Azərbaycanın uğurlu xarici siyasəti, 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığı tarixi Zəfərdən sonra regionda yaratdığı yeni geosiyasi reallıqlar, habelə müharibənin başa çatmasından ötən 2 il 8 aya yaxın müddətdə əldə etdiyi yeni hərbi-siyasi qələbələr Ermənistan rəhbərliyini hərəkətə keçməyə vadar edib. Üzvü olduğu Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından (KTMT), onun aparıcı dövləti olan Rusiyadan umduğu hərbi dəstəyi ala bilməyən rəsmi İrəvan yeni müttəfiqlər axtarışına çıxıb. Maraqlıdır ki, rəsmi İrəvan yeni müttəfiqlər axtarışı zamanı “düşmənimin düşməni mənim dostumdur” prinsipi ilə hərəkət etməyə üstünlük verir. Hayların Azərbaycanla münasibətləri sərin olan Hindistan, İran, Yunanıstan və Kiprlə hərbi əməkdaşlığı inkişaf etdirmək səylərini başqa cür izah etmək mümkün deyil.

Bir müddət bundan öncə, daha doğ­rusu, aprelin 20-də İrəvanda Ermənistan, İran və Hindistan xarici işlər nazirlikləri arasında üçtərəfli formatda ilk siyasi məs­ləhətləşmələr baş tutmuşdu. İyulun 5-də isə Kiprdə Ermənistan–Yunanıstan–Kipr üçtərəfli müdafiə məsləhətləşmələri keçi­rilib. Hayastan müdafiə nazirliyi bildirib ki, tərəflər üç ölkənin müdafiə qabiliyyətinin və hərbi təhlükəsizliyinin möhkəmləndiril­məsi üçün birgə addımlar atmağa hazır olduqlarını təsdiqləyiblər.

Müzakirələr nəticəsində Ermənistan, Yunanıstan və Kiprdə bir sıra tədbirlərin keçirilməsini özündə əks etdirən üçtərəfli hərbi əməkdaşlığa dair illik proqram im­zalanıb.

***

Ermənistan hakimiyyətinin bu yanaş­ması onun vurnuxma içində olduğunun göstəricisidir. Haylar gah Qərbdə, gah Rusiyada, gah da Şərqdə özlərinə müt­təfiq axtarırlar. Ancaq hər yerdə əlləri boşa çıxır. Baş nazir Nikol Paşinyan İkin­ci Qarabağ müharibəsinin başlanmasına rəvac verən təxribatçı addımlar atsa da, Vətən müharibəsinin elə ilk günlərində Azərbaycanın gücünü gördükdən sonra Rusiya Prezidentinə zəng edərək müha­ribəni dayandırması üçün, sözün həqiqi mənasında, ona yalvarırdı. Ancaq onun bu təşəbbüsləri uğursuz oldu.

Müharibə başa çatandan sonra Pa­şinyan Azərbaycanı onun ərazisinə “hərbi təcavüz” etməkdə suçladı. Bu məqsədlə hər zaman güvəndiyi KTMT-dən dəfələr­lə dəstək istədi. Amma bütün cəhdləri səmərəsiz oldu.

Şimaldan bir şey çıxmadığını görən Paşinyan bundan sonra üzünü Qərbə çevirdi. Parisin timsalında özünə dəstək­çi aradı. Fransa parlamenti müharibənin başa çatmasından az sonra – 2020-ci ilin dekabr ayında separatçı rejimin tör-tö­küntülərini “müstəqil dövlət” kimi tanı­maqla bağlı qətnamə qəbul etdi. Ancaq Fransa hökuməti parlamentin bu avan­türist qərarını dəstəkləmədi. Fransa bu gün də Azərbaycanı olmayan şeylərdə it­tiham etməyə çalışır. Qarabağ ermənilə­rinin reinteqrasiyası kimi Azərbaycanın daxili işinə qarışır.

İyunun 27-də isə Prezident Emma­nuel Makron hayların çoxluq təşkil etdiyi Marsel şəhərində erməni icması ilə gö­rüşdə növbəti dəfə Azərbaycan əleyhinə, Ermənistanı birtərəfli qaydada müdafiə edən və həqiqəti əks etdirməyən fikirlər səsləndirdi. Yeri gəlmişkən, onun görüş­düyü ermənilər Erməni İnqilabi Federasi­yası – “Daşnaksütyun”un büro üzvləridir ki, N.Paşinyan onların Ermənistana gi­rişini qadağan edib. Ancaq Azərbaycan Fransa Prezidentinin ittihamlarının birini də cavabsız buraxmır. Hamısına adek­vat cavab verir. Elə iyulun 5-6-da Bakıda Qoşulmama Hərəkatının Əlaqələndir­mə Bürosunun “Qoşulmama Hərəkatı: meydana çıxan çağırışlarla mübarizədə birgə və qətiyyətli” mövzusunda nazirlər görüşünün keçirilməsi və burada Fransa­nın dənizaşırı icma və ərazilərindən olan nümayəndələrin iştirakı, çıxışlar zamanı Parisin neokolonializm siyasətinin tənqid olunması diqqəti cəlb edir. Bundan əlavə, iyulun 6-da Bakıda Qoşulmama Hərəka­tının Əlaqələndirmə Bürosunun nazirlər görüşü çərçivəsində Beynəlxalq Münasi­bətlərin Təhlili Mərkəzinin təşəbbüsü ilə “Müstəmləkəçiliyin tamamilə aradan qal­dırılması” mövzusunda “dəyirmi masa” keçirilib. İlk dəfə məhz Bakıda rəsmi Parisin müstəmləkəçi və irqi ayrı-seçkilik siyasəti sərt tənqidlərə tuş gəlib – Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı Bakı Təşəbbüs Qrupunun yaradılması barədə razılıq əldə olunub. Bu mənada Fransanın Azər­baycana qarşı açdığı cəbhə onun özünə qarşı çevrilib. Ermənistanın Azərbaycana qarşı Fransadan istifadə etmək cəhdləri uğursuzluğa düçar olub.

***

Son zamanlar İranla Azərbaycan arasında münasibətlərdə müsbət dina­mikanın müşahidə olunması, İran xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahianın Bakıda keçirilən tədbirdə iştirakı, Azər­baycan Prezidenti tərəfindən qəbul olun­ması, nazirin Tehrandakı səfirliyimizə hücumun müqəssirlərinin ən sərt şəkildə cəzalandırılacağını bəyan etməsi iki ölkə arasında münasibətlərin tədricən qayda­ya salınacağına inam yaradır. Beləliklə, Ermənistanın əlindəki Azərbaycana qarşı “İran kartı” da aradan qalxmış olur.

Bütün bu uğursuzluqlardan sonra Er­mənistanın Yunanıstan və Kipr Respubli­kasına üz tutması haradasa anlaşılandır. Ancaq Azərbaycanın Yunanıstanla da enerji sahəsində əməkdaşlığı mövcud­dur. Yunanıstan–Bolqarıstan Qaz İnter­konnektoru Trans Adriatik Boru Xəttinə (TAP) qoşulduqdan sonra Afina Azərbay­can qazının alıcısına çevrilib. Avropada yeni çağırışlar qarşısında Azərbaycan qazına tələbat artır. Beləliklə, Afinanın da gec-tez Ermənistandan imtina edəcəyi gözləniləndir.

Bu arada Hayastanın əməkdaşlıq üçün məhz üçtərəfli format seçməsi də diqqətdən yayınmır. Məsələ ondadır ki, üçtərəfli əməkdaşlıq formatının müəlli­fi də rəsmi Bakıdır. Artıq neçə illərdir ki, Azərbaycan–Türkiyə–Pakistan, Azər­baycan–Türkiyə–Türkmənistan, Azər­baycan–Türkiyə–Gürcüstan, Azərbay­can–Türkiy–İran əməkdaşlıq formatları mövcuddur və uğurla fəaliyyət göstərir. Ermənistanın da üçtərəfli formatda əməkdaşlıq əlaqələri qurmağa çalışması rəsmi Bakının yürütdüyü siyasi xətti yam­sılamaq cəhdidir. Ancaq, necə deyərlər, onlar bizim ayaqqabımızı geyinsələr də, yerişimizi yeriyə bilməzlər.

Zaur MƏMMƏDOV,
politoloq

– Əgər Kipr və Yunanıstan Er­mənistanla hərbi əməkdaşlığı da­vam etdirmək və birgə hərbi təlimlər keçirmək, öz hərbi doktrinalarında İrəvana müəyyən yer vermək istəyir­lərsə, o zaman ciddi sual yaranır. Bu sual əsasən Yunanıstana ünvanlanır: Afinanın İrəvandan öyrənəcəyi nə var? Müharibədə məğlub olmuş ölkə­nin hərb sistemi ilə bağlı nəyi öyrənə bilər? Biz Yunanıstanla Ermənstanın hərb tarixini müqayisə etsək, görərik ki, bu müqayisə olduqca qüsurludur. Yunanıstan kimi ölkələr özlərindən güclü ölkələrlə hərbi-texniki əməkdaş­lıq etməli, hərbi təlimlər keçirməlidirlər. Demək, onları bir-birinə yaxınlaşdıran əsasən siyasi səbəblərdir. Onlar çox yaxşı bilirlər ki, Kiprin, Yunanısta­nın və Ermənistanın ordusu birləşsə belə, böyük bir ordu etməz. Belə olan təqdirdə, bu, əlbəttə, siyasi dialoq və platformadır. Biz onları cırtdan ölkəni belə təhdid edəcək hərbi qruplaşma adlandıra bilmərik.

Ermənistanın baş naziri bir tərəf­dən 86,6 min kvadratkilometrdə Azər­baycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bildirir, digər tərəfdən Hindistanla silah alqı-satqısına dair müqavilə imzalayır. Kipr, Yunanıstan və digər ölkələrlə hərbi sahədə əməkdaşlığı genişləndi­rir. Bu dövlətlərin hər biri bilməlidir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında indiyədək sülh müqaviləsi bağlanma­yıb və onlar hələlik münaqişə tərəflə­ridir. Ona görə də münaqişə tərəflə­rindən birinə silah satmaq digər tərəfə qarşı gələcək münaqişədə iştirak et­mək deməkdir. Yəni, həm siyasi, həm də hərbi tərəfə çevrilməkdir ki, diplo­matlar bu barədə ciddi düşünsələr yaxşı olar.

Fransa ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq, Ermənistanın hərbi təchizatı ilə məşğul olmaq niyyətindədir. Bu, birbaşa olaraq Avropa İttifaqının da prinsiplərinə ziddir. Hindistan isə Er­mənistanla əlaqələrə sırf münaqişə vəziyyətində olduğu Pakistanın Azər­baycanla yüksək səviyyəli əməkdaşlı­ğına qarşı getmək prinsipi ilə yanaşır. Bu da Hindistan hakimiyyətinin diplo­matiya sahəsində çox səthi biliklərə malik olduğunun göstəricisidir. Yuna­nıstan isə birbaşa Azərbaycanın enerji resurslarından asılı olan dövlətdir. Afina və Bakını təkcə ənənəvi enerji yox, bərpa olunan enerji, optik və nəq­liyyat-kommunikasiya layihələri birləş­dirə bilər. Bundan sonra Yunanıstan, çətin ki, Ermənistanın yanında yer alsın. Əgər İrəvanda hakimiyyət yeni­dən hansısa ölkələrə ümid etmək istə­yirsə, bu ümid onları şamsız qoyacaq. Nəticə etibarilə Ermənistan yeni məğ­lubiyyətlər seriyası yaşamalı olacaq.

S.NAZİMOĞLU, “Xalq qəzeti”