Məlum olduğu kimi, ötən il İs­tanbulda Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın və BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreşin təşəbbüsü ilə Ukrayna taxılının Qara dəniz üzə­rindən dünya bazarlarına çıxarılması ilə bağlı Rusiya, Ukrayna və Türkiyə arasında “taxıl sazişi” imzalanıb. Bu, çağdaş dünya diplomatiyasında bö­yük uğur sayılan bir sənəd idi. 

Ukrayna ötən bir il ərzində Qara dənizdəki limanlarından dünya bazar­larına milyon tonlarla taxıl ixrac edərək bundan xeyli vəsait əldə edib. Burada böyük humanist məqsəd də var. Sa­zişdə nəzərdə tutulduğu kimi, Ukrayna taxılının böyük bir qismi son illər yoxsul­luqdan və ərzaq çatışmazlığından kəs­kin əziyyət çəkən Afrika ölkələrinə gön­dərilib. Nəticədə on minlərlə ailəni aclıq və xəstəliklərdən xilas etmək mümkün olub. 

Dünya ümid edirdi ki, taxıl sazişi bu il də qüvvədə qalacaq. Amma belə ol­madı. Belə ki, iyulun 17-də Rusiya hö­kuməti birtərəfli olaraq sazişdən çıxdığı­nı bəyan etdi. Moskva bunu onunla izah etdi ki, sazişin Rusiyaya aid olan hissəsi yerinə yetirilməyib. Yəni sənəddə qeyd olunmasına baxmayaraq, Rusiya taxılı­nın və bu ölkədə istehsal olunan müxtə­lif gübrələrin ixracına tədbiq edilən məhdudiyyətlər aradan qaldırılmayıb. 

Qeyd edək ki, taxıl ixracı Ukray­nanın əsas gəlir mənbəyidir. Ölkənin təkcə ötən il taxıl satışından qazancı 10 milyard dollar olub. Ukraynanın bu gəlirlərdən məhrum olması ölkə iqtisa­diyyatına böyük zərbə ola bilər. Rusi­yanın Ukrayna taxılının ixracına mane olmağa çalışması məhz bu amildən qaynaqlanır. Belə ki, Moskva öz rəqi­bini maliyyə cəhətdən boğmağa çalışır. 

Dünyanın bir çox nüfuzlu dövlətləri və beynəlxalq qurumlar taxıl ixracının dayandırılmaması üçün Kremlə israrla müraciət etdilər. Amma Rusiya rəsmiləri yalnız yuxarıda qeyd edilən şərtlərin ye­rinə yetiriləcəyi təqdirdə, sazişə qayıt­mağın mümkün olduğunu bəyan etdilər. Qərb dövlətləri isə Rusiyaya qarşı iqti­sadi sanksiyaları ləğv etməyi ağıllarına belə gətirmirlər. 

Belə bir çətin məqamda ümid yalnız qardaş Türkiyəyə və onun lideri R.T.Ər­doğana qalmışdı. Təsadüfi deyil ki, Uk­raynanın xarici işlər naziri Dmitri Kuleba bu yaxınlarda bildirmişdi ki, yalnız Tür­kiyə Prezidenti “taxıl sazişi”nin bərpa olunmasını təmin etmək iqtidarındadır. Nazirin sözlərinə görə, R.T.Ərdoğanın Ukrayna və Rusiya prezidentləri ilə əla şəxsi münasibətləri var.

Görünür, cənab D.Kuleba kimə gü­vənmək lazım olduğunu yaxşı bilir. İndi, həqiqətən tunelin o biri tərəfində işıq görünür. Rəsmi xəbər yayıldı ki, avqus­tun 2-də Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tay­yib Ərdoğan ilə Rusiya Prezidenti Vladi­mir Putin arasında telefon danışığı olub. Çoxlarının yadına dərhal “taxıl sazişi”­nin taleyi düşdü. 

İki lider arasında telefon danışı­ğı barədə rəsmi açıqlamada deyilirdi ki, prezidentlər ikitərəfli və regional məsələlər üzrə fikir mübadiləsi aparıb­lar. Tərəflər Putinin Türkiyəyə səfəri ilə bağlı da razılığa gəliblər.

Bununla belə səfərin vaxtı açıqlan­mayıb. Türkiyə rəsmiləri bildirirlər ki, avqustun sonlarına nəzərdə tutulmuş bu səfərin detalları Ankara və Moskva arasında müzakirə olunur. Ümid edək ki, bütün məqamlar diplomatik yollarla öz həllini tapacaq. Çünki həmin görüş zamanı hazırda bütün dünyanı çox na­rahat edən “taxıl sazişi”nin icrasını bər­pa etmək olar.

Türkiyə lideri, əlbəttə, bu çətin prob­lemin həllinin fərqindədir. O, telefon bağlantısı zamanı bu il avqustun 2-nə keçən gecə Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Ukraynanın Odessa və İzmayil portla­rındakı taxıl qurğularına dron zərbələri endirməsindən narahat olduğunu dilə gətirib və Rusiya Prezidenti Vladimir Putini onsuz da gərgin olan vəziyyəti eskalasiya edən hərəkətlərdən çəkin­məyə çağırıb.

R.T.Ərdoğan bildirib ki, ötən il “taxıl sazişi”nin icra olunması nəticəsində buğda məhsullarının qiymətləri orta he­sabla 23 faiz aşağı düşmüşdü, son iki həftədə isə 15 faiz yüksəlib. Bəllidir ki, dünyanın çox yerində, eləcə də Türkiyə və Rusiyada inflyasiyanın sürətini son vaxtlar heç cür “cilovlamaq” olmur. 

Yeri gəlmişkən, Türkiyə Prezident Administrasiyasının yaydığı məlumat­da deyilir ki, Prezident Ərdoğan Ru­siya-Ukrayna müharibəsi əsnasında gərginliyi eskalasiya edəcək addımlar­dan çəkinməyin zəruriliyini bildirib və “sülh körpüsü” adlandırdığı Qara dəniz təşəbbüsünə qayıdışın əhəmiyyətini vurğulayıb.

Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov isə avqustun 2-də deyib ki, Moskva onun narahatlıqlarının təmin ediləcəyi təqdir­də “taxıl razılaşması”na dərhal qayıtma­ğa hazırdır. Mətləbdən uzaqlaşmadan bildirək ki, D.Peskov türk dilini əla bilir və bu dildə mükəmməl danışır. 

Türkiyə mətbuatı qeyd edir ki, Anka­ra ilə Moskva arasında enerji sahəsində əməkdaşlığa dair saziş imzalana bilər. Bir çox analitiklərin fikrincə, Rusiya Pre­zidenti Vladimir Putinin Türkiyəyə səfəri çərçivəsində belə bir müqavilənin imza­lanması mümkündür. Türkiyə regionda qaz “hab”ına (qovşaq) çevrilir və Rusiya bunda maraqlıdır. 

Məsaim ABDULLAYEV, “Xalq qəzeti”