İlin birinci yarısında bölgədə 32 SES-in istismara verilməsi nəzərdə tutulub
Son illərdə respublikamızın energetika sistemində aparılan bərpa və yenidənqurma işləri, tətbiq edilən “yaşıl” və innovativ texnologiyaların, o cümlədən kompozit şüşə lifli ekoloji təmiz dayaqların istifadəsi, eləcə də “100 kənd” layihəsi üzrə regional şəbəkələrdə 150-dən çox yaşayış məntəqəsinin elektrik təchizatının yenidən qurulması bu sahədə təbii qaza qənaət edilməsinə, karbon dioksid emissiyasının azaldılmasına imkan yaradıb. Bu ilin ötən aylarında enerji infrastrukturunun müasirləşdirilməsi istiqamətində uğurla gerçəkləşdirilən layihələr də mövcud şəbəkənin daim diqqət mərkəzində saxlanıldığını göstərib.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında da Vətən müharibəsindən dərhal sonra genişmiqyaslı enerji layihələrinin icrasına başlanılıb, işğal dövründə dağıdılan kiçik su elektrik stansiyalarının (KSES) bərpası ilə bərabər, ekoloji normalar daxilində yeniləri tikilib.
Qeyd edək ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda 2023-cü ildə “AzərEnerji” tərəfindən 12 yerdə tikilən yarımstansiya və su elektrik stansiyalarının açılışı olub. Belə ki, Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Azərbaycan-Türkiyə-Avropa ölkələrarası beynəlxalq enerji dəhlizi layihəsi çərçivəsində tikilən 330 kV-luq “Cəbrayıl” qovşaq yarımstansiyası istismara verilib. Həmçinin “yaşıl enerji” strategiyasına uyğun olaraq ötən il Kəlbəcər rayonunda 8,33 meqavat gücündə “Çıraq-1”, 3,6 meqavat gücündə “Çıraq-2”, 6,33 meqavat gücündə “Qamışlı”, 5,3 meqavat gücündə “Soyuqbulaq” və 3,4 meqavat gücündə “Meydan” KSE-lərin yenidənqurmadan sonra açılışı olub.
Paralel olaraq həmin dövrdə “AzərEnerji” tərəfindən Laçında yeni tikilən 110 kilovoltluq “Qorçu” yarımstansiyasının və “Laçın” şəhər qovşaq yarımstansiyasının açılışı həyata keçirilib. Bununla yanaşı, Laçın rayonunda yenidən qurulan 8,25 meqavat gücündə “Mişni” və 6 meqavat gücündə “Alxaslı” KSES-lər yenidən qurularaq istismara buraxılıb. Prezident İlham Əliyev “AzərEnerji”nin yeni tikilən 10,5 meqavat gücündə “Cahangirbəyli” SES-in açılışında da iştirak edib. Dekabr ayında isə 110 kilovoltluq “Ağdam” qovşaq yarımstansiyasının açılışı həyata keçirilib. 2023-cü ilin ən yadda qalan hadisələrindən biri isə heç şübhəsiz, 19-20 sentyabr antiterror tədbirlərindən cəmi 4 gün sonra Xankəndi və digər ərazilərin Azərbaycan enerji sisteminə qoşulması olub.
Bu ilin ötən aylarında da Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında energetika sistemində aparılan bərpa və yenidənqurma layihələrinin icrası davam etdirilib. Mayın 10-da dövlətimizin başçısının iştirakı ilə “Zabux” və “Qarıqışlaq” KSES-ləri işə salınıb. Burada görülən işlər barədə ölkə rəhbərinə məlumat verilərək “Zabux” KSES-in 2,8 MVt, “Qarıqışlaq” KSES-in 4 MVt gücündə olduğu, birinci stansiyanın il ərzində 8-9 milyon, ikincinin isə 11-12 milyon kilovat-saat “yaşıl enerji” istehsal edəcəyi bildirilib.
Bu il mayın 18-də isə Prezident İlham Əliyev “AzərEnerji” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin “Zəngilan” və “Şayıflı” Su Elektrik stansiyalarının (SES) açılışlarını reallaşdırıb. Ölkə rəhbərinə görülən işlər barədə məlumat verilərək bildirilib ki, işğaldan azad edilən ərazilərdə “yaşıl enerji” zonasının yaradılması, rayonların karbonsuz zonaya çevrilməsi ilə bağlı dövlət başçısının tapşırığına əsasən, “AzərEnerji” ASC tərəfindən Oxçuçayın Zəngilan rayonunun ərazisindən keçən hissəsində hər birinin gücü 10,5 meqavat olmaqla 4 yerdə “Zəngilan” SES-lərin silsiləsi layihələndirilərək qısa vaxt ərzində tikilib.
İşğaldan azad edilən ərazilərdə Zəngilanda tikilən “Cahangirbəyli” SES 2023-cü ildə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə istismara verilib. “Şayıflı” və “Zəngilan” SES-lər açılışa hazır vəziyyətə gətirilib, “Sarıqışlaq” SES-də isə işlər başa çatdırılıb.
“Yaşıl enerji” zonası konsepsiyasına uyğun olaraq ekoloji cəhətdən təmiz enerji istehsal edəcək “Zəngilan” və “Şayıflı” SES-lərdə rəqəmsal qaydada məlumatların axını mərkəzə ötürülməklə yanaşı, məsafədən idarəedilməsi təmin olunub. Bunun üçün mikro SCADA sistemi yığılıb, 25 kilometr məsafədə yüksəkgərginlikli yeni elektrik verilişi xətləri və 24 damarlı optik kabel xətti çəkilib.
“Zəngilan” və “Şayıflı” SES-lərdə il ərzində hər birində 30 milyon kilovat-saat olmaqla, ümumilikdə, 60 milyon kilovat-saat “yaşıl enerji” istehsal ediləcək və bununla da 14 milyon kubmetr qaza qənaət edilməklə yanaşı, atmosferə atılan karbon qazının (CO2) həcmi 28 min ton azalacaq.
Qeyd edək ki, Araz çayının sol qolu olan Oxçuçay üzərində inşa edilən hər iki SES-si su ilə təmin etmək üçün dəniz səviyyəsindən 600 metr yüksəklikdə baş suqəbuledici qurğu tikilib. Ümumi uzunluğu 83 kilometr olan və 36 kilometrlik hissəsi Ermənistan ərazisindən keçən çaya mütəmadi olaraq Qacaran, Zəngəzur mis-molibden və Qafan dağ-mədən kombinatlarının ağır metal tərkibli mədən tullantıları axıdılır.
Bu amillərə görə, Oxçuçayın üzərində baş suqəbuledicinin yaradılması enerji istehsalından əlavə, ekoloji cəhətdən olduqca əhəmiyyətli hadisədir. Belə ki, baş suqəbuledicinin tikilməsi ermənilər tərəfindən sənaye üsulunda çirkləndirilən çay yatağının təmizlənməsinə, flora və faunanın dirçəlməsinə yardım edəcək. Çünki suqəbuledicinin yaradılması çirkləndirici maddələrin çökməsinə şərait yaratmaqla yanaşı, aşağı axın zonasına təmiz suyun ötürülməsinə və çay ekosisteminin özünübərpasına zəmin yaradır.
Bu məqamda qeyd edək ki, Azərbaycan Prezidentinin Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının hidroenerji potensialının yenidən tədqiqi barədə “AzərEnerji” ASC-yə verdiyi tapşırığa əsasən, işğal dövründə dağıdılan SES-lərdən əlavə, ekoloji normalar daxilində yeni SES-lərin tikintisi barədə hesabat hazırlanıb. Həmin hesabatda bölgədə ümumi gücü 467 MVt olan 72 kiçik su elektrik stansiyasının yaradılması nəzərdə tutulub.
Yeri gəlmişkən, dövlət başçısının regionun dayanıqlı elektrik təchizatı infrastrukturunun yaradılması və hidroenerji ehtiyatlarından səmərəli istifadə istiqamətində tapşırıqlarına uyğun olaraq, regionun sərt, keçilməz iqlim və relyef şəraitinə rəğmən 3 ildən az bir müddətdə ümumi gücü 226 MVt olan 28 SES yenidən qurulub və ya yeni tikilib. Ümumi gücü 44 MVt olan 4 SES-də isə avadanlıqların quraşdırılması və sazlama işlərinə başlanılıb. Nəticədə bütün region üzrə dayanıqlı elektrik təchizatı sxemi yaradılıb və “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilən 2024-cü ilin birinci yarısında ümumi gücü 270 MVt olan 32 SES-in istismara veriləcəyi nəzərdə tutulub.
“AzərEnerji” ASC-nin məlumatına əsasən, həmin stansiyalarda il ərzində 600 milyon kilovat-saatdan çox “yaşıl enerji” istehsal ediləcək. Bununla da 160 milyon kubmetrdən artıq təbii qaza qənaət edilməsi, atmosferə atılan karbon qazının həcminin isə 330 min tondan çox azalması vəzifəsi reallaşacaq.
Yuxarıda qeyd edilənlərdən əlavə, ümumi gücü 37,5 MVt olan 6 kiçik KSES) layihəsinin icrası ilə bağlı tender prosedurlarının keçirilməsinə başlanılıb. Bu layihələr üzrə stansiyaların 2025-ci ilin birinci yarısında istismara verilməsi planlaşdırılıb.
Vaqif BAYRAMOV
XQ