Barışığı ən çox arzulayan da İrəvandır, sülhdən oddan
qorxan uşaq kimi qaçan da. Amma artıq qaçmağa
yer qalmayıb, qarşıda keçilməz divardır... 

“ABŞ-ın Virciniya ştatının Arlinqton şəhərində Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov və Er­mənistan Respublikasının xarici işlər nazi­ri Ararat Mirzoyan və onları müşayiət edən nümayəndə heyətinin üzvləri aparılan da­nışıqlar nəticəsində “Sülh və Dövlətləra­rası Münasibətlərin Qurulması haqqında ikitərəfli Saziş” layihəsinin bəzi maddələri üzrə qarşılıqlı razılıq əldə edib, eyni za­manda bəzi əsas məsələlər üzrə mövqelə­rin fərqli olaraq qaldığını qəbul ediblər”. Azərbaycan XİN-in məlumatında o da qeyd olunub ki, hər iki nazir Ermənistan və Azərbaycan arasında danışıqlara ev sahibliyinə görə ABŞ-a minnətdarlıq ifa­də ediblər. Tərəflər müzakirələri davam etdirmək barədə razılığa gəliblər. Yəni, ən azından, ötən əsrdən qalmış münaqişənin iştirakçıları artıq üzbəüz danışa bilirlər. İrəvan isə əvvəlki illərdən fərqli olaraq, özünü sülhə daha maraqlı tərəf kimi apar­maqdadır. Hayastanın baş naziri Nikol Paşinyanın və parlamentin spikeri Alen Simonyanın sülh danışıqları ilə bağlı son açıqlamaları da gözlənilən finişə aparan addım səslərini duyurmaqdadır. Siyasi müşahidəçilərin fikrincə, əgər danışıqların növbəti mərhələsində də şəffaf və səmimi dialoq mühiti saxlanılsa, sülh uzaqda de­yil.

Ümidlər və suallar 

Hələlik Bayramov–Mirzoyan görüşün-də konkret hansı maddələr üzrə razılı­ğın əldə edildiyi və hansı məsələlərdə mövqelərin fərqli olduğu barədə açıqlama verilməsə də, çərçivə sazişinin mətni gizli saxlanılsa da, sülh istiqamətində ciddi irə­liləyişin əldə edildiyi bildirilir. Arlinqtonda 4 gün davam edən “tet-a-tet” təmasların ardından bu nikbinliyi, diplomatik əminliyi ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken bəyan edib. “Azərbaycan və Ermənistan arasın­da sülh razılaşması əldə edilə bilər, lakin son mərhələ həmişə ən çətin olanıdır” – deyən cənab Blinkenin sözlərinə görə, Va­şinqton dialoq təklifinə davam etməkdən məmnundur. ABŞ-ın təşəbbüsü ilə baş tutan və sülh danışıqlarında tərəqqinin əldə olunduğu vurğulanan eyni məzmunlu açıqlamanı Ermənistan XİN də yayıb. 

Yenidən dialoqun təşkilatçısına, Blin­kenə istinad edirik: “Hər iki tərəf son bir neçə gündə bəzi çox çətin məsələləri mü­zakirə edib və davamlı sülh sazişi üzərin­də nəzərəçarpacaq irəliləyiş əldə ediblər. Sülh sazişinin əldə edilməsi təkcə tarixi hadisə deyil, həm də Azərbaycan və Er­mənistan xalqlarının maraqlarına cavab verəcək və hətta iki ölkənin hüdudlarından kənarda da çox müsbət nəticələr verəcək­dir”. 

Bu işlərin heç də asan başa gəlmə­diyini etiraf edən ABŞ-ın baş diploma­tı “mövqelərin üst-üstə düşmədiyi çətin məsələlərin” öhdəsindən gəlmək üçün irə­liləmək əzmində olduğunu deyib: “Yekun razılaşma əldə oluna bilər və biz buna nail olmağa davam etməkdə qərarlıyıq”. 

“Səmərəli danışıqlar real nəticə ilə yekunlaşarsa...”

Etiraf edək ki, çoxdan gözlənilən sül­hün əldə olunması ərəfəsində hər iki tərəf­də ictimaiyyətin cavab axtardığı suallar kifayət qədərdir. Hətta Ağ evdə oturanların bölgəmizdəki situasiyanı düzgün anladıq­larına şübhə edənlər də az deyil. Eləcə də, Ermənistan tərəfini birbaşa danışıqlar­da nəyin qorxutduğu, Moskvanın İrəvana mümkün təzyiqinin nə ola biləcəyi kimi məqamlar da səhnə arxasında dolaşmaq­dadır. Bu və bu kimi suallara Qərb Uni­versitetinin professoru, politoloq Fikrət Sadıxov aydınlıq gətirməyə çalışır:

“Ağ evin təcrübəsində belə hal olma­mışdı. Yəni, yeddigünlük formata hesab­lanmış ikitərəfli danışıqlarda Birləşmiş Ştatlar Cənubi Qafqazda sülhün və sabit­liyin bərqərar olmasında maraqlıdır. ABŞ superdövlət kimi müxtəlif güc mərkəz­lərinə təsir imkanlarına da malikdir. Elə Rusiya–Ukrayna hərbi qarşudurmasın­da ştatların rolu çox böyüyüb. Qarabağ məsələsinə gəldikdə isə düşünürəm ki, danışıqların davam etdiriləcəyi barədə verilən mesajlar ona hesablanıb ki, yəqin konkret məqamlar, konkret əlamətlər üzrə heç olmasa, ilkin, çərçivə sənədini im­zalamaq mümkün olsun. Əsas məqsəd tərəflərin mövqelərində yaxınlaşmağa nail olmaqdır. Birinci mərhələdə buna qismən nail olan Vaşiqtonun səmərəli danışıqlar­da və səmərəli nəticələrdə marağı aşkar hiss edilir. Bu, bizim ortaq istəyimizdir və onun reallaşması çoxillik münaqişəyə son qoyulması deməkdir”. Ağ evin səmərəli danışıqlarla hər iki tərəfə verdiyi ümid real nəticə ilə yekunlaşarsa, bundan daha çox udan İrəvanın olacağı şübhəsizdir. 

“ABŞ açdığı nəfəslikdən istifadə etməlidir” 

ABŞ-ın buna qədər də Yaxın Şərqdə münaqişə ocaqlarının söndürülməsi, vu­ruşan tərəfləri barışdırmaq kimi çoxsaylı missiyaları olub və o, müəyyən təcrübəyə də malikdir. Amma indi masa üzərinə Cə­nubi Qafqazın qovluğu qoyulub. Həmin Cənubi Qafqaz ki, otuz il bundan əvvəl müttəfiq respublikalar kimi SSRİ imperi­yasının tərkibində idi və hazırda Rusiya­nın birbaşa hərbi-siyasi təsir və nüfuz di­apozunundan heç də kənarda deyil. Bəs yuxarıda qeyd etdiyimiz təcrübəsi yeni siyasi müstəvidə Ağ evin karına gələcək­mi, real mexanizmə çevriləcəkmi? Bu barədə israilli siyasi analitik, teleşər­hçi Aleksandr Qur-Aryenin “Caliber.az” saytına açıqlaması maraqlıdır: “Va­şinqtonun Yaxın Şərq təcrübəsi nə qədər zəngin və uzunömürlü olsa da, nəticələr göz qabağındadır. Burada Ağ evdə hansı administrasiyanın əyləşməsindən də çox şey asılıdır. Olduqca vacib amildir. Vaxtilə Fələstin anklavında, Qəzza bölgəsində seçkilərlə bağlı yaranan “fəlakəti” unutma­mışıq. Onda HƏMAS tam şəffaf, demok­ratik əsaslarla hakimiyyəti ələ keçirmişdi. Bəli, amerikalıların Şərqə münasibəti çox vaxt realllığa deyil, illüziyalara söykənir. Fəqət cəhdlərə haqq qazandırmaq olar. Amma Qafqaz, xüsusilə, Cənubi Qafqaz fərqlidir. Burada münaqişələrin alovlandı­rılmasında və onların uzun müddət sön­məməsində maraqlı qüvvələr mövcuddur. Açıq danışaq, bizim kontekstdə bu qüv­və Rusiyadır. Ukrayna cəbhəsi Kremlin bölgədəki mövqelərini xeyli sarsıdıb. İndi Rusiyanı bu müstəvidə əvəzləməyə ça­lışan Fransa amilini də kənara qoymaq olmaz. Bütün bunlara baxmayaraq, ön cinahda oynayan ABŞ-dır və məhz o, Qarabağ münaqişəsinin həllində real im­kanlara malikdir. Sadəcə Ağ evin hazırkı administrasiyası açdığı imkanlar nəfəs­liyindən maksimum istifadə etməlidir”.

“Qızıl orta” axtarışları arxada qaldı

Bu gün Ermənistanın siyasi kuluarla­rından tutmuş yazılı və elektron mediasına qədər müzakirə mövzusu Arlinqton danı­şıqları və ikitərəfli dialoqun nəticəsi olacaq sülh versiyalarıdır. “Hraparak” qəzeti yazır ki, Arlinqtonda sülh dialoqunun davam et­diyi günlərdə Ermənistanın iqtidar partiya­sı dua edirdi ki, danışıqların sonunda heç bir sənəd imzalanmasın. “Ona görə ki, İrə­vanın hansısa sənədə imza atması ABŞ və Rusiya arasında hərbi-siyasi gərginliyin yeni raundunun başlanmasına, Kremlin kəskin etirazına və çılğın reaksiyaya sə­bəb ola bilərdi. Moskvanın revanşının fə­sadlarını isə Paşinyan ödəməli olacaqdı”. Bu perspektiv hələ qüvvədən düşməyib və Hayastan, nəhayət, anlamalıdır ki, sülh dialoqu üçün alternativ siyasi arenalar, onların düşüncəsinə görə, “qızıl ortalar” axtarmaq limiti artıq tükənib. “Hraparak”ın ehtimalına görə, “İrəvan güman edir ki, iyunun 1-də Kişinyovda Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin də qatılacağı Av­ropa Siyasi Birliyinin Sammitində hansısa sənəd imzalana bilər”. 

Qəzet bu görüşə nikbin proqnoz ver­məkdən də çəkinmir. Ermənistanın heç bir qonşusuna qarşı ərazi iddiası irəli sür­məyəcəyini etiraf edən Nikol Paşinyanın indiki mərhələdə daxildən və xaricdən nə kimi təzyiqlərə məruz qaldığını təsəvvür etmək belə çətindir. Kişinyov Sammiti çər­çivəsində Ermənistan və Azərbaycan li­derlərinin görüşünün mümkünlüyü barədə “France Inter” radiostansiyasına danışan Fransanın xarici işlər naziri Ketrin Kolonna qarşıdakı təmasların təfərrüatını açmayıb. 

Üç gün əvvəl parlamentdə “hökumət saatı”nda çıxışı zamanı Hayastanın baş naziri iyunun 1-də Kişinyovda Azərbay­canla sülh sazişi imzalanacağı halda yal­nız sevinəcəyini demişdi. Düzünə qalsa, elə sonda ən çox sevinən tərəfin məhz Pa­şinyan iqtidarının olacağı şəksizdir. Çünki sülh onlardan ötrü xilas yoludur. 

...Və hayların 10 may əndişəsi

Hayların “Hayeli” saytı yazır ki, 2023-cüil Azərbaycanda “Heydər Əliyev ili” elan edilib və mayın 10-da Heydər Əliyevin 100 illiyi qeyd olunacaq. “Ola bilsin ki, Bakı məhz həmin gün növbəti qələbəsini elan etsin. Bunun nədən ibarət olduğunu demək çətindir, amma istisna edilməməli­dir”, – yazan sayt bununla həm də məğ­lubiyyət xəbərlərinə öyrəşmiş Ermənistan ictimaiyyətinin zəif damarı ilə oynayır. 

Bəli, Ermənistan mediasının iddiaları daha çox beynəlxalq ictimaiyyətə hesab­lanmış təbliğat kimi görünsə də, məqsəd “Azərbaycan Qarabağda etnik təmiz­ləməyə hazırlaşır” kimi absurd iddiaları tirajlamaq, ictimai rəyi bu məcraya yönəlt­məkdir. Əgər 10 may tarixində nəsə elan edilərsə, bu, böyük ehtimalla, Azərbay­canın diplomatik müstəvidə əldə edəcəyi növbəti qələbəsi ola bilər. Belə xəbərlərə isə iqtidarlı-müxalifətli hay cəmiyyəti çox­dan öyrəşib. 

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”