Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı (AMB) İdarə Heyətinin 2023-cü il 15 fevral tarixli qərarı ilə maliyyə sektorunun dayanıqlı maliyyəyə transformasiyası məqsədilə 2023-2026-cı illəri əhatə edən Dayanıqlı Maliyyə üzrə Yol Xəritəsi təsdiq edilib. Əsas məqsəd dayanıqlı iqtisadiyyata keçidlə bağlı yaranan imkanların gerçəkləşdirilməsi olan yol xəritəsi qabaqcıl beynəlxalq təcrübə nəzərə alınaraq hazırlanıb. Bununla da ölkədə sağlam, səmərəli maliyyə sektorunun formalaşdırılmasına zəmin yaradılıb.

Adıçəkilən yol xəritəsində öz ifadəsi­ni tapan bəzi məqamlara diqqət yetirək. Sənəddə vurğulandığı kimi, ekoloji, so­sial və iqtisadi amillər arasında düzgün balansın qorunması iqtisadiyyatın daya­nıqlı inkişafının təmin edilməsində əhə­miyyətli rol oynayır. Azərbaycan bu gün istixana qazlarının emissiyasının azaldıl­ması üzrə beynəlxalq təşəbbüslərə fəal qoşulmaqla qeyd edilən amillərin ölkənin iqtisadi inkişaf strategyasına inteqrasi­yasını uğurla reallaşdırır. Bu zaman isə Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri ilə uzlaşan və iqtisadi artımın sürətləndirilməsini qar­şıya mühüm vəzifə kimi qoyan “Azərbay­can 2030: Sosial-İqtisadi İnkişafın Milli Prioritetləri” və “2022-2026-cı illər üçün Sosial-İqtisadi İnkişaf Strategiyası”nın tələbləri diqqət mərkəzində saxlanılır. 

Hazırda Azərbaycan hökumətinin dayanıqlı inkişaf üzrə islahatlar gündəli­yi təmiz texnologiyaların tətbiqinə, təmiz enerji mənbələrindən istifadənin təş­viqinə, çirklənmiş ərazilərin təkrar emalı­na və reabilitasiyasına yönəlib. Ümumiy­yətlə, təmiz ətraf mühit və “yaşıl inkişaf” ölkəsinə çevrilmək məsələsinə Azərbay­canın milli prioritetləri sırasında xüsusi yer verilib. 

Sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası­nın həyata keçirilməsi və iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə müəyyənləşdirilən milli prioritetlərin reallaşdırılması üçün ekoloji, sosial və idarəetmə prinsiplərinə söykənən maliyyə axınlarının gerçəkləş­dirilməsi zəruridir. Təbii ki, bu məqamda maliyyə sisteminin dayanıqlı iqtisadiy­yata keçidinin dəstəklənməsindəki rolu müstəsna hal kimi dəyərləndirilir. 

Dayanıqlı Maliyyə üzrə Yol Xəritəsinin hazırlanması Azərbaycan Mərkəzi Ban­kının ölkənin dayanıqlı inkişafında maliy­yə sektorunun rolunun gücləndirilməsini dəstəkləmək məqsədindən qaynaqlanıb. Yol xəritəsi, bir tərəfdən, maliyyə sektoru­nun ekoloji, sosial və idarəetmə risklərinə dayanıqlığının reallaşdırılmasına, digər tərəfdən isə, “yaşıl” investisiyaların ger­çəkləşdirilməsinə yönəlib. 

Yol xəritəsində qeyd edildiyi kimi, iq­lim dəyişiklikləri, habelə ekoloji risklərin orta və uzunmüddətli perspektivdə iq­tisadi sektorlara əhəmiyyətli risklər ya­radacağı gözlənilir. İstixana qazlarının davamlı emissiyası qlobal istiləşmənin daha da artmasına və arzuolunmaz iqti­sadi, maliyyə və sosial nəticələrə gətirib çıxara bilər. İqlim dəyişikliyi digər ekoloji risklər arasında aktuallığına, əhatə dairə­sinə və təsirinə görə seçilməklə yanaşı, sosial və idarəetmə risklərinə də səbəb olur. 

Dayanıqlı Maliyyə üzrə Yol Xəritə­sinə əsasən, müxtəlif iqtisadi sektorlara əhəmiyyətli təsir edən belə risklərə qu­raqlıq və daşqın kimi təbii fəlakətləri mi­sal göstərmək olar. Xatırladaq ki, kənd təsərrüfatı, meşəçilik və s. kimi iqtisadi sahələrin üstünlük təşkil etdiyi coğrafi ra­yonların və həmin ərazilərdə məskunlaş­mış əhalinin sözügedən təbii fəlakətlərə həssaslığı daha yüksəkdir. Bu səbəbdən iqlim dəyişiklikləri iqtisadi və maliyyə risk­ləri ilə yanaşı, sosial rifah üçün də təh­didlər yaradır. Başqa sözlə, yüksək hava temperaturu və yağıntı əhalinin sağlam­lığı üçün təhlükə törətməklə yanaşı, təbii resurslarla zəngin ölkələrdə iqlim dəyi­şiklikləri iqtisadi inkişafın zəifləməsini, təhsilin keyfiyyətinin pisləşməsini, bəra­bərsizliyin artmasını da şərtləndirir. Bu səbəbdən iqlim dəyişikliklərinin fəsadları­nın aradan qaldırılması üçün davamlı və kompleks işlərin aparılması zəruridir. 

Eyyub KƏRİMLİ,

iqtisadçı-ekspert

Azərbaycan Mərkəzi Bankı tərəfin­dən hazırlanan Dayanıqlı Maliyyə üzrə Yol Xəritəsinin başlıca məqsədi iqlim və ekoloji, həmçinin sosial və idarəet­mə amillərini nəzərə alan dayanıqlı maliyyə sisteminin formalaşmasını dəstəkləmək və maliyyə sabitliyini tə­min etməkdir. Yol xəritəsində qabaqcıl beynəlxalq təcrübələr nəzərə alınmaq­la iqlim dəyişiklikləri və ekoloji, sosial və idarəetmə meyarlarının adıçəkilən bankın nəzarət çərçivəsinə, habelə maliyyə institutlarının 5 strateji qərar­vermə, habelə risklərin idarə edilməsi proseslərinə inteqrasiyası, bu sahədə müvafiq bazar standartlarının forma­laşdırılması, eyni zamanda, dayanıqlı maliyyə alətləri üçün ekosistemin qu­rulması əhatə edilir.

Azərbaycan iqtisadiyyatı və ma­liyyə sektoru üçün iqlim və ekoloji, o cümlədən sosial amillərdən qaynaqla­nan risklər həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli dövr üçün aktualdır. 

Dayanıqlı maliyyənin başlıca məqsədi maliyyə resurslarının daya­nıqlı və inklüziv artıma töhfəsinin re­allaşdırılması və iqlim dəyişiklikləri, həmçinin ekoloji, sosial və idarəetmə amillərindən formalaşan risklər fonun­da maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi­dir.

Maliyyə sistemi dayanıqlığının güc­ləndirilməsi məqsədilə ölkə iqtisadiyya­tının diversifikasiya səviyyəsinin yük­səldilməsi əsas struktur amillərdən biri kimi xarakterizə olunur. Effektiv maliy­yə sistemi dayanıqlığının formalaşdı­rılması mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Belə ki, bu formalaşmanın nəticəsini iqtisadiyyatın dirçəlməsi, ölkənin iqtisadi sabitliyi, diversifikasi­ya və onu şərtləndirən digər amillərlə yaxın bağlılıq təşkil edir. Eyni zaman­da, iqtisadiyyatın ixracyönümlü sahəvi strukturları, bununla bağlı sektorlar və düzgün iqtisadi siyasətin seçilməsi onun effektivliyi ilə birbaşa əlaqəlidir. 

Yol xəritəsinin icrasının effektivliyini təmin etmək məqsədilə, ilk növbədə, iqlim dəyişiklikləri, ekoloji, sosial və idarəetmə faktorları üzrə məlumatlı­ğın və bacarıqların formalaşdırılması istiqamətlərində tədbirlərin icrası va­cibdir.

Beləliklə, maliyyə sistemi dayanıqlı­ğının təmini və inkişaf istiqamətləri onu şərtləndirən zəruri amillərlə yanaşı, iq­tisadiyyatın diversifikasiyası, maliyyə resurs mənbələrinin təşkili, qeyri-neft sektorunun inkişafı, dövlət tərəfindən keçirilən müxtəlif stimullaşdırma təd­birləri ilə birbaşa əlaqəlidir. Ona görə də bu əlaqəlilik əsasında reallaşdırılan hər hansı bir fəaliyyət maliyyə sistemi dayanıqlığına özünün birbaşa təsiri ilə səciyyələnir. 

Maliyyə sisteminin mövcud pers­pektivlər əsasında inkişafını gerçəkləş­dirmək üçün həyata keçirilən tədbirlər içərisində maliyyə-büdcə siyasətini səmərəli tərzdə istiqamətləndirmək də vacib məsələlərdəndir. Mövcud əlaqə­lilik əsasında maliyyə resurslarının faktiki həcmi ilə öhdəliklər arasında optimal nisbətin saxlanılması, sahəvi strukturların səmərəli tərzdə maliy­yələşdirilməsinin təşkili, maliyyə siste­mi elementləri arasında xərc səlahiy­yətlərinin və müxtəlif digər mənbələrin sərhədlərinin dəqiqləşdirilməsi, strateji proqnozlaşdırmalarda uyğunsuzluqla­rın aradan qaldırılması tədbirlərinin hər biri maliyyə sistemi dayanıqlığına öz müsbət təsirini göstərəcək.

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”