Özbəkistanda iyulun 9-da ölkə konstitusiyanın yeni redaksiyasının qüvvəyə minməsindən sonra hazırkı dövlət başçısı Şavkat Mirziyoyev tərəfindən təyin edilmiş növbədənkənar prezident seçkiləri keçirilib. İkinci səlahiyyət müddəti yalnız 2026-cı ildə başa çatan prezident növbədənkənar seçkilərin zəruriliyini konstitusiya islahatından sonra hakimiyyətin bütün qollarının qarşısında duran yeni vəzifələrlə izah edib.

Xatırladaq ki, 2016-cı ildən Şavkat Mirziyoyevin rəhbərliyi ilə Özbəkistanda “Yeni Özbəkistan” konsepsiyası çərçivə­sində islahatlar aparılır. Bu istiqamətdə ilk addım olan 2017-ci ildə qəbul edilmiş Fəaliyyət Strategiyası parlamentin və siyasi partiyaların, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının rolunun gücləndirilməsi­ni, qanunun aliliyini, məhkəmə-hüquq sistemində islahatlarını, iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasını özündə əks etdirdi.

Konstitusiya islahatı isə Mirziyoyevin islahat proqramında son addım oldu. Əsas Qanunun müddəalarının 60 faiz­dən çoxu yeniləndi, dövlətin sosial funk­siyası gücləndirildi, Özbəkistan dünyəvi dövlət elan edildi, prezidentlik müddəti artırıldı: 5 ildən 7 ilədək. Bundan başqa, konstitusiyaya dəyişikliyə görə, Mirziyo­yev daha 2 dəfə prezidentliyə namizəd olmaq hüququ qazandı. O, islahatların davam etdirilməsinə dəstək məqsədilə növbədənkənar prezident seçkilərinin keçirilməsində maraqlı idi.

Ölkə qanunvericiliyinə görə, səsver­mə gününə azı 6 ay qalmış yerli Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçmiş siyasi partiya prezidentliyə namizəd irəli sürə bilər. Bu partiyalardan Liberal Demokrat və Milli Dirçəliş partiyaları Şavkat Mirzi­yoyevin namizədliyini dəstəkləyib. 

Xalq Demokratiya Partiyasından Uluqbek İnoyatovun, Ekologiya par­tiyasından Abduşükür Həmzəyevin, “Adolat” Sosial Demokrat Partiyasından (“Ədalət”) respublika Ali Məhkəməsi sədrinin birinci müavini Robahon Mah­mudovanın namizədliyi irəli sürülüb. 

Prezident seçkilərini isə MDB və digər beynəlxalq qurum və təşkilatların nümayəndələri müşahidə ediblər. Bildi­rilib ki, 47 ölkə və 15 beynəlxalq təşkilat­dan 797 nəfər seçki müşahidəçisi kimi qeydiyyatdan keçib. Müşahidəçilərin arasında azərbaycanlılar da var. Azər­baycan Respublikası Mərkəzi Seçki Ko­missiyasının sədri Məzahir Pənahovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti bey­nəlxalq müşahidəçi qismində seçkilərdə iştirak edib. Bundan başqa, bir qrup de­putat da Özbəkistandadır. Onlara Milli Məclis sədrinin birinci müavini Əli Hü­seynli rəhbərlik edir. 

Ciddi pozuntular yoxdur

Özbəkistan Mərkəzi Seçki Komissi­yasının sədri Zayniddin Nizamxocayev deyib: “Səsvermə aşkarlıq, şəffaflıq prinsiplərinə və demokratik normalara riayət olunmaqla keçirilib. Heç kim bizim işimizə qarışmayıb və əngəl törətməyib. Mərkəzi Seçki Komissiyasının müstəqil olmaması ilə bağlı hansısa nəticə çıxar­maq mümkün deyil".

MDB Parlamentlərarası Assamble­yasının nümayəndələri də səsvermənin təşkili səviyyəsini yüksək qiymətləndi­riblər. MDB müşahidəçilər qrupunun koordinatoru, Qazaxıstan Parlamenti Senatının sədr müavini Jakip Asanov jurnalistlərə bildirib: “Əlbəttə, biz Özbə­kistandakı seçki təcrübəsini təhlil edəcə­yik. Parlamentlərarası Assambleyanın (MDB) tərkibində Sankt-Peterburqda demokratiyanın, parlamentarizmin in­kişafı, vətəndaşların seçki hüquqlarına riayət olunması məsələlərini öyrənən beynəlxalq institut fəaliyyət göstərir. Dü­şünürəm ki, Özbəkistanın bəzi təcrübə­si MDB ölkələri üçün maraqlı olacaq”.

Azərbaycan MSK-nın müşahidə­çiləri seçkilərin keçirilməsi ilə bağlı heç bir irad bildirməyiblər. Qeyd ediblər ki, səsvermə zamanı elektron nəzarət sis­temindən istifadə edilib. Bu, seçicinin ikinci dəfə səs verməsinin qarşısını alır.

Prezident seçkisi zamanı hüquq-mü­hafizə orqanlarına da ciddi qanun pozuntuları ilə bağlı şikayətlər daxil olmayıb. Məsələn, Özbəkistan pro­kurorluğuna pozuntularla bağlı daxil olan şikayətlərin əksəriyyəti səsvermə prosedurunun aydınlaşdırılması ilə bağ­lı olub.

Seçki baş tutub

Xarici mətbuat Özbəkistanda keçi­rilən prezident seçkilərinin səsvermə ta­rixinin seçilməsi ilə bağlı irad bildirmişdi. Qeyd edilmişdi ki, iyul ayında Mərkəzi Asiya respublikasında hava kifayət qə­dər istidir və bu da seçicilərin fəallığına təsir edəcək. Adətən, Özbəkistanda seçkilər ilin sonuna doğru, hava daha mülayim olanda keçirilir. Lakin bu nara­hatlıq özünü doğrultmadı. Seçkilərin eti­barlı sayılması üçün tələb olunan fəal­lıq həddi (33 faiz) seçki məntəqələrinin açılmasından 3 saat sonra artıq keçilib. İnsanlar seçki məntəqələrinə toy-bay­ram kimi gəliblər. Ümumilikdə, səsver­mədə 15 milyon 651 min 405 nəfər və ya qeydə alınmış seçicilərin 79,8 faizi iştirak edib.

Özbəkistan Mərkəzi Seçki Komissi­yasının sədrinin verdiyi məlumata görə, ölkənin hazırkı dövlət başçısı Şav­kat Mirziyoyev prezident seçkilərində 87,05 faiz səslə qalib gəlib. O, ən azı, növbəti 7 il ərzində öz səlahiyyətlərinə yeni dəstək qazanıb. Əgər o, gələcək seçkilərdə qalib gəlsə, 2037-ci ilə qədər ölkəyə rəhbərlik edəcək və islahatları davam etdirəcək. 

Qulu KƏNGƏRLİ,
Pünhan ƏFƏNDİYEV,
“Xalq qəzeti”