Tariximizi tanıtmağın bir yolunun ədəbiyyat olduğu mübahisəsizdir. Azərbaycan Ordusunun şanlı Qarabağ savaşı da üç ildir ki, zəfər tariximizə həm sənədli, həm də bədii salnamə kimi yazılır. Əlbəttə, “Zəfər Yürüşü”ndən elə də çox vaxt keçməyib, hələlik, olsa-olsa, ilk səhifələr qələmə alınır, tarixi-ədəbi epopeyalar hələ yazılacaq...

Aşkar görünən budur ki, əgər 90-cı illərin əvvəllərində şairlərimizin, yazıçıla­rımızın müharibə mövzusunda qələmə aldıqlarında məğlubiyyət və kədər motiv­ləri üstünlük təşkil edirdisə, 2020-ci ilin payızından üzübəri yazılan “barıt qoxulu” nümunələrdə qələbə ruhu, zəfər bayraq­lı zirvə ucalığı özünü möhtəşəm şəkildə göstərir. Ümumiyyətlə, müharibə poezi­yasında daha çox şüarçılıq üstünlük təş­kil etsə də, layiqli şeirlər də az deyil. Bəs alimlərimiz bu barədə nə düşünürlər? 

Zakirə Əliyeva, AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru:

– Ədəbi yaddaşımızda iz qoymuş soyqırımları, torpaqlarımızın işğalı, gül­lələnmiş abidələrimiz, babalarımızın haqq savaşları, nənələrimizin yanıqlı bayatıları, ağıları, ədəbi faktlar kimi yaralarımızın közünü qopardır. Məlhəmi isə qələbə ətirli şeir, esse, oçerk, hekayə, povest, roman və pyeslərdir. Alimlərimiz 44 günlük Vətən mücadiləsi də daxil olmaqla Qarabağ sa­vaşının hər anını böyük sevgi və təəssü­bkeşliklə izləyib yazıya köçürdükləri kimi, yazarlarımız da bunları bədii süzgəcdən keçirib sanballı ədəbi nümunələr yaratma­ğa çalışırlar. 

Müharibə dövründə və ondan sonra­kı müddətdə Azərbaycan həqiqətlərini və ermənilərin torpaqlarımızda törətdiyi vəh­şilikləri dünyaya bəyan etmək ziyalılarımı­zın, ədiblərimizin Vətən, xalq qarşısında müqəddəs borcudur. Ağdam, Laçın, Kəl­bəcər, Şuşa harayı ilə döyüşən ordumu­zun hər qələbəsindən ruhlandıqca, üç­rəngli bayrağımız işğaldan azad olunmuş ərazilərdə dalğalandıqca sevinci, qüruru aşıb-daşan xalqın bu mənəvi haqqını ifa­də etmək qələm sahiblərimizin müqəddəs vəzifəsinə çevrilib.

Ədəbiyyatçı alimlərimiz Tehran Əlişanoğlu,Vaqif və Cavanşir Yusiflilər, El­narə Akimova, Tahirə Məmməd, Pərvanə Bəkirqızı, Əlizadə Əsgərli, Eşqanə Baba­yeva, Gülbəniz Babayeva, Bəsirə Əzizəli, Aygün Bağırlı, Zakirə Əliyeva, Mərziyyə Nəcəfova, Gülnar Səma və başqaları bu mövzuda ortaya sanballı yazılar qoyublar. Azərbaycan əsgərinin mətin addımlarının dünyaya səs salan sədası çağdaş poezi­yamızda daha geniş yer tutur.

Rahid Ulusel, fəlsəfə elmləri dokto­ru, professor:

– Azərbaycan xalqı və dövləti I Qa­rabağ müharibəsində, nə qədər böyük faciələrlə üz-üzə qalsa da, təklənsə də, torpaqlarımızın işğalı ilə barışmamaq əzmi ədəbiyyatımızın andı və amalı tək möhürlənib. Əlbəttə, hadisələrin mahiy­yətinə enə bilməyən, ah-ufla dolu əsərlər də meydana çıxıb. Lakin ədəbiyyatımızın sağlam mənəvi düşüncəsi Qarabağ faciə­sini millətimizin həll etməli olduğu əsas problem kimi aktuallaşdıra bilib. Qarda­şını İkinci Dünya müharibəsində, oğlunu isə I Qarabağ müharibəsində itirən Sa­bir Əhmədli, Elçin, İsa Muğanna, Sabir Rüstəmxanlı, Məmməd İsmayıl, Vaqif Bəhmənli, Çingiz Abdullayev, Aqil Abbas, Mövlud Süleymanlı, Kamal Abdulla, Əşrəf Veysəlli, Əli Əmirli, Vaqif Əlixanlı, Elçin Hüseynbəyli, Qulu Ağsəs, İbrahim İlyaslı, Əlabbas, Mehriban Vəzir, Qəşəm Nəcəf­zadə, Ağacəfər Həsənli, Balayar Sadiq, Rasim Qaraca, Meyxoş Abdullah, Ayaz Arabaçı və başqaları gözəl nümunələr ya­radıblar. 

II Qarabağ savaşında da yazarlarımız qələmlərini süngüyə çeviriblər. Bir sıra gənc şair və yazıçılar – Emin Piri, Alpars­lan Oğuz, “Canlanma” adlı ilk tarixi meta­romanın müəllifi Taleh Şahsuvarlı, Səbuhi Qurbanov, Həsən Kür, Eyvaz Əyyub, Ni­cat Ağayev, Cavid Əlioğlu, Orxan Səmə­dov... cəbhəyə yollanmışdılar. I Qarabağ müharibəsi veteranı İlham Tumas son Vətən müharibəsində də ordu sıralarına qoşulub və “Casusluq, kəşfiyyat, mühari­bə tarixindən” adlı praktiki əhəmiyyət da­şıyan kitab yazıb. Ədəbi istedadı hər sət­rində duyulan, Prezident sərəncamları ilə ölümündən sonra “Vətən uğrunda”, “Xo­cavəndin azad olunmasına görə”, “Füzu­linin azad olunmasına görə” medalları ilə təltif edilmiş Teymur Rəsulov son yazısını çapa göndərərək cəbhəyə yollanıb. Şəhid Teymurun elə öz taleyinin qismətinə tuş­lanmış titrək misraları Vətəni üçün bağrın­da bəslədiyi müqəddəs arzuların solmaz çələngi olur.

Vətən müharibəsi – Azərbaycan ədə­biyyatında ilk dəfə olaraq suveren dövlətin qələbə inamı ilə müharibə aparmaq, öz hərbi-siyasi qüdrətini nümayiş etdirmək, Silahlı Qüvvələri ilə düşməni lərzəyə gətir­mək, torpağının hər qarışını azad etdikcə qüvvətlənmək əzmini əks etdirməyin, milli varlığımızı möhtəşəm obrazlarla canlan­dırmağın şərəfini yaşadır. Yalnız bu şərəf ehtişamında pafos ədəbiyyatın daxili zə­rurətinə çevrilir, şair sözü və əsgər addım­ları eyni ahəngə köklənir.

Azərbaycan əsgərlərinə həsr olunmuş seçkin bədii əsərlər, əslində, çağdaş tarixi­mizdə yer almış insanların ömür yolunun təcəssümüdür. Onların müharibə həyatı sənədli şəkildə canlandırıldıqca, ədəbiy­yatımız nəsillərə görk olası bahadır əsgər, qəhrəman şəhid, yenilməz qazi obrazları ilə zənginləşir. 

Xalqımızın 27 sentyabr–10 noyabr 2020-ci ildə cəbhədə qazandığı böyük zəfər bütün əlamətləri ilə Azərbaycanın tarixi-siyasi həyatında yeni bir mərhələ­nin başlanğıcıdır. Artıq Qafqazın ən güclü ölkəsi sayılan Azərbaycan bütün bölgədə sülh və əməkdaşlıq dönəminin başladığını bəyan edərək quruculuq prosesini həya­ta keçirir. Bu yolda yaradılan maneələrsə uğurlu antiterror tədbirləri ilə aradan qal­dırılır. Elə ədəbiyyatımız da bu salnamə­ni layiq olduğu səviyyədə ifadə etməkdə qərarlıdır. 

Əli NƏCƏFXANLI
XQ