Bakıda, o cümlədən mərkəzi küçələrdə SSRİ-nin dövlət simvollarını əks etdirən nişanlar, kiril əlifbası ilə yazılmış bəzi lövhələr, hələ də qalmaqdadır.
Görkəmli şəxslərin yaşadıqları binalara, oxuduqları təhsil ocaqlarına vurulmuş bəzi barelyeflərdə istifadə olunan əlifba, hələ də dəyişdirilməyib. Belə yazılardan əksəriyyəti məlumat xarakteri daşıyır. Rəsmi olaraq, 1991-ci ildən respublikamız latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid edib. Bu əlifba ilə təhsil almış gənc nəsil isə kiril əlifbasını oxuya bilmir. Belə olan halda məlumat məqsədli qeydlər əhəmiyyətini itirir. Haqlı sual yaranır: kirillə yazılmış lövhələr niyə dəyişdirilmir? Tarixiliyi qorumaq üçün? Yox, bu, sualın cavabı deyil, çünki bəzi abidələrin lövhələrində yazılar latın əlifbasına dəyişdirilib.
Bu barədə Mədəniyyət Nazirliyinə sorğu göndərdik. Bizi bir şəxsdən digərinə yönləndirməklə yanaşı, sorğumuza cavab verməkdən də yayınmağa çalışdılar. Təkidimizdən sonra, nəhayət, cavab verildi. Bildirildi ki, abidənin üzərində həkk edilən yazı onun bir hissəsidir, müəllif ideyasının əks olunmasıdır, bu yazıların dəyişdirilməsi abidəyə müdaxilə hesab oluna bilər.(?!)
Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzinin direktoru, professor Sevinc Əliyeva qeyd etdi ki, abidənin üzərindəki yazı saxlanıla bilər. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanın dövlət dili latın qrafikalı Azərbaycan dilidir və bu, bütün sahələrdə tətbiq edilməlidir. Məhz buna görə də kiril qrafikası ilə yazılmış abidələrin kifayət qədər yaxınlığında, həmin şəxsin adı və onun haqqında qısa məlumat yazılmış yeni məlumat löhvəsinin qoyulması daha məqsədə uyğundur.
Təəssüf ki, paytaxtda kiril əlifbası ilə yazılmış əksər barelyeflərin yanında heç bir yeni məlumat lövhəsi yoxdur. 2002-ci ildə qəbul edilmiş “Dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda göstərilir ki, Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin əlifbası latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasıdır. Qanunun 15-ci maddəsinin son bəndində o da qeyd olunur ki, Azərbaycan yazı mədəniyyətinin tarixində mühüm rol oynamış ərəb və kiril əlifbalarından xüsusi hallarda (lüğətlərdə, elmi nəşrlərdə ədəbiyyat göstəricisi və s.) istifadə edilə bilər. Bu isə, göründüyü kimi ünvan lövhələrinə barelyeflərə aid deyil.
Təəssüf ki, məsələ təkcə barelyeflərlə bitmir. Araşdırarkən şahidi olduq ki, böyük şəxsiyyətlərimizə qoyulmuş abidələrdə də eyni halla rastlaşırıq. Xurşidbanu Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin, Səməd Vurğunun heykəllərində yazılar kiril əlifbası ilə olduğu kimi saxlanılıb. Heykəllər şəxsiyyətlərə olan hörmət göstəricisi və incəsənət əsəri olmaqla yanaşı, ölkəmizə gələn qonaqlara bu məmləkət haqqında məlumat vermək məqsədinə də xidmət edir. Odur ki, latın qrafikalı qeydlərlə yanaşı, xarici dillərdə məlumatlar da olmalıdır.
Binalarda olan sovet dövrü nişanlarına da eyni münasibət göstərilir. Yəni, bir hissələri yenilənərkən digər hissələrinə toxunulmur. Misal olaraq, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin binasında (“İsmailiyyə” binası) görülən işləri göstərmək olar. Binanın yuxarı hissəsində kiril əlifbası ilə yazılmış “Azərbaycan SSRİ Elmlər Akademiyası” sözü silinsə də, binaya sonradan sovet dövründə əlavə edilən medalyonlarda beşguşəli qızılı ulduzlar çıxarılmayıb.
Onu da qeyd edək ki, sovet dövrünə aid nişanələrin daha çox saxlanıldığı yer isə Fəxri xiyabandakı bolşevik qəbirləridir. Belə ki, buradakı bolşevik qəbirlərinin üzərindəki yazılarda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünün mənsubları, müsavatçılar təhqir edilib. Bu başdaşıların üzərində yazılıb: “Müsavat qatillərinin əli ilə öldürülmüş Mirfəttah Əli oğlu Müsəvi 1891-1919”, “Müsavat cəlladları tərəfindən vəhşicəsinə öldürülmüş alovlu bolşevik Əli Bayram oğlu Bayramov 1889-1920”. Dövlətçilik və varislik ənənəsini, bayrağını əmanət kimi istifadə etdiyimiz cümhuriyyətin mənsublarının bu cür təhqir edilməsi yolverilməzdir.
Mədəniyyət Nazirliyindən bildirildiyinə görə, bu məsələ onların səlahiyyətində deyil. Bəs kimin səlahiyyətindədir?
Rüfət MƏHƏRRƏMOV
