatların binaları yandırılıb. Kənd sakinlərinin və kolxo­zun mal-qarası, taxıl və digər ərzaq məhsulları, dövlət və şəxsi nəqliyyat vasitələri, 80 ton taxıl və ehtiyat his­sələri yerləşən anbarlar, kənd mağa­zası qarət edilib. Kəndə, ümumilikdə, 5 milyon 496 min manat dəyərində mad­di ziyan vurulub, 358 nəfər kənd sakini deportasiyaya məruz qalıb”.

Təəssüf ki, Meşəli faciəsi tariximiz­də tək deyil. Erməni quldurları Birinci Qarabağ müharibəsində Kərkicahan, Bağanis-Ayrım, Cəmilli, Malıbəyli, Quşçular, Qaradağlı, Xocalı, Ballıqaya, Başlıbel kimi yaşayış məntəqələrimiz­də də Meşəlidəki kimi cinayətlər törə­diblər. Bu cinayətləri törədənlərin də cəzasına yetişəcəyi gün uzaqda deyil. Artıq Qarabağdakı canilərin canına vəlvələ düşüb. Son günlərini yaşayan separaçı rejimin “ilk müdafiə naziri” Samvel Babayanın bugünlərdə verdiyi müsahibədə səsləndirdiyi fikirlər buna misal sayıla bilər. Deyib ki, Azərbayca­nın siyahısında 300-dən çox şəxsin adı var. Maraqlıdır ki, separatçılar arasın­da Azərbaycanla razılığa getməyə ilk çağırış edən də S.Babayan olub. O, bir müddət öncə qeyd etmişdi ki, qarşılıqlı etimada nail olmaq üçün azərbaycanlı­larla danışıq aparmaq, dialoqa başla­maq lazımdır. Babayan bundan sonra da oxşar sürprizlərlə üzləşəcəklərini qeyd edib. Əlavə edib ki, onun başçılıq etdiyi “siyasi partiya”nın hazırlayıb Ara­yik Arutyunyana təqdim etdiyi 45 bənd­dən ibarət layihədə Azərbaycandan amnistiyanın alınmasına nail olunması bəndi də var idi.

***

Xaçatryanın həbsi İsrailin kəşfiyyat xidməti “Mossad”ın nasist hərbi cani­si, “Holokostun memarı” kimi tanınan Adolf Eyxmanın Argentinada saxlanı­laraq İsrailə gətirilməsini özündə ehtiva edən “Final” əməliyyatını yada salır. Elə bugünlərdə sosial şəbəkələrdə bu iki həbs barədə tez-tez yazılır, paralellər aparılır. Əməliyyat 1960-cı ilin mayında qeyri-rəsmi həyata keçirilib, yəni, Ar­gentina tərəfinin xəbəri olmayıb. İsrail bunu İkinci Dünya müharibəsi zamanı Avropa yəhudilərinin soyqırımının təş­kilində bilavasitə məsuliyyət daşıyan Eyxmanın misli görünməmiş cinayətlə­ri ilə əsaslandırıb. Argentina sonradan nasistlərə sığınacaq verdiyinə görə Holokost qurbanlarından rəsmən üzr istəyib.

İsrail üçün Eyxman axtarışda olan nasistlər siyahısında bir nömrəli idi və onun tutulması prinsipial əhəmiyyət daşıyırdı. Eyxman “yəhudi məsələsinin yekun həlli” (yəni, Avropa yəhudiliyinin məhv edilməsi) haqqında qərarların həyata keçirilməsində əsas rol oynayıb. İkinci Dünya müharibəsi zamanı Avro­pa yəhudilərinin ölüm düşərgələrinə göndərilməsi üzrə bütün əməliyyatlara məhz o rəhbərlik edib. Eyxman 1945-ci ildə faşist Almaniyasını məğlub edən müttəfiq ölkələrin məxfi xidmətlərindən qaça bilib. O, 1950-ci ildə Argentina­ya köçüb və Buenos-Ayresdə Rikardo Klement adı altında məskunlaşıb. Eyx­man 1962-ci il iyunun 1-də məhkəmə­nin hökmü ilə İsrailin Ramla şəhərində edam edilib.

V.Xaçatryanın törətdiyi cinayət­lərə və bəzi ermənipərəst dairələrin ölkəmizə ittihamlarına baxmayaraq, Azərbaycan onu qaçırmayıb və oğur­lamayıb. Xaçatryan beynəlxalq və yer­li qanunvericilik əsasında mühakimə olunacaq. Onunla əlbir olan, soyqırımı aktlarının əsas təşkilatçıları və icraçıla­rı olan Robert Koçaryan, Serjik Sarkis­yan, Seyran Ohanyan, Samvel Baba­yan, Arkadi Qukasyan, Bako Saakyan və Zori Balayan kimilər hələ ki, azadlıq­dadır. Növbənin onlara yetişəcəyi gün isə uzaqda deyil. Xaçatryanın aqibəti­nin adları çəkilən neofaşitləri də gözlə­diyi artıq heç kimdə şübhə doğurmur.

Səxavət HƏMİD,

“Xalq qəzeti”