İkinci, guya, birinci dinləmir, amma...

Məlum olduğu kimi, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Münxendə erməni icmasının nümayəndələri ilə görüşdə bildirmişdi ki, Qarabağın öz müqəddəratını təyin etməsi məsələsində beynəlxalq ictimaiyyət Ermənistanı dəstəkləməyib. Görünür, Nikolun bu fikirləri ölkənin keçmiş xarici işlər naziri Vardan Oskanyanı dilə gəlib. 

Oskanyan yerli “Beşinci kanal”a müsa­hibəsində Nikolun dediklərinə qarşı çıxıb. Əlbəttə, bu zaman adəti üzrə cəfəngiyya­ta varıb. Ümumən, Vardan cəfəng danış­maq üzrə mütəxəssisə çevrilib və əslində, keçmiş XİN başçısının sərsəmləmələ­rinə diqqət yetirməmək də olardı. Ancaq bir məqam var ki, ona görə Oskanyanın nələri bildirdiklərinin üzərində dayanmağı vacib sayırıq. O hansı məqamdır, yazının son bölümündə biləcəksiniz. 

Əlqərəz, V.Oskanyan deyib ki, Qarabağ probleminin həlli pro­sesində heç bir ölkə Qarabağın öz müqəddəratını təyin etməsinin Azər­baycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində baş verməli olduğunu dəstəkləməyib. Gö­ründüyü kimi, keçmiş XİN rəhbəri danış­maq naminə danışır. 

Məsələ burasındadır ki, diplomatiya adına parodiyaya çevrilmiş bu şəxsin qal­dırdığı məsələ, ümumiyyətlə gündəlikdə olmayıb. Eyni zamanda, Oskanyanın de­dikləri heç də Paşinyana məntiqi cavab mahiyyəti daşımır. Onun dilə gətirdiyi yalnız manipulyasiyadır. İfadəyə baxın, Qarabağın Azərbaycanın ərazi bütövlü­yü çərçivəsində müqəddəratını təyin et­məsi. Belə əndərəbadi, absurd fikir olar? Hər şeyi bir kənara qoyaq, bir halda ki, müqəddərat təyin olunur, bu, hansısa ölkənin ərazi bütövlüyünə əsaslana bilər­mi? Əlbəttə, yox!

Bəli, doğrudur ki, Qarabağ problemi üzrə danışıqlar prosesində bölgəyə Azər­baycanın tərkibində ən yüksək statusun verilməsi məsələsi nə vaxtsa müzakirə predmetinə çevrilib. Paşinyanın isə dediyi bu idi ki, beynəlxalq ictimaiyyət məsələni bölgə ermənilərinin öz müqəddəratlarını təyin etməsi kimi qarşılamayıb. 

Oskanyana gəldikdə, o vurğulayır ki, guya, özünün də tərkibində yer aldığı er­məni hökuməti Qarabağın müqəddəratını təyin etməsini reallaşdırmaq üçün ciddi imkana malik olub. “Nikol Paşiyan bu für­səti 2018-ci ildə daha çox əldə etdi. Əgər o, proseslərin (Qarabağ danışıqlarının – red.) məntiqindən kənara çıxmasaydı, inanın ki, bu gün bizim keçmiş Dağlıq Qa­rabağ Muxtar Vilayətinin sərhədləri daxi­lində referendumun keçirilməsi perspek­tivi ilə aralıq statusumuz olardı”, - deyə V.Oskanyan vurğulayıb. 

Məsələ ondadır ki, Azərbaycan heç vaxt Qarabağın öz tərkibindən kənarda tutulmasına, bununla bağlı hansısa dü­şüncənin hakim kəsilməsinə imkan ver­məyib. Yəni, Oskanyanın söylədikləri na­ğıldır. Həm də ona görə ki, otuz ilə yaxın müddətdə istər Oskanyan, istərsə də di­gər erməni rəsmilərinin çalışdıqları ancaq vaxtı uzatmaq olub. Yəni, vaxt uzadıb nə­sillərin əvəzlənməsinə ümid bəsləyərək, Azərbaycanın Qarabağ itkisi ilə barışması reallığını formalaşdırmaq. 

Lakin bu taktika özünü doğrult­madı. Əlbəttə, Oskanyan onda haqlıdır ki, N.Paşinyan hakimiy­yətə gələndə hər şeyi sıfırdan başladı. Daha dəqiq ifadə etsək, o, danışıqlar prosesini dalana dirədi. Oskanyan bunu “Qarabağın itirilməsinin anatomiyası” da adlandırmaqda sərbəstdir. Amma hər bir halda Azərbaycanın mövqeyi qarşısında ümumi nəticə dəyişmir. Mövqe isə həmişə prinsipial əhəmiyyət daşıyıb, güzəştsizliyi rəhbər tutub, Qarabağı ölkəmizdən kənar nəinki görməyib, hətta bunun şübhələndi­rilməsinə azacıq da olsa imkan tanımayıb.

Ermənistanın keçmiş XİN rəhbəri hazırkı baş nazir N.Paşinyanın 10 noyabr 2020-ci il tarixli üç­tərəfli bəyanatdan yayınmasından da söz açıb. Onun bildirdiyi budur ki, sözügedən bəyanat Qarabağın muxtar statusunu təs­diqləyirdi. Lakin Oskanyanın fikrincə, son­rakı Praqa sammiti (Azərbaycan və Ermə­nistan liderlərinin 2022-ci ilin oktyabrında Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə keçirilmiş görüşü) zamanı bu status nəzərə alınmadı.

Sabiq XİN rəhbəri bildirir ki, Paşinyan Madrid prinsiplərinə əsaslanmalı və sənə­di keçmiş hökumətlə müzakirə etməyə çalışmalı idi. Guya ki, onda vəziyyət ta­mam başqa cür olardı. “Əgər Ermənistan hökuməti üçtərəfli bəyanatdan kənara çıx­masaydı, bu gün daha sıxılmış sərhədlər daxilində fəaliyyət göstərən Laçın dəhlizi və Qarabağ olardı. Sənəddən kənara çıx­maq Qərb vasitəçiliyi naminə Rusiyanın vasitəçiliyindən yayınmaq idi. Ermənistan tərəfi tələsik indiki mərhələdə nəzərdə tu­tulmayan addımlar atdı”, - deyən Oskan­yan hesab edir ki, bütün bunlar Azərbay­canın xeyrinə işlədi.

Ermənistanın keçmiş XİN rəhbəri Qarabağ itkisinin əsas komponenti kimi Praqa görüşü sonrası səslənmiş bəyana­tın üzərində dayanır. “Praqa bəyanatından sonra əgər Paşinyan müxalifəti, xüsusən də mənim məsləhətlərimi dinləsəydi və sülh danışıqlarının gündəliyinə sovet döv­ründə Qarabağın muxtariyyət statusuna malik olması faktını daxil etsəydi, bəlkə də vəziyyət bir qədər fərqli olardı”, - deyən Oskanyan bu yolla ən azından Qarabağ ermənilərinin öz evlərində yaşamalarının mümkünlüyü qənaətindədir. Əlbəttə, o ciddi şəkildə yanılır. Birincisi, “Qarabağ xalqı” ifadəsinə üstünlük verir ki, belə anlayışı Paşinyan iqtidarı da gündəmə gətirmişdi. Ancaq proseslər göstərmişdi ki, yanaşma kökündən yanlışdır. Daha doğrusu, ölkəmiz sözügedən yanaşmanın qeyri-məqbulluğunu, qəbuledilməzliyini sübuta yetirmişdi. 

İkincisi, sabiq XİN başçısı Praqa bə­yanatının düzgün olmadığını, yuxarıda göstərilən ssenarinin reallaşacağı təqdir­də, “Qarabağ xalqı” ilə danışıqlar aparıl­masının mümkünlüyündən söz açır ki, bu da tam cəfəngiyyatdır. Çünki Azərbaycan hələ onun özünün nazir olduğu dövrdə gedən danışıqlar prosesində Qarabağı ayrıca tərəf kimi əsla qəbul etməmişdi. Müharibə qalibinə çevrildikdən sonra isə məsələyə heç bir halda razılıq verməzdi. Azərbaycan Qarabağın erməni əhalisinin ölkəmizə inteqrasiya məntiqini irəli sür­müşdü ki, bununla nə rəsmi İrəvan, nə də onun xaricdəki havadarları hesablaşdı. Onlar Qarabağdakı keçmiş separatçı reji­min “əhəmiyyətini” yüksəltməyə çalışdılar ki, lokal xarakterli antiterror tədbirləri nəti­cəsində belə davranışın hansı acınacaqlı aqibətlə yekunlaşdığını hamı gördü. 

Qeyd edək ki, V.Oskanyan həmişə Qa­rabağ mövzusunda hansısa fikir bildirən­də yekun olaraq özünü optimist notlara kökləyir. O anlamda ki, qocalanda çoban itinə oxşayan bu məxluq hələ heç nəyin itirilmədiyinə dair mesajlar verir. Çox gü­man, hesab edir ki, Paşinyan iqtidarında kimsə onu çağırıb məsləhət alacaq. 

Yenə eyni “dəst-xəttini” davam etdirən Oskanyan bildirir ki, guya, Qarabağ ermə­nilərinin geri qayıtmalarına israrlı yanaşıl­sa, danışıqlar prosesində dəyişiklik şansı qalacaq. Hətta o, haqqında söz açdığı məsələni bu prosesin tərkib hissəsinə çe­virməkdən də dəm vurur. 

Əlbəttə, əsas məsələ V.Oskanyanın nə dedikləri deyil. Başlıca məqam Ermə­nistan iqtidarının da yekunda keçmiş XİN rəhbərindən fərqli və konstruktiv yanaşma ortaya qoya bilmək potensialının mövcud olmamasıdır. Heç şübhəsiz, Paşinyanın komandasında, yaxud ona yaxın dairələr­də kimlərsə Oskanyanı dediklərinə görə qınayacaq, hətta keçmişi yada salıb onu təhqir edənlər də tapılacaq. 

Sonda haqqında söz açacağımı­zı bildirdiyimiz məqama keçid alaq. Əsl problem ondadır ki, nəticə etibarilə biz hazırkı erməni iqtidarının təmsilçilərinin keçmişdə hakimiyyətdə olanlardan han­sısa formada fərqli davrandıqlarını gör­mürük. Paşinyan özü dolayısı ilə bəyən­mədiyi erməni müxalifətinin, revanşistlərin Qarabağ mövzusundakı sərsəmləmələrini gündəmə gətirib, həmin sərsəmləmələ­ri bir qədər fərqli təqdimatda danışıqlar masasına daşımağa cəhd göstərib. Hər dəfə də istəyi gözündə qalıb. Beləliklə, bir tərəfdən sülh prosesi pozulub, digər yan­dan isə Ermənistan özü üçün sərfəli olan sülh şərtlərini daha da ağırlaşdırıb. Hazır­da Oskanyanın “məsləhətləri” də İrəvan üçün durumu gərginləşdirməkdən başqa bir şey deyil. Deməli, qalır Paşinyanın “məsləhətlərə” qulaq asması...

R.ƏVƏZ
XQ