Lavrovun sabotaj məntiqi və Zaxarovanın “sandıq”dan çıxardıqları 

Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri xüsusunda rəsmi İrəvana yönəlik ittihamı geniş müzakirə doğurub. Daha dəqiq desək, söhbət Lavrovun sabotaj məntiqindən gedir. O, Prezident Vladimir Putinin Bakıya səfəri əsnasında ölkəsinin “Birinci kanalı”na müsahibəsində Ermənistanı regional kommunikasiyaların açılmasına maneçilik törətməkdə ittiham etmişdi. Belə bir ittihamdan sonra İrəvan və Moskva arasında söz davasının güclənəcəyi gözlənirdi və belə də oldu. 

Əvvəlcə, Ermənistanın Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Ani Ba­dalyan işə düşdü. Badalyanın nələrdən söz açdığına diqqət yetirəcəyik. Ancaq əvvəlcə onu bildirək ki, dolayısı ilə Badalyana cavab olmasa da, ümumən sabotaj məntiqi xüsusunda növbəti açıqlamanı Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxa­rova səsləndirib. O, Ermənistan–Azərbaycan sərhədindəki vəziyyəti və İrəvanla Bakı ara­sında aparılan danışıqlar prosesini şərh edərkən konkret detalları açıqlayıb. Necə deyərlər, açıb sandığı töküb pambığı. Elə isə diqqət yetirək və görək sabotaj nə imiş.

M.Zaxarova bildirib ki, Rusiyanın və Azərbaycanın dövlət başçıları Bakı ilə İrəvan arasında barışıq mövzusunu ətraflı müzakirə ediblər. O, liderlərin birgə keçir­dikləri mətbuat konfransında da məsələyə toxunduqlarını xatırladıb: “Bu yolda bi­zim bütün səylərimiz həm Bakı, həm də İrəvanla xalqlarımız arasında dərin tarixi və mədəni əlaqələrə və regionda güclü təhlükəsizlik sistemi qurmaq üçün birgə istəyə əsaslanan xüsusi müttəfiqlik müna­sibətlərinin ruhuna uyğundur”.

Yəni, M.Zaxarova demək istəyir ki, Lavrovun sabotaj məntiqini dramatikləş­dirməyə ehtiyac yox idi. Çünki Rusiya tərəflərə paritet əsaslarla yanaşır. Ancaq rəsmi nümayəndənin sonrakı fikirləri onu deməyə əsas verir ki, Moskvanın sülh pro­sesində iştirakını istəməyən tərəf İrəvandır. Əlbəttə, M.Zaxarova bundan qabaq Ermə­nistan-Azərbaycan sərhədində gərginliyin artmasına da münasibət bildirib. Daha doğrusu, ölkəsinin həmin gərginliyin ara­dan qaldırılması üçün hansı tədbirlər gör­düyünü açıqlayıb. O deyib ki, rəsmi Mos­kva mütəmadi olaraq İrəvanı və Bakını təmkinli davranmağa, vəziyyətin pisləşmə­sinə səbəb ola biləcək hərəkətlərdən çəkin­məyə çağırır: “Bütün mübahisəli məsələlər müstəsna olaraq dinc siyasi və diplomatik vasitələrlə həll edilməlidir”. 

Bəli, Rusiya XİN-in rəsmi nümayən­dəsi 44 günlük müharibəyə son qoyan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanat­dan söz açıb. O bəyanatdan ki, orada Azər­baycan və Rusiya liderlərinin, ən əsası isə müharibə məğlubu Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın imzası var. Zaxarovanın sözlərindən gəlinən qənaət budur ki, məhz üçtərəfli bəyanat Azərbaycan və Ermənis­tan arasındakı danışıqların sonrakı raundu üçün çıxış nöqtəsi, mənəvi istinad mənbə­yi idi. Daha dəqiq desək, sonrakı proseslər həmin sənədin ruhuna uyğun olmalı idi və müəyyən müddət olub da. Amma...

Beləliklə, M.Zaxarova üçtərəfli bəya­natın vacib 9-cu bəndi üzərində dayanıb. Yeri gəlmişkən, Lavrovun Ermənistana yönəlik sabotaj məntiqinin də meydana çıxmasına səbəb rəsmi İrəvanın məhz bu bəndi yerinə yetirməkdən boyun qaçırma­sıdır. Bir halda ki, A.Badalyan Lavrova ca­vab verməyə söz tapır, Zaxarova da Ermə­nistanın konkret nədən boyun qaçırdığını açıqlamalıdır və açıqlayır. Onun sözlərinə görə, İrəvanın öhdəliklərinə dair Azərbay­can, Ermənistan və Rusiya nümayəndələri arasında aparılan müzakirələrdəki başlıca məqam Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhədçilərinin Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında ma­neəsiz əlaqəyə nəzarəti həyata keçirmələ­rinə dair müddəa olub. Axı üçtərəfli bəya­natın 9-cu bəndində açıq şəkildə bildirilir: “Bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri bərpa edilir. Ermənistan Respub­likası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətinin təşkili məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları və Naxçı­van Muxtar Respublikası arasında nəqliy­yat əlaqəsinin təhlükəsizliyinə zəmanət verir. Nəqliyyat əlaqəsi üzrə nəzarəti Ru­siyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd xidmətinin orqanları həyata keçirir. Tərəflərin razılığı əsasında Naxçıvan Mux­tar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kom­munikasiyalarının inşası təmin ediləcək”.

Bəli, S.Lavrov müsahibəsində məhz bu öhdəlikdən boyun qaçırmanı nəzərdə tuta­raq, Ermənistanın regional kommunikasi­yaların açılmasını sabotaj etdiyini vurğu­lamışdı. Rusiya XİN başçısı belə demişdi: “Biz sülh müqaviləsinin tezliklə bağlan­ması və kommunikasiyaların açılmasının tərəfdarıyıq. Təəssüf ki, Ermənistanın Sü­nik rayonundan keçən kommunikasiyalara gəldikdə, məhz Ermənistan rəhbərliyi baş nazir Nikol Paşinyanın imzaladığı razılaş­manı sabotaj edir. Belə bir mövqenin mə­nasının nədən ibarət olduğunu dərk etmək çətindir. Mən əminəm ki, üçtərəfli sənədlər çərçivəsində qoyulan özül tam həcmdə ak­tuallığını qoruyub saxlayır”.

Məsələyə mövcud prizmadan yanaş­saq, Ermənistan XİN sözçüsü A.Badalya­nın Lavrovun bildirdiklərinə cavabı, heç bir halda, adekvat deyil. Nəinki adekvat deyil, aşkar həyasızlıqdır. A.Badalyan bildirib ki, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi­nin müxtəlif rəsmilərinin ölkəsi ilə bağlı həqiqətə uyğun olmayan, açıq-aşkar qərəz­li, tez-tez hörmətsiz şərhləri davam edir. Onun sözlərinə görə, belə hallar yeni deyil və erməni tərəfi bu cür şərhlərə uzun müd­dətdir cavab vermirdi: “Rusiya XİN rəhbə­rinin dünənki bəyanatı nəinki açıq-aşkar təəssüf hissi doğurur, həm də Ermənistan və Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesində Rusiya Fe­derasiyasının konstruktiv iştirakını şübhə altına alır”.

Deməli, A.Badalyanın şəxsində Ermə­nistan dövləti açıq-aşkar bir daha bəyan edir ki, Rusiya Bakı-İrəvan nizamlamasına qarışmamalıdır. Badalyan həyasızlıq sa­lıb Moskvanın vasitəçiliyini şübhə altına almaq yolu tutursa, başqa cür düşünməyə əsas yoxdur. Zaxarova isə danışıqlarda­kı konkret detalları həm də bu həyasız­lığa görə açıqlayır. O detalları ki, onlara nəzərən sülh nizamlanmasının uğur qazan­dığından danışmaq mümkün idi. Məsələn, Rusiya XİN sözçüsü deyir ki, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş nazirlərinin müavinlərinin həmsədrlik etdiyi nəqliy­yat əlaqələrinin blokdan çıxarılması üzrə üçtərəfli işçi qrupunun 12 raundluq müza­kirəsindən sonra, tərəflər üçtərəfli sazişin 9-cu bəndinin praktiki icrasına yaxın görü­nüblər. Bundan başqa, Azərbaycan Ermə­nistanın dəmir yolu əlaqəsinin bərpasını avtomobil yolu ilə əlaqələndirməmək istə­yi ilə razılaşıb. Özü də İrəvanın avtomobil yolu əlaqəsinin yaradılması baxımından konkret tarix göstərməməsinə rəğmən. Göründüyü kimi, ölkəmiz mümkün qədər konstruktiv davranıb. 

Ən əsası, M.Zaxarovanın bildirdik­lərindən o nəticə də hasil olur ki, tərəflər iki ölkənin suverenliyini pozmamaq üçün tam yurisdik əsaslarla həyata keçirilmə­li olan gömrük prosedurlarına qədər hər şeyi razılaşdırıbmışlar. Ancaq rəsmi İrə­van son anda mövqeyindən uzaqlaşaraq, Rusiya sərhədçilərinin təkcə Ermənistan deyil, həm də Azərbaycan tərəfində nə­zarəti həyata keçirməsi şərtini irəli sürüb. Biz də bilirik, Zaxarova da təsdiqləyir ki, Azərbaycan məsələ ilə razılaşa bilməzdi və razılaşmayıb. Görünür, İrəvan yerinə yeti­rilməsi mümkünsüz şərti məhz bu səbəb­dən qoyub. Axı onun yanaşması üçtərəfli bəyanata tamamilə ziddir. Deməli, Lavro­vun sabotaj məntiqindəki daşlar tam şəkil­də yerinə oturur. Yəni, danışıqların nə üçün dalana dirəndiyi aydınlaşır. Əlavə edək ki, Ermənistan sonradan Rusiya sərhədçiləri­nin nəqliyyat axınına nəzarətindən imtina edib və üçtərəfli işçi qrupunda iştirakını, faktiki olaraq, dondurub. 

M.Zaxarovanın açıqlamasından sonra Ermənistanın hakimiyyətə müxalif medi­ası, habelə ekspert və politoloq cameəsi səbəb-nəticə əlaqələrinə köklənərək bil­dirir ki, İrəvan sözügedən işçi qrupunun 2023-cü ilin iyununda keçirilmiş iclasında üçtərəfli bəyanatdan uzaqlaşdığını göstə­rib və buna görə Azərbaycan 2023-cü ilin sentyabrında (lokal xarakterli antiterror tədbirləri ilə - red.) Qarabağa tam şəkildə sahiblənib. Yəni, baş nazir Nikol Paşinya­na ittiham mövcud xüsusdadır. Bu xüsus Rusiya amilini qabardır və elə təəssürat yaranır ki, əgər İrəvan şərtləri yerinə yetir­səydi, Qarabağdakı separatçı rejim mövcu­diyyətini saxlayacaqdı. 

Ancaq bir məqam da vurğulanmalıdır. Söhbət 2022-ci ilin olaylarından gedir. Ru­siya tərəfi çox tez-tez Ermənistanı Azər­baycanla danışıqlarda Qərb platformasına üstünlük verməkdə günahlandırır və elə rəy formalaşır ki, əgər Paşinyan Qərbi deyil, Rusiyanı seçsəydi, Qarabağ Ermə­nistanın nəzarətində qalacaqdı. Əlbəttə, məsələnin qoyuluşu sırf “nəzarətdə qal­maq” şəklində deyil. Hər halda, Prezident Putin də, elə Lavrovun özü də dəfələrlə bildirib ki, erməni baş nazir 2022-ci ilin oktyabrında Praqada, Qarabağ da daxil olmaqla, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü­nü tanıdığını bəyan etdikdən sonra bölgə ilə bağlı müzakirə predmeti, o cümlədən, status məsələsi sıradan çıxıb. Ancaq sual olunur: Rusiya rəsmiləri bu tezisə nə vaxt üz tutublar? Aydındır ki, 2023-cü ilin sonu və 2024-cü ilin əvvəlində. Deməli, sabotaj məntiqi ilə bağlı daşlar bir daha yerinə otu­rur. Ermənistan 2023-cü ilin iyununda üç­tərəfli işçi qrupunun iclasını boykot etmiş­disə və Moskva bunadək Praqa görüşündə Paşinyanın söylədiklərinə fokuslanma­mışdısa, onu ittiham etməmişdisə, deməli, qırılma nöqtəsi Praqa sammiti yox, həmin boykot olub. 

Əlbəttə, Azərbaycan hər zaman Ermə­nistanla nizamlama prosesinə səbr və təm­kinlə yanaşıb. Bu yanaşma 2020-ci ildən 2023-cü ilin sentyabrınadək davam edib. Başqa sözlə desək, ölkəmiz oyun qaydala­rına tam riayət edərək, öz anını gözləyib. Zaxarovanın diqqətə çatdırdığı trayektori­yanı əsas götürsək, ölkəmiz üçtərəfli işçi qrupunun məhz iyunda keçirilmiş toplan­tısından sonra qəti qərara gəlib ki, Ermə­nistan öz xoşu ilə heç nəyə razı olan de­yil. Nəinki razı olan deyil, ölkə rəhbərliyi həyasızlıq yolu tutur. Hər halda, Rusiya sərhədçilərinin Azərbaycan tərəfində ke­şik çəkmələri tələbi həyasızlıqdan və qey­ri-ciddilikdən başqa bir şey deyil. Digər tərəfddən, tam aydındır ki, hətta bu tələb yerinə yetirilmiş olsaydı da, rəsmi İrəvan başqa nələrisə qondaracaqdı. Çünki Qərb direktivləri ilə hərəkət edirdi və məqsədi Rusiyanı tam şəkildə bölgədən sıxışdır­maq idi.

Bütün bu qeyd etdiklərimiz fonunda hazırda Azərbaycan-Ermənistan nizam­laması üzrə Qərb xətti təmsilçilərinin son zamanlardakı açıqlamarına diqqət yetirək. Onlar Bakı-İrəvan sülhünün, o cümlədən, bu sülhün vacib komponenti sayılan regio­nal kommunikasiyaların bərpasının, iqtisa­di əlaqələrin yaranmasının və möhkəmlən­məsinin Rusiyanın Cənubi Qafqaza təsirini heçə endirmək məramından söz açırlar. Başqa sözlə desək, sülh sazişini Moskvanı regiondan tamamilə sıxışdırmağın, geosi­yasi rəqabətin predmeti kimi gördüklərini bəyan edirlər. Daşlar yerinə həm də ona görə oturur ki, bu siyasət daha açıq, ən əsa­sı dönməz şəkildə özünü ilk dəfə 2023-cü ilin iyununda – Ermənistan üçtərəfli işçi qrupunun fəaliyyətini dalana dirəyəndə göstərib. Erməni mediası hazırda bunu Pa­şinyanın şüurlu seçimi kimi qələmə verir və iyundan sonrakı hadisələrin xronoloji ardıcıllığına nəzər salaraq, məntiqi qanu­nauyğunluq tapır. Loru dildə desək, “Rusi­yaya qarşı çıxmazdın, Qarabağ getməzdi” fikrini qabardır. 

Bütün bunlardan belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, Ermənistan Azərbaycanla danışıqlar prosesinin Rusiya seqmentini, yəni Moskvanın vasitəçiliyini inkar edəndə itkilərlə üzləşib. İndi də eyni yoldadır və deməli, ölkə yeni itkilərə hamilədir. Ancaq məsələnin başqa tərəfi də var. Sual olunur: Ermənistan hansı platformada konstruktiv olub ki? Ölkə Qərb tənzimləmə xəttində də ipə-sapa yatmayıb, öz avantürizmini ger­çəkləşdirmək üçün tutacaq yerlər axtarıb. Əlbəttə, istəyinə nail ola bilməyib. 

Ermənistan indinin özündə də Qərbə arxalanaraq, sülh prosesindən yayınmağa çalışır. Danışıqlar xüsusunda canını tap­şırmış ATƏT-in Minsk qrupu formatını işə salmaqdan dəm vurur. Üstəlik, özünü Qərbin anti-Rusiya cəbhəsinin vacib sən­gəri kimi təsəvvürə gətirir. Bir sözlə, Pa­şinyan iqtidarı həmişəki kimi odla oynayır. Vaxt gedir, zaman isə inkarçılığı pataloji xəstəliyə çevirmiş Ermənistanın əleyhinə işləyir. Bunu görməmək üçün yalnız kor olmaq lazımdır.

Əvəz CAHANGİROĞLU
XQ