Əsrimizin ən böyük layihələrindən biri olan Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) dörd seqmentdən – “Şahdəniz Mərhələ-II”, Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK), Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) və Trans-Adriatik Qaz Boru Kəmərindən(TAP) ibarətdir. 

CQD-nin 2018-ci il mayın 29-da Sən­gəçal terminalında rəsmi açılış mərasimi keçirilib və Azərbaycan təbii qazı həmin dəhlizin sisteminə vurulub. Beləliklə, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda­kı “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsin­də qurulan “Şahdəniz Alfa” və “Şahdəniz Bravo” platformalarından birgə qaz hasi­latına başlanılıb. Həmin il iyulun sonunda isə “Şahdəniz Bravo” platformasından ilk qaz əldə olunduğu vaxtdan isə hasilat təd­ricən artıb. Mövcud “Şahdəniz” qurğuları­nın hasilat gücü gündəlik 56 milyon (ildə 20 milyard) standart kubmetr təşkil edib. 

Ötən il CQD vasitəsilə ümumilikdə 21 milyard kubmetr, o cümlədən Avropaya 11,4 milyard kubmetr qaz ixrac edilib. Bu dövrdə, həmçinin Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı (Aİ) arasında energetika sahəsin­də strateji tərəfdaşlıq haqqında imza­lanan memoranduma əsasən, 2027-ci ilədək TANAP-la qaz nəqlinin indiki 16 milyard kubmetrdən 31 milyard kub­metrə, TAP-la isə 11 milyard kubmetrdən 20 milyard kubmetrə çatdırılması nəzər­də tutulub. Bütün bunlar isə Avropanın qaz bazarında Azərbaycanın rolunun ar­tırılması məqsədini gerçəkləşdirib. 

TAP ilə indiyə qədər qaz tədarükü 25 milyard kubmetr həddinə çatıb. Bu barə­də məlumat yayan TAP konsorsiumunun açıqlamasında deyilir: “TAP kommersiya əməliyyatına başladığı vaxtdan etibarən təhlükəsiz şəkildə Yunanıstan, Bolqa­rıstan və İtaliyaya 25 milyard kubmetr təbii qaz tədarük edib. Təhlükəsiz enerji ötürücüsü olan TAP-ın Avropanın enerji təhlükəsizliyini artırmaq məqsədilə mər­hələli şəkildə genişləndirilməsi nəzərdə tutulub”. 

Qeyd edək ki, Azərbaycan TAP va­sitəsilə Avropaya qaz tədarükünə 2020-ci il dekabrın 31-də başlayıb. Boru kəmə­rinin ilkin buraxılış gücü ildə 10 milyard kubmetr təşkil edir. Hidrogen və digər bərpa olunan qazların yeni həcmlərini, həmçinin TAP vasitəsilə nəql etməklə uzunmüddətli dayanıqlılığa imkan yarat­maq mümkündür.

Onu da xatırladaq ki, cari ilin aprelin­də Avropanın Azərbaycan qazının idxa­lına xərcləri təxminən 490 milyon avro­ya çatıb. Həmin vaxt ölkəmiz Avropaya 1,047 milyard kubmetr təbii qaz tədarük edib, ixracdan 488 milyon 241 min 329 avro gəlir əldə olunub.

Azərbaycanın Energetika Nazirliyi bil­dirir ki, bu ilin yanvar-aprel ayları ərzində respublikamız Avropaya ümumilikdə 3,9 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edib ki, bu da qaz ixracının illik müqayisədə 10,5 faiz artdığını göstərir.

Bu dövrdə Azərbaycan Türkiyəyə 3,4 milyard kubmetr, Gürcüstana isə 1,1 mil­yard kubmetr qaz ixrac edib. CQD-nin bir hissəsi olan TANAP ilə Türkiyəyə 1,9 mil­yard kubmetr qaz nəql olunub.

Ölkəmizdən Avropaya qaz tədarükü başlayan vaxtdan indiyədək ixrac coğ­rafiyası da getdikcə genişlənir. Məsələn, Rumıniya qaz idxalında Azərbaycan­la əməkdaşlığa xüsusi diqqət yetirir. Bu sahədə ölkənin “ROMGAZ” şirkəti səmərəli fəaliyyət göstərir. Yeri gəlmiş­kən, “ROMGAZ” Rumıniyanın ən böyük qaz istehsalçısı olmaqla bərabər, həm də “mavi yanacaq” bazarında ən mühüm tə­darükçülərdən biridir.

Qaz ixracında respublikamızla əmək­daşlığa xüsusi önəm verən ölkələrdən biri də İtaliyadır. Aİ-nin Statistika İdarəsi “Eurostat”ın məlumatına əsasən, cari ilin aprelində Azərbaycan İtaliyaya 814 mil­yon 775 min kubmetr təbii qaz ixrac edib, mart ayında isə bu göstərici 473 milyon kubmetr olub. Beləliklə, qaz ixracı aprel­də mart ayı ilə müqayisədə 1,7 dəfə artıb. 

Azərbaycan Respublikası Energe­tika Nazirliyinin məlumatlarına əsasən, 2023-cü ilin yanvar-aprel aylarında ölkə­miz Avropaya ümumilikdə 3,9 milyard ku­bmetr təbii qaz ixrac edib ki, bu da illik hesablamada 10,5 faiz çoxdur.

Respublikamız Bolqarıstanın enerji təhlükəsizliyində də mühüm rol oynayır. Bu ölkə 2022-ci il oktyabrın 1-də istisma­ra verilmiş Yunanıstan-Bolqarıstan İnter­konnektoru (IGB) ilə Azərbaycan qazının idxalına başlayıb. İnterkonnektorla qaz tədarükünün müqavilə həcmi ildə 1 mil­yard kubmetr təşkil edir. IGB-nin ümumi ötürücülüyü ildə 5 milyard kubmetrədək genişləndirmə imkanı ilə 3 milyard kub­metrə çatır. 

Azərbaycan Türkiyəyə qaz ixracını da daim diqqətdə saxlayıb. Qardaş ölkə­nin Enerji Bazarlarını Tənzimləmə Qu­rumunun məlumatına görə, 2023-cü ilin aprel ayında Azərbaycan Türkiyəyə təbii qaz ixracını 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 21,73 faiz – 733,92 milyon kubmetrdən 893,36 milyon kubmetrədək artırıb.

Hüseynqulu QULİYEV,
iqtisadçı-ekspert

Prezident İlham Əliyevin rəhbərli­yi ilə həyata keçirilən qətiyyətli enerji strategiyası sayəsində Azərbaycan bu gün Avropanın enerji resurslarının etibarlı təchizatçısına çevrilib. Avropa İttifaqı ölkələri ildən-ilə ölkəmizlə ener­ji tərəfdaşlığını inamla möhkəmləndirir və genişləndirir, eyni zamanda, bu is­tiqamətdə bütün layihələri dəstəkləyir.

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həya­ta keçirilən bütün layihələr kimi, Aİ-yə qaz nəqlinin genişləndirilməsi də artıq reallığa çevrilib. Xüsusilə, son bir il ərzində kəskin enerji böhranı və qaz təchizatı mənbələrinin və marşrut­larının real şaxələndirilməsi zərurəti fonunda Avropa İttifaqı ölkələri tərə­findən dəfələrlə Azərbaycandan qaz tədarükünün artırılmasında və ya ona çıxış əldə etməkdə maraqlı olduqları bildirilib. Son illər Avropa İttifaqına üzv dövlətlərin rəhbərlərinin ən yüksək səviyyədə çoxsaylı qarşılıqlı səfərləri reallaşıb və bu səfərlər zamanı əsas diqqət Cənub Qaz Dəhlizinin imkanla­rının genişləndirilməsinə yönəldilib. 

Avropa İttifaqının artıq 5 ölkəsi Azərbaycanın “mavi yanacağ”ının tədarükünü artırmaq üçün konkret layihə hazırlayıb və onun reallaşdırıl­masına uğurla başlanılıb. Bu layihənin tam gerçəkləşdirilməsi nəticəsində respublikamızdan Avropaya əlavə həcmdə təbii qazın nəqli nəzərdə tutulub. Bolqarıstanın təşəbbüsü ilə Rumıniya, Macarıstan, Slovakiya və Avstriya bu layihəyə qoşulub. 

Əslində, həmin layihə 2022-ci ilin iyulunda Avropa Komissiyası ilə Azər­baycan arasında enerji əməkdaşlı­ğının genişləndirilməsinə dair imza­lanmış anlaşma memorandumunun praktiki icrasıdır.

Azərbaycan hər zaman qaz təda­rükünü artırmağa və Avropaya böh­randan çıxmağa kömək etməyə hazır olduğunu bildirib. Prezident İlham Əli­yev 2022-ci il oktyabrın 6-da Praqada Azərbaycan telekanallarına müsahi­bəsində də növbəti illərdə Avropaya qaz ixracının ən azı iki dəfə artırılma­sının planlaşdırıldığını deyib. 

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”