Deyəsən, Moskva “heç olmamaqdansa, gec olması yaxşıdır” prinsipinə üstünlük verir 

Azərbaycanın sülhlə bağlı mövqeyi kifayət qədər konkret və sabitdir. Bu sabitlik fonunda müxtəlif Qərb dairələrinin oynadıqları oyunlar göz qabağındadır. Azərbaycanın bölgədə yaratdığı reallığı dəyişməyə çalışan ermənipərəst “çete”nin məqsədinin sülh gündəmini İrəvan üçün sərfəli istiqamətə yönəltmək olduğu gün kimi aydındır. Ermənistanı silahlandıran “kollektiv Qərb” bununla Azərbaycana, bir növ, müharibə mesajını verməklə, onu sülh danışıqlarında müəyyən güzəştlərə getməyə məcbur etmək barədə düşünür.

Aydın məsələdir ki, Qərbin bu məkr­li oyunu sülhün əldə olunması prosesinə mənfi təsir göstərməklə yanaşı, Moskva­nı da qıcıqlandırır. Kremlin bu durumda İrəvanla Bakı arasında özünün sülh va­sitəçiliyi missiyasının bərpasına yönəlik atdığı addımları təbii qəbul olunmalıdır. İlin əvvəlindən Qərbin bu müstəvidə təşkil etdiyi görüşlərin səmərəliliyi, Ermənistana hərbi-texniki və maliyyə yardımları fonun­da Bakıda haqlı şübhələr yaradıb. Axı, 44 günlük müharibədən sonra sülh platforma­sında dominantlığı Rusiya edirdi. Amma 2022-ci ilin fevralından Moskvanın başı Ukraynaya qarşı başladığı “xüsusi hərbi əməliyyatlara” qarışdığından Qərb vasitə­çilik təşəbbüsünü ələ aldı. Bu diplomatik transformasiyanı şərtləndirən əsas amillər­dən biri Paşinyan komandasının Rusiyadan uzaqlaşma xəttini yeritməsi oldu. Fəqət “kollektiv Qərb”in vasitəçiliyi gözlənilən effekti vermədi və Moskva situasiyanı ye­nidən öz xeyrinə dəyişmək qərarına gəldi. 

Bakının öz alternativi var 

“Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan dövlət başçıları arasında 2020–2022-ci il­lər arasında qəbul edilmiş üçtərəfli müqa­vilələri şübhə altına almaq cəhdləri son dərəcə təhlükəlidir”. Bu fikirləri Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayən­dəsi Mariya Zaxarova həftəlik brifinqdə deyib. “Biz tərəfləri bu problemi həll et­məyə təşviq edirik, amma başa düşdüyü­nüz kimi, aktual məsələlər üzrə əldə edil­miş bu razılaşmalar həyata keçirilmədən bunu etmək, yəqin ki, çox çətindir”. 

Rusiya XİN-in sözçüsü M.Zaxarova sülh danışıqlarında ölkəsinin rolunu qa­bartması başadüşüləndir. Onun Ermənis­tan, Rusiya və Azərbaycan liderləri ara­sında əldə olunmuş üçtərəfli razılaşmanın (Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan lider­lərinin 2022-ci il oktyabrın 31-də imza­ladıqları bəyanat nəzərdə tutulur – red.) qüvvədə qalması barədə açıqlaması da Qərbə birbaşa mesaj kimi qəbul edilməli­dir. 

M.Zaxarovanın erməni jurnalistin Moskvanın üçtərəfli bəyanatı etibarlı he­sab edib-etmədiyi barədə sualına cavabı isə Kremlin rəsmi mövqeyi kimi başa dü­şülməlidir: “Bəli, biz Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında həmin dövrdə əldə olunmuş üçtərəfli razılaşma­lardan çıxış edirik. 2020–2022-ci illərdə imzalanmış həmin razılaşmalar Ermənis­tan və Azərbaycan arasında sülhün əsasını təşkil edir. Və inanırıq ki, bunun alternativ yoxdur”. 

Ermənistan KİV-in nümayəndəsinə məsələnin mahiyyətini izah edən Rusiya diplomatiya idarəsinin rəsmisinin bu açıq­laması da kifayət qədər maraq doğurub: “Ermənistanda rəsmi səviyyədə kiminsə bu müqavilələrdən imtina etdiyini, yaxud imzasını geri götürdüyünü bilmirik. Əgər, İrəvan, deyək ki, bu müqavilələrin artıq qüvvədə olmadığına dair rəsmi açıqlama versə, biz buna şərh verərik. Amma hazır­da belə bir şey eşitməmişik”. 

Zaxarovanın sözlərinə görə, həmin razılaşmalar Bakı ilə İrəvan arasında mü­nasibətlərin normallaşması üçün bütün əsas trekləri əhatə edir. O, bu paketə sülh sazişinin mətninin hazırlanması, sərhədlə­rin delimitasiya və demarkasiyası, bölgədə nəqliyyat kommunikasiyalarının açılma­sı, vətəndaş cəmiyyəti xətti ilə təmasların inkişafı kimi məsələlərin daxil olduğunu vurğulayıb. 

Sülhün Moskva platformasının alterna­tivinin olmadığını bəyan edərkən Rusiya XİN rəsmisi, yumşaq desək, yanlışlığa yol verir. Daha doğrusu, özünü reallığı gör­məzliyə vurur. Reallıq isə ondan ibarətdir ki, Bakı İrəvanla sülhə gəlməyin üç, dörd, beştərəfli deyil, ikitərəfli, yəni, vasitəçisiz formatına üstünlük verir. Azərbaycan rəh­bərliyi bu qənaətə kənar aktorların bütün təşəbbüsləri uğursuzluğa düçar olandan sonra gəldi. Digər alternativ format kimi, Bakı “3+3”, başqa sözlə, “Qafqaz evi” ide­yasını hələ ilyarım bundan əvvəl irəli sür­müşdü. Astana formatı məhz bu ideyanın alternativi kimi qəbul olunub. Yəni, Bakı­nın öz alternativi var... 

İrəvana konkret sual 

“Yeri gəlmişkən, Ermənistan–Azər­baycan münasibətlərinin normallaşması mövzusu Rusiya Prezidentinin Azərbayca­na bu ilin avqustun 18-19-da gerçəkləşən dövlət səfəri çərçivəsində əsaslı şəkildə müzakirə olunub. Avqustun 23-də Rusiya lideri ilə Ermənistan baş naziri arasında telefon danışığında bu məsələyə toxunu­lub”. M.Zaxarova Moskvanın bu məsələ­də mövqeyini diplomatik dildə, həm də konkret formada ortaya qoydu. Azərbay­can və Ermənistan liderlərinin konstruk­tiv dialoqun davam etdirilməsinə sadiq olduqlarını təsdiqlədiklərini deyən Rusiya XİN rəsmisi Prezident V.Putinin ən yüksək səviyyədə üçtərəfli razılaşma əsasında iki ölkə arasında normallaşma prosesinin bü­tün sahələrində tərəfdaşlara lazımi yardımı göstərməyə davam etməyə hazır olduğunu vurğulayıb. Nəhayət, o, erməni jurnalis­ti ilə “dialoqu və ya ünsiyyəti daha məz­munlu etmək üçün”, “Ermənistanda söz azadlığına hörmət mühitini nəzərə alaraq” ona bu sualı verir: – Rəsmi İrəvan üçtərəfli razılaşmaları etibarlı hesab edirmi?

M.Zaxarovanın brifinqdə nümayiş et­dirdiyi mövqe, açıqladığı fikirlər “kollek­tiv Qərb”in sülh naminə təşəbbüslərinin iflasa uğramasından sonra Kremlin “takti­ki hücumu” sayıla bilər. Burada təəccüblü heç nə yoxdur və tamamilə anlaşılan ge­dişdir. Əgər sülhə vasitəçilik edənlərdən bir nəticə hasil olmadısa, bu halda niyə Rusiya kənarda qalmalıdır? Əslində, bu ritorik sual Bakıdan çox İrəvana ünvanla­nıb. Artıq Kreml tam açıq şəkildə bildirir ki, o, nəinki sülh danışıqlarına vasitəçilik etməyə, hətta buna platforma verməyə ha­zırdır. 

Təxminən bir ay bundan əvvəl “iki ölkənin nümayəndə heyətinin ikitərəfli formatda işləməsi üçün rahat şəraitin ya­radılmasına zəmanət” verən Kreml artıq üçtərəfli formatda sülhə dəstək olacağını vəd edir.

Yazımızın əvvəlində Rusiyanın 2020-ci ildə malik olduğu dominant mövqeyini əl­dən verdiyini və bunun səbəbi kimi Uk­rayna müharibəsini göstərdik. Fəqət digər səbəbləri də unutmaq olmaz. Əsas səbəb isə İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Moskvanın daha çox Ermənistanı özünün təsir dairəsinə qaytarmaq barədə düşünmə­si idi. Yəni, sülh danışıqlarının müzakirəsi­nin mümkünlüyünə şirnikləndirməklə ya­naşı, Kreml İrəvanı, necə deyərlər, tələyə salmağa çalışırdı. Onu da nəzərə çatdıraq ki, o zaman Rusiyanın məsələyə bu cür ya­naşması rəsmi Bakı tərəfindən heç də müs­bət qarşılanmırdı.

Keçənə güzəşt deyərlər. Bakı böl­gəyə sülhü gətirəcək istənilən vasitəçinin təşəbbüsünü alqışladığını dəfələrlə bəyan edib. Təki bu təşəbbüs təmənnasız və sə­mimi olsun. Rusiyaya gəldikdə isə, onun sülhə yönəlik addımlarında bəzən ermə­nipərəstlik meyillərini müşahidə etmişik. Azərbaycan hakimiyyəti bunun səbəbini Moskvanın danışıqlar prosesində qeyri-ob­yektiv mövqe tutması kimi deyil, İrəvanın Rusiyanın köməyindən imtinası ilə bağla­mağa üstünlük verib. Bəs, hazırda vəziyyət əvvəlkindən fərqlidirmi? Deyə bilərik ki, indi vəziyyət əvvəlkindən də gərgindir. İrə­vanın anti-Rusiya ritorikası, Qərbyönümlü xətti daha da güclənib. Buna baxmayaraq, Moskva yeni cəhd limitini xərcələməkdə tam sərbəstdir. O, məşhur rus zərb-məsəlin­də deyildiyi kimi, “heç olmamaqdansa, gec olması yaxşıdır” prinsipini sınaqdan çıxarır. Beləliklə, Mariya Zaxarovanın Rusiyanın sülh danışıqlarında vasitəçilik və platforma təqdimatı məsələləri özünün praktik əhə­miyyətini itirmiş kimi görünür... 

Fərid ŞƏFİYEV, 
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin rəhbəri, politoloq:

– Rusiya bu vaxta qədər Ermənis­tanla Azərbaycan arasında sülhə hansı töhfəni verib ki, indi də bunu etsin? Elə Qarabağ məsələsi Moskvanın əvvəlcə­dən icad elədiyi bir problemdir. Reallıq ondan ibarətdir ki, ötən əsrin 90-cı illə­rində Azərbaycanın Rusiya ilə müna­sibətlərindəki soyuqluq münaqişənin gedişatına bilavasitə mənfi təsirini göstə­rib. Doğrudur, ortada başqa səbəblər də vardı. Amma bu faktdır ki, Moskvanın İrəvana o zaman silah verməsi, təbii ki, torpaqlarımızın işğalı ilə nəticələndi. 

İkinci Qarabağ müharibəsində Rusi­ya bu işə qarışmadı və dinamika dəyişdi. Çünki Azərbaycan Prezidentinin apardı­ğı uğurlu xarici siyasətin sayəsində Rusi­ya ilə münasibətlərimiz normal məcraya yönəlmişdi. Əlbəttə, bunun müəyyən rolu oldu. İntəhası, 44 günlük müharibə­də də Rusiya Ermənistana silah göndə­rirdi. Ermənilər Qarabağın işğaldan azad olunmasında Moskvanı günahlandırırlar. Fikrimizcə, ordumuzun qısa müddətdə torpaqlarımızı işğaldan azad edəcəyini Rusiya rəhbərliyi gözləmirdi. Yalnız mü­haribənin sonlarında raketlərin Azərbay­can ərazisində partlamasının hamımız şahidi olduq. Artıq gec idi. 

Bəli, bu gün Azərbaycan–Rusiya münasibətləri xeyli yaxşılaşıb. Vladimir Putinin Bakıya səfərini buna nümunə olaraq göstərmək olar. Onu da bilirik ki, bölgədə Qərb, ABŞ və Rusiya yenə öz oyunlarını oynayırlar. Hərəsinin öz məqsədi var. Bizim əsas məqsədimiz isə üçtərəfli bəyanatda yazıldığı kimi, Azər­baycanla Naxçıvan arasında maneəsiz keçidin olmasıdır. Bu məsələ sülh sazişi çərçivəsində müzakirə olunmasa da, bu­nun gündəlikdən çıxarılmasından söhbət gedə bilməz. 

Elxan ŞAHİNOĞLU, 
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi icmalçı: 

– Vladimir Putin Bakıda İlham Əliyevə söyləmişdi ki, o Moskvaya qa­yıtdıqdan sonra Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla telefonla danışacaq və Bakı görüşünün təfərrüatlarını onun diqqətinə çatdıracaq. Aydındır ki, bunu diplomatik etiket tələb edir. Ancaq Putin bununla həm də onu deməyə çalışmışdı ki, onun Paşinyandan xoşu gəlməsə də, Azərbaycanla Ermənistan arasında ba­lansı saxlayacaq. 

Putin Moskvanın Azərbaycanla Er­mənistan arasında sülh sazişinin imza­lanması üçün fəaliyyət göstərəcəyini desə də, buna Bakının və İrəvanın ehti­yacı yoxdur. Nikol Paşinyan telefon da­nışığında Kremlin vasitəçilik təklifinə müsbət yanaşmayıb. Bakı ilə İrəvanın vasitəçiyə ehtiyacı yoxdur, onların ara­sında danışıqlar vasitəçi olmadan davam edir, hökumətlərarası komissiya sərhəd­də görüşür, xarici işlər nazirləri sülh sa­zişinin mətnini müzakirə edirlər. Üstəlik, Bakı və İrəvan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı bəndin sülh sazişinin mətnindən çıxarıl­masına razılaşıblar. Bu, o deməkdir ki, Rusiyanın da maraqlı olduğu dəhlizin açılması yaxın müddətdə reallaşmayacaq

Putin anlayır ki, Ukrayna ilə müha­ribə fonunda və Rusiya üçün indiki ağır vəziyyətdə Cənubi Qafqazdakı maraq­larını qorumaq çətindir, Kreml Bakı ilə İrəvan arasında vasitəçi ola bilmir, sülh sazişinin mətninin hazırlanmasında və sərhəd danışıqlarında iştirak imkanlarını itirib. Kremlin yeganə yapışmaq istədiyi mövzu Zəngəzur dəhlizidir. Rusiya həm bu dəhlizdən istifadə, həm də dəhlizə nə­zarət etmək istəyir və bu zaman 2020-ci il 10 noyabr üçtərəfli Bəyanata istinad edir. Putinin telefon zəngləri durumu də­yişə bilmir.

İmran BƏDİRXANLI
XQ