Orta Dəhliz marşrutunun inkişafına 18,5 milyard avro vəsait qoyuluşu gözlənilir

Beynəlxalq “Ship2shore” saytında yayımlanan “Orta Dəhlizin Avrasiya boyunca istifadə olunmamış bütün potensialı” adlı məqalədə yaxın keçmişdə ölkəmizdə mövcud olan iki böyük donanmanın – Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi və Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin Xəzər Dəniz Neft Donanmasının birləşdirilərək Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin (XDG) yenidən təşkil olunduğu vurğulanır. Məqalədə XDG-nin təsis olunması ilə ölkədə və beynəlxalq gəmiçiliyinin gücləndirildiyi bildirilir. 

Qeyd edilir ki, TransXəzər Bey­nəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (Orta Dəh­liz) potensialından indiyədək tam istifadə olunmayıb. Beynəlxalq gərginlik zamanı bu istiqamətə diqqət ayrılması Avropa və dəhliz ölkələri, xüsusən də Azərbay­can üçün zəruridir. Bəzi hesablamalara görə, Orta Dəhliz boyunca dəmir yolu və avtomobil dəhlizlərinin bərpası, mo­dernləşdirilməsi, limanların imkanlarının artırılması üçün ən azı 18,5 milyard avro maliyyənin ayrılması tələb oluna bilər. Azərbaycan bununla bağlı Yol Xəritəsi təqdim edib. Bununla da yaxın 4 ildə tranzit yükdaşımaların hazırkı 10 milyon tondan 13 milyon tona çatdırılması hə­dəflənir.

Yeri gəlmişkən, Prezident İlham Əliyevin 2023-cü il noyabrın 23-də təs­diq etdiyi “Azərbaycan Respublikasının ərazisindən keçən beynəlxalq nəqliy­yat dəhlizlərinin tranzit potensialının artırılmasına və tranzit yükdaşımaların təşviqinə dair 2024−2026-cı illər üçün Fəaliyyət Planı”na əsasən, növbəti üç il ərzində Azərbaycan ərazisindən daşı­nan tranzit yükdaşımalarının həcminin 2022-ci ilə nisbətən 27 faiz artırılaraq 10,7 milyon tondan 13,6 milyon tona çatdırılması nəzərdə tutulur.

Xatırladaq ki, Orta Dəhliz 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıs­tan və Gürcüstanın müvafiq struktur­larının iştirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Ukrayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazırda marşrut Çin–Qazaxıs­tan sərhədindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən keçərək Avropaya qədər uzanır. Bütün marşrut boyunca vahid tarif yaradılıb, “vahid pəncərə” prinsipi tətbiq olunur.

“Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin törəmə şirkəti olan “ADY Kontey­ner” MMC-nin məlumatına görə, bu ilin yanvar-noyabr aylarında Orta Dəhlizdə Azərbaycandan tranzit kecməklə Qərb-Şərq istiqamətində konteyner daşımala­rı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2,3 dəfə artıb.

Onu da deyək ki, bu günlərdə “Azər­baycan Dəmir Yolları” QSC-də (ADY) “Çin Dəmir Yolları” dövlət korporasiya şirkətinin nümayəndə heyətinin rəhbəri Huan Sin ilə keçirilən görüşdə cari ildə Çin ilə Azərbaycan arasında dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsi ilə yük dövriyyəsinin artımında xeyli irəliləyiş müşahidə olun­duğu, idxal daşımalarda ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 549 faiz, ixrac da­şımalarda isə 331 faiz artım qeydə alı­nıb. Ümumilikdə isə ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə iki ölkə arasında dəmir yolu nəqliyyatı ilə yük daşımaları 47 faiz artıb.

Görüşdə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi üzrə yüklərin daha sürətlə və təhlükəsiz daşımaları, o cümlədən əlavə yüklərin cəlb olunması istiqamətində məhsuldar müzakirələr aparılıb. Belə ki, hər iki ölkənin göm­rük və sərhəd məntəqələrində qatarla­rın operativ yoxlanılaraq mənzil başına yola salınması, konteyner qatarlarının gündəlik təhvil-təslim qabiliyyəti, loko­motivlərin yerdəyişmə prosesi, yüklərin və vaqonların təhvil-təslim edilməsi və digər sahələrdə görülən yeniliklərdən danışılıb. Bildirilib ki, Azərbaycanda tranzit-logistika prosesində iştirak edən qurumların məlumat mübadiləsini və iş­lərinin koordinasiyasını təmin edən İşçi qruplarının yaradılması ilə son aylarda yaranmış multimodal daşımalar üzrə tələblər qarşılanmış və tranzitin artırıl­masına imkan yaradılıb.

“Azərbaycan Dəmir Yolları”nda yük­daşımaların fasiləsizliyini və tranzit vax­tının optimallaşdırılmasını təmin etmək məqsədilə marşrut üzrə infrastruktur məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılma­sı, sənəd dövriyyəsinin elektronlaşdırıl­ması, yük sahibləri üçün dəmir yolunda “Smart” proqramının tətbiqi, əməliyyat­ların bütün marşrut üzrə sinxronlaşdı­rılması, hərəkət heyətinin marşrut üzrə səmərəli bölüşdürülməsi məsqədilə tərəfdaş ölkələrlə birgə tədbirlər planı hazırlanaraq həyata keçirilir.

DB-nin bu günlərdə yaydığı hesa­batda da Orta Dəhlizin gələcək fəaliyyət istiqamətləri haqqında müsbət proqnoz­lar verilib, Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstanın Orta Dəhliz ticarət marş­rutunun diversifikasiyasında mühüm rol oynadığı diqqətə çatdırılıb. Bununla bə­rabər, hesabatda təchizat zəncirlərinin yönləndirilməsində, ölkələrarası ticarətin dayanıqlığının artırılmasında və bir sıra ənənəvi regional ticarət tərəfdaşlarından asılılığın azaldılmasında dəhlizin əhə­miyyətli təsiri xatırladılıb.

DB-nin hesabatında daha son­ra qeyd olunub ki, marşrutun inkişafı məqsədi daşıyan xüsusi strategiya nə­ticəsində Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan istehsal fəaliyyətlərinin küt­ləviliyini təşviq etməklə ixrac həcmini və məhsulların əlavə dəyərini artıra bilər. Belə bir imkan isə 2021-2030-cu illər üçün üç ölkənin yük bazasında ümumi potensialın 90 milyon tona (+44 faiz) yüksəlməsini, bunun isə 70 milyon tonu­nun Qazaxıstandan əlavə ixracın payına düşəcəyini şərtləndirər. 

Hesabatda, həmçinin bildirilir ki, Orta Dəhlizin istismara verildiyi ssena­ridə Xəzər dənizi vasitəsilə daşımaların həcminin 2030-cu ildə 11 milyon tona çatacağı gözlənilir. Bu isə 2021-ci ilə nisbətən 3 dəfə artım deməkdir. Xəzər dənizi vasitəsilə yükün təxminən 4 mil­yon tonunun konteyner vasitəsilə aparı­lacağı proqnozlaşdırılır. Konteynerlərin isə 1,5 dəfə artması gözlənilir. Eyni za­manda, təkmilləşdirmələrin həyata ke­çirilmədiyi təqdirdə daşıma tələbatının proqnozlaşdırılan artımdan 35 faiz aşağı olacağı qeyd edilir.

Vaqif BAYRAMOV
XQ