Builki anomal istilər də ciddi suallar doğurur
NASA peykləri iqlim dəyişikliyinin okean ekosisteminə təsirini də öyrənib. Məlum olub ki, dünya okeanlarının yarısından çoxunun ekosistemi pozulub, rəngi isə yaşıla çevrilib. Okeanın rəngindəki qəribə dəyişikliklər elm adamlarının ciddi araşdırmalarına səbəb olub.
Peyk məlumatları göstərir ki, son 20 ildə dünya okeanlarının 56 faizində mavidən yaşıla doğru rəng dəyişikliyi baş verib. Bu fərq ekvatora yaxın tropik bölgələrdə xüsusilə nəzərə çarpır. Tədqiqatçılar deyirlər ki, okeanların nəzərəçarpan yaşıllaşması iqlim dəyişikliyinin sualtı həyata təsiri ilə bağlıdır.
Sual yaranır: okeanlar niyə yaşıllaşır? NASA-nın “Modis-Aqua” peyki dünya okeanlarının yarısından çoxunda mavi rəngdən yaşıla keçidi qeydə alıb. Rəngini dəyişən sahə Yerin quru sahəsindən böyükdür.
Sauthemptondakı (Böyük Britaniya) Milli Okeanoqrafiya Mərkəzinin əməkdaşı B.Keyl və onun həmkarları NASA-nın əldə etdiyi məlumatları təhlil edərək yaşıl rəngin qlobal istiləşmə nəticəsində ekosistemlərin dəyişməsinin əlaməti olduğunu bildiriblər. Bunun nədən ibarət olduğu və onların dəqiq səbəbi hələ müəyyən edilməyib. Lakin B.Keyl güman edir ki, bu, əksər qida zəncirlərinin əsasında duran canlılarla – fitoplanktonla əlaqəlidir. Bu orqanizmlər həm də nəfəs aldığımız oksigenin böyük hissəsinin istehsalında və atmosferin sabitləşməsində mühüm rol oynayır. Tədqiqatçı qeyd edib: “İqlim dəyişikliyinin təsirləri artıq dənizin üst mikroorqanizmlərinin ekosistemində hiss olunur”.
Okeanların rəngindəki dəyişikliklər, öz növbəsində, daha böyük problemdən xəbər verir. Tədqiqat müəlliflərinin fikrincə, okeanın rənginin dəyişməsi, yaşıl rənglər fitoplankton fəalləğının artdığını göstərir. Bu, suyun səth qatlarında baş verənlər haqqında fikir söyləməyə də imkan verir. Bununla belə, okeanların rəngi ildən-ilə dəyişə bilər, çünki suyun səthində xlorofilin (fotosintetik orqanizmlərə, bitkilərə yaşıl rəngini verən piqment) səviyyəsi geniş şəkildə dəyişir. Yəni arta və azala bilir. Bu, iqlim dəyişikliyinin mavi rəngi yaşıla çevirdiyini müəyyən etməyi çətinləşdirir.
Alimlər inanırlar ki, hər hansı bir tendensiyanın fərqinə varmaq üçün okeanın rənglərinin müşahidəsi 40 ilə qədər çəkə bilər. Bundan əlavə, müxtəlif peyklər rəng dəyişikliklərini fərqli şəkildə ölçür. Bu, o deməkdir ki, onların hər birindən alınan məlumatları çox vaxt ümumiləşdirmək olmur.
Okean rənginin dəyişməsini daha dərindən öyrənmək üçün NASA-nın “Pace” kosmik gəmisinin 2024-cü ilin yanvarında buraxılması planlaşdırılır. O, planktonları, aerozolları, buludları və okean ekosistemini müşahidə edəcək. Bundan sonra müəyyən fikir söyləmək mümkün olacaq.
İqlim dəyişikliyinin səbəb olduğu istilər isə yenidən Avropaya qayıdır. Yaxın bir neçə gün ərzində Avropada, o cümlədən İsveçrə, Fransa və Polşada yüksək temperatur ilə bağlı xəbərdarlıq edilib. Bu barədə Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (WMO) sözçüsü Kler Nullis bildirib. İyul ayının tarixin ən isti ayı olaraq qeydə alındığını xatırladan K.Nullis quru havanın bu həftənin əvvəlində İspaniyanın Tenerife şəhərində böyük yanğınlara səbəb olduğunu bildirib.
Sinoptiklər bu gündən İtaliyada +42°C, Fransada +40°C, İsveçrədə +37°C-yə qədər isti olacağını proqnozlaşdırırlar. Həftə sonu Avropada temperaturun kəskin yüksəlməsi ilə isti dalğası baş verəcək. İsveçrə və Fransa meteoroloji qurumlarının məlumatına görə, İspaniyanı əhatə etdikdən sonra mərkəzi Avropaya yayılacaq, ən azı, gələn həftənin sonuna qədər səngiməyəcək. Fransanın cənubunu, İsveçrəni, Almaniyanın cənubunu və İtaliyanın şimalını belə hava ssenarisi gözləyir.
Beləliklə, İtaliya bu yay üçüncü isti dalğası ilə üzləşir. Bu, ilk növbədə, Əlcəzair və Mərakeş vasitəsilə Saharadan gələn isti hava kütlələrinin hərəkəti ilə bağlıdır.
Avropa kimi Amerika və Asiya ölkələri də isti dalğasının təsiri altındadır. Həddən artıq kəskin temperatur nəticəsində Kanadada 600-dən çox meşə yanğını nəzarətdən çıxıb. ABŞ-də Hilari qasırğasının kateqoriyası 4-ə yüksəlib. Yaponiyada rekord istilər qeydə alınır.
Bütün bunlar bəşəriyyəti ekosistemə zərərli təsirləri azaltmağa və yox etməyə çağırır.
P.ƏFƏNDİ, “Xalq qəzeti”
