Ermənistan baş naziri bu barədə yalnız indi açıq danışa bilir
Reallıqla barışmaq reallıq hissinin itirilməməsindən irəli gəlir və bu addımı atmaq üçün bir qədər cəsarət də tələb olunur. Deyəsən, Ermənistan baş naziri də reallığı dilə gətirməyə özündə siyasi iradə tapıb.
“Qarabağ məsələsi bəzi qüvvələr tərəfindən Ermənistanda normal dövlət yaradılmasının qarşısını almaq üçün istifadə edilib. ““Artsax” respublikası”nın buraxılması 2016-cı ilin avqustunda aparılan danışıqlar prosesində baş vermiş köklü və məzmun dəyişiklikləri nəticəsində qaçılmaz idi. Bu barədə istintaq komissiyasında çıxışımda ilk dəfə çox ehtiyatla danışırdım. İkinci dəfə, vətəndaşlarımızın suallarına cavab verərkən fikrimi açıq çatdırdım. Təəssüf ki, “Dağlıq Qarabağda” məlum hadisələrdən sonra bu barədə daha sərbəst danışa bilirəm”
Bu sözləri Paşinyan “Mülki müqavilə” partiyası təşəbbüs qrupunun İcevanda təşkil etdiyi toplantısında deyib. Aydın məsələdir ki, bu bəyanat, ilk növbədə, daxili “bazara”, sırf erməni auditoriyasına ünvanlanıb. Onun ““Artsax” respublikası”nı yada salması da eyni məqsədə xidmət edir. Paşinyanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını dəfələrlə bəyan etməsindən sonra yeni mövzunu dilinə gətirməsi bir qədər qəribə səslənsə də, hədəfin əvvəlki hakimiyyət, məqsədin isə öz səhvlərini onların boynuna yıxmaq cəhdi olduğu şübhəsizdir.
Onun ən böyük səhvi...
Paşinyan başçılıq etdiyi iqtidar partiyasının ən böyük səhvini bu barədə xalqla yalnız 44 günlük müharibədən sonra danışmağa başlamaqda görür. Bu məsələni psixoloji və emosional sədlərə görə hətta özü ilə paylaşa bilmədiyini etiraf edən Hayastan rəhbəri deyir ki, əgər bu mövzu müzakirəyə çıxarılsaydı, o zaman xalqa deməliydilər ki, 30 il ərzində ““Artsax””a milyonlar mənasız yerə xərclənib: “Çünki bu problemin həlledilməz olduğu lap əvvəlindən məlum idi. Bəs bu məsələnin həlli hansı səbəblərdən müşkülə dönmüşdü? BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri ucbatından. İndi bizi ittiham edirlər ki, lap əvvəldən “dqr”ın öz müqəddaratını təyin etməsi ilə məşğul olacağımızı demişik, amma bunu etməmişik. Əslində, problem onda idi ki, biz öz müqəddaratını təyinetmənin nə olduğunu anlamağa çalışırdıq. 1996-cı il dekabrın 6-da Lissabon Sammitində bizə demişdirlər ki, “dqr”ın ən yüksək statusu Azərbaycanın tərkibində muxtariyyat ola bilər”. Ermənistanın bu quruma milyonlar xərclədiyinə diqqəti yönəldən Paşinyan bunun yanlış addım olduğunu vurulayıb: “Biz sivil dövlət yaratmaq üçün xərcləməli olduğumuz bütün maliyyə resurslarımızı həlli mümkün olmayan “dqr”in yaradılması probleminə qoyurduq. On illər boyu bizə məsləhət verirdilər ki, yol, məktəb, xəstəxana tikməyin. Hətta bəziləri “Ordu nəyə lazımdır? Sizin arxanızda biz (Rusiya – red.) durmuşuq. Heç bir probleminiz yoxdur”, – deyirdilər. Nəticədə Ermənistan öz resurslarını həll edilməyən bir problemə xərclədi”.
Bu zaman Nikol Paşinyan ad çəkməsə də, Ermənistanın “arxasında duran” dövlət kimi Rusiyanı nəzərdə tutduğuna eyham vurub.
“Müharibə bizim cəzamız oldu”
Bu mövzü son üç ildə Ermənistan ictimai düşüncəsini məşğul edir. Guya, 2018-ci il hakimiyyət dəyişikliyindən tam narazı qalan Moskva Ermənistanın yeni iqtidarını 2020-ci ilin 44 günlük müharibəsi ilə cəzalandırıb. Son vaxtlar bu tezis fəal şəkildə yenidən gündəmdə dövr etməkdədir.
“Mən Rusiyanı bu kontekstdə qınaq obyektinə çevirmək istəməzdim, amma gəlin bu tezisi ciddi müzakirə edək”,– deyən Paşinyan bu tezisin mahiyyətinin Ermənistanın tərəfdaşları üçün arzuolunmaz inqilab olduğunu etiraf edir. Onun sözlərinə görə, Ermənistanın yeni hakimiyyəti Qərbyönümlü baxışların daşıyıcısıdır. Buna görə də onun cəzası kimi müharibə baş verdi. “Belə olan halda 2016-cı ilin dördgünlük müharibəsində kim və nəyə görə cəzalandırılıb?”. Bu açıqlamanı isə Paşinyan noyabrın 24-də canlı efirdə Ermənistan vətəndaşlarının, eləcə də xarici ölkələrdəki diaspor nümayəndələrinin suallarını cavablandırarkən söyləyib.
“Bəs 2013-cü il hadisələri niyə baş verdi? İrəvan Moskva ilə uzun sürən danışıqlarının ardından nədən bir gecədə MDB Gömrük İttifaqına üzv oldu? 2013–2014-cü illərdə baş verən hadisələrə necə münasibət bildirildi? Əslində, “Dağlıq Qarabağ” problemi ilə bağlı deyilməli çox mətləblər var. 2018-ci ilin aprelində Serj Sərkisyanın bəyanatı nə idi? Bu, müharibə elanı idi?”.
Paşinyan partiyadaşlarına və ictimaiyyətə bu ritorik sualları ünvanlayarkən 2018-ci ildə baş verən inqilabdan sonra ölkədə çox şeyin dəyişdiyini dilə gətirib: “Ermənistanın hələ də suveren dövlət olmaq şansı var. Əgər inqilab olmasaydı, bu şansımız sıfıra bərabər olardı. 2013-cü ildə baş verən hadisələr buna sübutdur. Əgər imzalaya bilmirsənsə, niyə danışıqlar aparırdın? Bundan sonra 2016-cı ilin dörd günlük müharibə və danışıqlar paketini aldıq. “Dağlıq Qarabağ”ın dağılması prosesi 2018-ci ilin avqustunda baş verib”.
Amma bu məsələdə Paşinyan qeyri-dəqiqliyə yol verir. “Dağlıq Qarabağ”ı gözləyən aqibətin başlanğıcı onun dediyindən iki il əvvəl – 2016-ci ilin aprelindən qoyulmuşdu.
Hər şey 2016-nın aprelindən başladı
Bəli, 2016-cı ilin aprelində Azərbaycan Ordusu strateji yüksəkliklər daxil olmaqla 2 min hektar ərazimizi işğalçılardan azad edəndə Ermənistanın üçüncü prezidenti Serj Sarkisyan və o zamankı müdafiə naziri Seyran Ohanyan bu məğlubiyyəti ört-basdır etməkdən ötrü dəridən–qabıqdan çıxırdılar. Onlar hakimiyəti itirməyin qorxusunu elə onda duymuşdular.
Məhz 2016-cı ilin aprelində Ermənistan ordusunun “məğlubedilməzliyi” mifi darmadağın edildi. Bu isə 2018-ci ildə Hayastanda hakimiyyət dəyişikliyinə aparan proseslərin katalizatoru oldu. Amma sonra aydın oldu ki, bu, İrəvanın silahlı birləşmələrini dinc yolla torpaqlarımızdan çıxarması üçün yetərli deyilmiş. Yeni hakimiyyət rəsmilərinin dilindən Bakının ünvanına açıq təxribatçı, avantürist bəyanatlar eşidilməyə başlandı. Misal üçün, 2019-cu ilin martında Ermənistanın o vaxtkı müdafiə naziri David Tonoyan ABŞ-a səfəri əsnasında Nyu-Yorkda erməni icmasının nümayəndələri ilə görüşündə bunları demişdi: “Mən müdafiə naziri kimi sizə deyirəm ki, “ərazilərin əvəzinə sülh” formulunu “yeni müharibə–yeni ərazilər” prinsipi ilə əvəzləyirəm”.
Bəs bu bəyanatların son aqibəti necə oldu? Cəmi 44 günlük Vətən müharibəsi, həmin dikbaş Tonoyanın 11 minlik fərari ordusu və Ermənistanın biabırçı kapitulyasiyası. O vaxtdan biz Nikol Vovayeçin dilindən dəfələrlə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını etiraf edən bəyanatlarını eşdiirik. Bəli, Qarabağdakı xunta rejiminin də iflası qaçılmaz fakt, qanunauyğunluq oldu.
Sabiqlərin qayıdışı mümkünsüzdür
Ermənistan hakimiyyətinin üzləşdiyi ciddi problem “beşinci kolonun” Paşinyanın əvəzinə kimi dəstəkləməsi məsələsidir. Bu kontekstdə ona bir vaxtlar “strateji tərəfdaş” saydığı Şimal qonşusunun hansı sürprizləri hazırladığını yalnız təsəvvür etmək mümkündür. Hələlik yollarda, ticarətdə qadağalar müşahidə olunmaqdadır. Amma gerçəklik ondan ibarətdir ki, nə Paşinyanda, nə də erməni cəmiyyətində yenidən Rusiyanı sevmək üçün ciddi səbəblərin yaranması ağlabatan görünmür. Hətta Moskvanın qulbeçəsi və fanatı Köçəryan kimiləri belə hazırda bu barədə çox danışmağa çalışmırlar. Deyəsən, deməyə sözləri qurtarıb. Bəzi qüvvələrin israrla gündəmə gətirməyə çalışdıqları “Paşinyan, yoxsa Köçəryan?” dilemması həm Ermənistanın özü, həm də Rusiya üçün ciddi problemə çevrilə bilər. 2021-ci il seçkiəri onu göstərdi ki, Köçəryana “stavka etmək” yanlış taktika imiş. Elektorat sabiqlərin, konkret olaraq, “Qarabağ klanı”nın hakimiyyətə qayıdışının qarşısını almaqdan ötrü Paşinyana səs verdi. Axı, onun alternativi də yox idi.
Hazırda qarşımızda Ermənistan–Azərbaycan münasibətlərinin yeni, tamamilə fərqli mənzərəsi canlanmaqdadır. Azərbaycan Prezidenti Administrasiyası və Ermənistan baş naziri aparatının birgə bəyanatını iki ölkə arasında böyük sülh sazişinə aparan həqiqi sıçrayış saymaq olar. Hərbi əsirlərin qarşılıqlı azad edilməsindən savayı, İrəvan birgə bəyannamədə BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına Tərəf Dövlətlərin 29-cu Konfransına (COP29) evsahibliyinə öz namizədliyini geri götürərək, Azərbaycanın namizədliyini dəstəkləyini bildirib.
Tərəflərin qarşılıqlı xoş məramı və diplomatik jestləri göz qabağındadır. Ümid etməyə dəyər ki, iki ölkə arasında sülh müqaviləsi COP20-da iştirakçı dövlətin başçısı kimi Nikol Paşinyanın Bakıya ehtimal olunan səfəri zamanı imzalanacaq. Bu ehtimalın gerçəkləşməsini həm də reallıq tələb edir.
Fikrət SADIXOV,
politoloq:
Birincisi, bu, Paşinyanın çox gecikmiş etirafıdır. Onun sözlərinə də çox şübhə ilə yanaşıram. Çünki onun səmiiyyətinə inanmaq çətindir. Paşinyan bir-birinə zidd o qədər bəyanatlar verib ki, onun konkret mövqeyini hələ də başa düşmək olmur. Vaxtilə “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” ifadəsini məhz Paşinyanın dilindən eşitmişik. Bəs, bu, necə oldu? Təbii ki, indi bunu ört-basdır etməyə, üstündən xətt çəkməyə çalışır. Bunu edirsə lap yaxşı, bizim maraqlarımıza cavab verir. Amma bu, onun növbəti oyunudursa, onda biz buna diqqətlə və ehtiyatla yanaşmalıyıq.
Əslində, Paşinyanın sözlərində yeni heç nə yoxdur. Onlara çoxdan deyirdik ki, Qarabağdan əl çəkin. Məhz İrəvanın yersiz və faydasız himayəsi bölgədə çoxsaylı qurbanlara gətirib çıxardı. Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfindən bu qədər itkilərin verilməsini Paşinyan indi görüb ayıldı? Çox qəribə və maraqlı mövqedən çıxış edir. Əlbəttə ki, onun indiki mövqeyi düşdüyü vəziyyətdən çıxmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. Bu, onun tərəfindən məcburi etirafdır. Çünki yaxşı bilir ki, Bakının güc nümayişi nəticəsində müharibəni uduzub və ermənilərin Qarabağdan köçməsindən sonra sadəcə çıxış yolu qalmayıb. Paşinyan anlayır ki, Fransa, digər ölkələr müxtəlif bəyanatlarla çıxış etsələr də, Cənubi Qafqazda Türkiyə, Azərbaycan və Rusiya kimi üç real güc var. Bu reallığı nəzərə aldığına görə belə etiraf-bəyanatlar verir.
Elxan ŞAHİNOĞLU,
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi:
İkinci Qarabağ müharibəsində ağır məğlubiyyətdən sonra Ermənistan elektoratı ikinci dəfə Paşinyana öna görə səs verdi ki, cəmiyyətin böyük əksəriyəti müharibə istəmir. O mandatı da ona Azərbaycan və Türkiyə ilə məsələləri həll etməsindən ötrü etibar elədi. Paşinyan artıq reallığı anlayır və bilir ki, Bakı ilə sülhə gəlməzə bölgədə gərginlikdən qurtulması mümkün olmayacaq. Yəni, növbəti gərginlik Ermənistana daha baha başa gələ bilər. Prosesi müəyyən qədər ləngirsə də, məntiqlə onun özü də sülh sazişinin imzalanmasında maraqlı olmalıdır. Artıq birbaşa dialoq baş verir, əsirlər dəyişdirilir, qarşılıqlı etimad mühitinin yaradılması istiqamətində addımlar atılır. Bütün bunlar sülh sazişinin imzalanmasını sürətləndirə bilər.
Düzdür, erməni daşnak radikallar baş nazirin əleyhinə aşıqlamalar verirlər. Paşinyan bunları nəzərə almaya da bilər, çünki Qarabağ klanı deyilən keçmiş hakimiyyət təmsilçilərinin cəmiyyətdə heç bir nüfuzu qalmayıb. Bu səbəbdən də meydana kifayət qədər adam çıxara bilmirlər. Qarabağ yükündən azad olan Paşinyanın rahat manevr imkanları yaranıb. Bakının ondan əsas gözləntisi sülh sazişinin tezliklə imzalanmasıdır. O, haqlı olaraq deyir ki, 30 il hədər yerə separatçı rejimə maliyyə xərclənib. Həmin separatizm olmasaydı, torpaq işğalı və insan itikisi yaşanmayacaqdı. Qarabağ ermənilərini fəlakətə onlar sürüklədilər. Amma sonda biz öz istəyimizə nail olduq. Paşinyan cəmiyyətə bunu anlatmağa çalışır. Burada özünütənqid çaları da var. Güman edirik ki, bu il olmasa da, gələn ilin ortalarına kimi sülh sazişinin imzalanması perspektivi realdır.
İmran BƏDİRXANLI
XQ