Vətən müharibəsindən ötən müddət ərzində azad olunmuş ərazilərdə müasir yaşayış, istehsal və xidmət infrastrukturunun qurulması, iqtisadi fəaliyyətin, o cümlədən nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin bərpası istiqamətində genişmiqyaslı işlər görülüb və bu, hazırda da davam etdirilir. Yağı tapdağından xilas olunan Zəngilan rayonunun Ağalı kəndinə əhalinin köçürülməsi bu istiqamətdə yaddaqalan tarixi hadisələrdən biridir. Cari ilin sonuna qədər isə laçınlıların birinci qrupunun yerləşdirilməsi də planlaşdırılır.

Göründüyü kimi, Qarabağ və ətraf rayonların işğaldan azad olunmasından qısa müddət ötməsinə baxmayaraq, bu tarixi torpaqlarımızın dirçəldilməsi pro­sesi sürətlə davam etdirilir, quruculuq, təmir-bərpa layihələri yüksək səviyyədə həyata keçirilir. Belə yaşayış sahələrin­dən biri də Suqovuşan qəsəbəsidir. Bu­rada görülən işlərlə yaxından tanış olmaq məqsədilə ərazidə olduq. Qeyd edim ki, qəsəbəyə gələn yol İkinci Qarabağ mü­haribəsindən sonra yenidən qurulub. Ta­lış səfərini başa çatdırdıqdan on dəqiqə sonra artıq Suqovuşanda olmağımız bu magistralın nə qədər rahat olduğunu göstərir. 

Məktəb, mənzil, məscid

2022-ci il martın 20-də dövlətimizin başçısı İlham Əliyev və Birinci vitse-pre­zident Mehriban Əliyeva Suqovuşana səfərləri çərçivəsində qəsəbədəki ya­rarsız məktəb binasında olmuş, təhsil müəssisəsindəki vəziyyətlə maraqlan­mışdılar. Prezident məktəb binasının əsaslı təmirinə başlanılması və işlərin yüksək səviyyədə həyata keçirilməsi ilə bağlı tapşırıqlar vermişdi.

Ölkə rəhbərinin tapşırığından ötən bir il ərzində həmin məktəb binası yeni görkəmdə istifadəyə verilib. Bu tədris ocağında 12 sinif otağı var. Şagirdlərin yüksək səviyyədə təhsil almaları üçün si­nif otaqları zəruri dərs vəsaitləri ilə təchiz edilib. Təhsil ocağında, həmçinin infor­matika kabineti, kitabxana, iki laboratori­ya, 72 nəfərlik akt zalı və yeməkxana var. Məktəbdə mebel-inventar və digər zəruri avadanlıqlar müasir tələblər səviyyəsin­dədir. Təhsil ocağının həyətində abadlıq işləri görülüb, futbol, basketbol və açıq oyun meydançaları yaradılıb.

Qəsəbədə planlaşdırılan yeni ya­şayış evlərinin tikintisinə də başlanılıb. Sahəsi 2 hektardan çox olan məhəllədə 25-i birotaqlı, 80-i ikiotaqlı, 75-i üçotaqlı, 10-u isə dördotaqlı olmaqla, ümumilikdə 190 mənzil buraya köçən sakinlərin isti­fadəsinə veriləcək. Məhəllədə, həmçinin futbol, idman və uşaq meydançaları, transformator yarımstansiyası və digər zəruri infrastruktur obyektlərinin tikintisi nəzərdə tutulur. Burada, həmçinin geniş yaşıllıq zolaqları salınacaq.

İşğaldan azad olunmuş ərazilərimiz­də yeni məscidlər tikilir. Onlardan biri də Suqovuşan qəsəbəsində təməli qoyulan məsciddir. Ümumi ərazisi 0,6 hektar olan kompleksə məscid binası, köməkçi bina, dəstəmaz otağı və avtodayanacaq daxil­dir. İki mərtəbədən ibarət olacaq məscid binasının uzunluğu 16,8 metr, eni isə 11,2 metr təşkil edəcək.

Burada kişilər və qadınlar üçün iba­dət zalı olacaq. Layihəyə əsasən, məs­ciddə eyni vaxtda 110 nəfərin ibadət et­məsi üçün şərait yaradılacaq.

Su anbarı yenidən qurulur

Böyük strateji əhəmiyyəti olan Suqo­vuşan su anbarı ulu öndər Heydər Əliyevintəşəbbüsü ilə 1976-cı ildə inşa edilib. Əsas məqsəd Tərtər, Bərdə, Ağdam, Goranboy və digər rayonların su təmina­tını yaxşılaşdırmaq olub. İşğal dövründə ermənilər tərəfindən yay mövsümündə su kəsilib, qışda isə buraxılıb. Beləliklə, yayda kəndlilər, fermerlər susuz qalıb, soyuq aylarda isə su buraxılaraq qəsdən daşqınlar törədilib. 

Suqovuşan qəsəbəsinin azad edil­məsi ilə su anbarı da nəzarətimizə keçib. Otuz ildən sonra ilk dəfə olaraq Tərtər və digər rayonlara su verilib, suvarılmayan, yaxud az suvarılan 30 min hektar torpa­ğın su təchizatı bu qəsəbənin azad edil­məsi ilə bərpa olunub. 

Yeri gəlmişkən, Vətən savaşından sonra Suqovuşan anbarında avarçəkən­lərin təlim-məşq toplanışı və nümunəvi çıxışları olub. Suqovuşana səfəri zamanı Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva təlim-məşqi yerində izləyiblər. Ümumiyyətlə, belə bir tədbirin Qarabağda keçirilməsi idmançılar üçün böyük bir stimuldur və bu, qəsəbənin gələcəkdə avarçəkmə üzrə mərkəzlər­dən birinə çevrilməsindən xəbər verir. 

Hazırda birinci Dövlət Proqramı çər­çivəsində əsas infrastruktur obyektlərinin təmir-bərpa və yenidənqurma layihələri çərçivəsində Suqovuşan su anbarı və ondan çıxan magistral su kanalı əsas­lı təmir olunur. Su anbarının divarlarına beton örtüyün vurulması, oradakı bütün avadanlıqların əsaslı təmiri həyata keçiri­lir, magistral kanalda zəruri işlər görülür. Eyni zamanda su anbarı boyunca ilkin turizm infrastruktur obyektləri yaradılır. Burada Turizm İnformasiya Bürosu inşa olunur, sahilboyu park salınır, avtodaya­nacaq tikilir.

Xatırladım ki, cari il martın 18-də Prezident İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və qızları Arzu Əliyeva Suqovuşan su anbarının və ondan çıxan magistral su kanalının əsaslı təmiri, su anbarı boyunca yaradılan turizm infrast­ruktur obyektlərinin tikintisi ilə tanış olub­lar.

Təmir-bərpa işləri başa çatandan sonra anbar yenidən su ilə doldurulacaq. Oradan öz axını ilə suyun verilməsi isə ərazidə mövcud subartezian quyuları­nın istifadəsinə tələbatın azalmasına və elektrik enerjisi sərfiyyatında qənaətin yaranmasına səbəb olacaq. Beləliklə, uzun illərdən bəri su təminatı çətin olan rayonlara suyun çatdırılması ilə əkinlərin davamlı aparılmasına, su qıtlığının ara­dan qaldırılmasına, kənd təsərrüfatında yüksək məhsuldarlığın əldə edilməsinə və ekoloji tarazlığın bərpasına təminat yaranacaq.

Turizmin sabahı 

Suqovuşanda su anbarının və ondan çıxan magistral su kanalının əsaslı təmi­ri ilə yanaşı, su anbarı boyunca turizm kompleksi obyektlərinin tikintisi həyata keçirilir. Turizm İnformasiya Bürosu inşa olunur, sahilboyu park salınır, oturacaq­lar, söhbətgahlar quraşdırılır, ictimai iaşə obyekti yaradılır, avtodayanacaq tikilir. 

Ərazinin dağ iqlimi, füsunkar, gözəl təbiət mənzərələri, tarixi abidələri, su anbarı, eləcə də Tərtər və Naftalandan qəsəbəyə gələn avtomobil yollarının ye­nidən qurulması Suqovuşanın tezliklə turizm məkanı kimi şöhrət qazanacağını şərtləndirir. 

Qeyd edək ki, yol infrastrukturunun yenidən qurulması, Suqovuşanda turizm obyektlərinin tikilməsi bu coğrafiyada əlavə biznes sahələrinin yaradılmasına da öz müsbət təsirini göstərəcək, sahib­karların investisiya yatırması üçün əlve­rişli şərait yaradacaq. 

Enerji təhlükəsizliyi

Düşməndən təmizlənən ərazilərin bərpası prosesinin mühüm tərkib his­sələrindən biri də enerji infrastrukturunun qurulması və enerji təhlükəsizliyinin tə­min edilməsdir. Elə bu məqsədlə də gücü 4,8 meqavat olan “Suqovuşan-1” və gücü 3 meqavat olan “Suqovuşan-2” kiçik su elektrik stansiyaları xüsusilə diqqətdə saxlanılır. 

Vətən müharibəsi zamanı işğalçı hər iki stansiyanın yararlı ehtiyat hissələrini söküb daşıyıb, apara bilmədiklərini isə dağıdıb. Hər iki stansiya əsaslı şəkildə yenidən qurulub, o cümlədən onların idarəetmə mərkəzinin binaları və ava­danlıqları, stansiyalararası elektrik veriliş xətti tam yenilənib. 

Xatırladım ki, bu stansiyalar Tərtər elektrik yarımstansiyasından qidala­nır. 110 kilovotluq yarımstansiyasından Suqovuşan qəsəbəsi və Talış kəndini elektrik enerjisi ilə təmin edən xəttin çə­kilişi zamanı ilk dəfə olaraq izolyasiyalı kabeldən istifadə olunub. Bu, ənənəvi hava elektrik xətlərinə nisbətən daha təhlükəsiz və şəbəkələrin dayanıqlı işini təmin etmək üçün texniki baxımdan əlve­rişli innovativ həlldir. 

Yeni kabel xətlərinin tətbiqi ilə yük­sək gərginlik xətlərinin bilavasitə altın­da, yaxud yaxınlığında yerləşən yaşayış və əkin sahələrinin, həmçinin insanların fəaliyyət təhlükəsizliyi dəfələrlə artır, tə­biət hadisələrinin elektrik veriliş xətlərinə təsiri isə aradan qalxır. İzolyasiya olun­muş yeni tip kabel xətlərinin istifadəsi enerji sisteminin dayanıqlılıq, etibarlılıq və səmərəlilik göstəricilərini beynəlxalq standartlara yaxınlaşdırmağa imkan ve­rir. İzolyasiyalı kabel ölkəmizdə ilk dəfə Suqovuşanda tətbiq olunub.

Hazırda magistral kanala su veril­mədiyindən “Suqovuşan-1” və “Suqovu­şan-2” kiçik su elektrik stansiyaları işini müvəqqəti dayandırıb. Suqovuşan su an­barında və magistral kanalda təmir-bər­pa işləri başa çatdıqdan sonra onlar iş­ğaldan azad olunmuş ərazilərin, xüsusilə Suqovuşan qəsəbəsi və Talış kəndinin elektrik enerjisi ilə təmin olunmasında mühüm rol oynayacaq. Həmçinin burada istehsal olunan elektrik enerjisi paylayıcı şəbəkənin yeni çəkilən xətləri vasitəsilə digər istiqamətlərə də ötürüləcək. 

“951” yüksəkliyi

Suqovuşan su anbarının sağ sahilin­də “951” yüksəkliyi yerləşir. İkinci Qara­bağ müharibəsində ən ağır döyüşlərdən biri bu yüksəklik uğrunda gedib. Savaş vaxtı onun, eləcə də Gödəkburun dağı­nın böyük strateji əhəmiyyəti var idi. Son dərəcə vacib olan bu yüksəklik Suqo­vuşana cənubdan, Tonaşenə qərbdən, Lüləsaza cənubdan, Dastagir kəndinə isə şimal-qərbdən vizual nəzarət etməyə im­kan verirdi. O yüksəkliyin alınması ilə To­naşen–Dastagir yolu nəzarətə götürüldü, düşmənin 7-ci alayının bu istiqamətdən təminat yolu bağlandı. Ağdərə istiqamə­tində uzanan dağ silsiləsinə nəzarət et­məklə böyük üstünlük qazanıldı. Həmin ərazinin ordumuz tərəfindən tutulması Ağdərənin süqutu, bir sözlə, Qarabağın açarı idi. Düşmən əsas qüvvəsini o is­tiqamətə yığmış, yüksəkliyin qorunması­nı xüsusi təyinatlılara tapşırmışdı. Lakin buna baxmayaraq, ağır döyüşlər nəticə­sində yüksəkliyin bir hissəsi – “951” yük­səkliyi ordumuz tərəfindən azad edildi... 

Bəli, abadlaşan Suqovuşan bizə həm də ona görə əzizdir ki, əvvəllər qəsəbə­nin müdafiəsində, sonra isə erməni işğa­lından azad edilməsində onlarla igidimiz mərdliklə döyüşərək həlak olub.

Pünhan ƏFƏNDİYEV,
“Xalq qəzeti”nin bölgə müxbiri