Qarabağ ermənilərinin Azərbaycan cəmiyyətinə reinteqrasiyasının qaçılmaz olduğunu artıq hamı qəbul edir

Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda Rusiya sülhməramlı kontingentinin müvəqqəti məsuliyyəti zonasında baş verən hadisələr ölkə ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. Məlumdur ki, bu ərazidə ölkəmizin vətəndaşları olan etnik ermənilər yaşayırlar. Onlar Azərbaycan SSR daxilində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin qurulduğu 1923-cü ildən etibarən respublika daxilində heç bir problemlə üzləşmədən yaşayıblar. Öz dillərini, dinlərini, adət-ənənələrini inkişaf etdirmək və yaşatmaq üçün onlara hər cür şərait yaradılmışdı. Mərkəzi büdcədən ayrılan dotasiyanın çox olması hesabına DQMV-nin iqtisadi göstəriciləri Azərbaycanın digər bölgələrindəkindən, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasının göstəricilərindən yüksək idi.

1988-ci ilin fevralında isə Qarabağda müxtəlif vəzifə tutan Leonard Petrosyan, Ro­bert Koçaryan, Serjik Sarkisyan (Petrosyan həmin vaxt DQMV Xalq Deputatları Sove­tinin İcraiyyə Komitəsinin sədri, Koçaryan Xankəndi ipəkəyirmə fabrikinin partiya ko­mitəsinin katibi, Sarkisyan isə vilayət partiya komitəsinin birinci katibi Boris Gevorkovun köməkçisi idi – S.H.), habelə Samvel Ba­bayan, Bako Saakyan və digər şəxslər “Er­mənistana birləşmək” (“miatsum”) şüarı al­tında etnik separatizmi qızışdıraraq iki xalq arasında nifrət toxumu səpiblər. Ermənistan hakimiyyətindən və xaricdəki erməni diaspo­rundan dəstək alan separatçılar Qarabağdan azərbaycanlıları zorla qovub çıxarıblar. Onlar 1991-ci ildə orada “dqr” adlı qondarma qurum yaradıblar. Separatizm hərəkatı daha sonra Ermənistanın Azərbaycana qarşı açıq silahlı təcavüzünə çevrilib. Qarabağın dağlıq hissə­sindəki qanunsuz erməni silahlı hərbi birləş­mələrinin və Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin təcavüzkarlıq əməliyyatları keç­miş DQMV-yə daxil olmayan 7 rayonumuzun – Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan və Qubadlının da işğal altına düşmə­si ilə nəticələnib. Ümumilikdə, ərazilərimizin 13 min kvadratkilometri 30 ilə yaxın işğal al­tında olub.

Prezident İlham Əliyevin müzəffər sərkər­dəliyi ilə rəşədətli Azərbaycan Ordusu 2020-ci ildə cəmi 44 gün ərzində torpaqlarımızı işğal­dan azad etdi. Qarabağın tacı Şuşa şəhərinin azad edilməsi və Ermənistanın təslimolma sənədini imzalamağa məcbur olması ilə mü­haribə başa çatdı. Azərbaycanın döyüş meyda­nında qazandığı böyük Qələbə siyasi müstəvi­də də öz təsdiqini tapdı – Ermənistan Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarını işğaldan azad etmək məcburiyyətində qaldı və bununla da tarixi ədalət bərpa olundu.

Vətən müharibəsi dövründə, bütövlükdə, 10 min kvadratkilometr ərazi işğaldan azad edildi. İndi Qarabağ iqtisadi rayonunda ermə­nilərin yaşadığı ərazi cəmi 3 min kvadratki­lometrdir. Azərbaycan dövləti həmin ərazidə yaşayan erməniləri öz vətəndaşları hesab edir. Onların Azərbaycan cəmiyyətinə sosial, siya­si, iqtisadi baxımdan yenidən inteqrasiyasına (reinteqrasiya) nail olmağa çalışır.

Ölkəmizin aprelin 23-də Laçın sərhəd nəzarət-buraxılış məntəqəsini yaratması, bir ay sonra – mayın 23-də isə Nikol Paşinyanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını, bura Qarabağın da daxil olduğunu bəyan et­məsindən sonra situasiya əhəmiyyətli dərəcə­də dəyişib. Artıq Qarabağ erməniləri də başqa çıxış yolunun olmadığını başa düşürlər. Buna baxmayaraq, Qarabağda “hakimiyyəti” ələ ke­çirmiş şəxslər reinteqrasiya prosesinin qarşısı­nı almaq üçün cəhdlər edirlər. Ancaq qəlbləri­nin dərinliklərində bunun faydasız olduğunun fərqindədirlər.

Separatçı rejimin başçısı Arayik Arutyun­yanın avqustun 6-da “Artsaxın ictimai televiziyası”na verdiyi müsahibə belə cəhdlərdən biri hesab oluna bilər. Eyni zaman­da, müsahibə bir sıra etiraflarla zəngindir. A.A­rutyunyan faktiki olaraq, Qarabağ erməniləri­nin çıxılmaz durumda olduğunu təsdiqləyir. Müsahibə Qarabağdakı rejimlə Ermənistan hakimiyyəti arasında ciddi fikir ayrılıqlarının, hətta uçurumun yarandığının göstəricisidir. Xankəndi və İrəvanın Qarabağ məsələsinə baxışı bir vaxtlar tam üst-üstə düşürdü. İndi isə A.Arutyunyan İrəvanla ən mühüm fikir ay­rılığının Qarabağ problemi ilə bağlı olduğunu vurğulayıb. O, Ermənistan hakimiyyətini çox diqqətli olmağa çağırıb: “Mən Ermənistan ha­kimiyyətini “Artsax”ın öz müqəddəratını təyin etməsinə şübhə yarada biləcək addımlardan və bəyanatlardan çəkinməyə çağırıram. “Artsax hərəkatı” erməni xalqı tərəfindən başlayıb və referendumlarda öz əksini tapıb. O, bir nəfərin inhisarında deyil. Mən Ermənistan hakimiy­yətini “Dağlıq Qarabağla” bağlı çox diqqətli olmağa çağırmaq istəyirəm. Heç kimin bizim öz müqəddəratını təyinetmə hüququmuzu şü­bhə altına almaq və məhdudlaşdırmaq hüququ yoxdur”.

Xunta rejiminin “qlavar”ı müxtəlif bey­nəlxalq instansiyalara etdikləri müraciət­lərinin nəticəsiz qaldığından da gileylənib: “Beynəlxalq strukturların reaksiyası olub, var və olacaq. Amma nəticə yoxdur. Mən ilk məktubumu iyunun əvvəlində Rusiya Fede­rasiyasının Prezidentinə göndərdim və vəziy­yətin artıq fəlakət həddində olduğunu bildir­dim. İyulun 5-də Ermənistanın baş naziri buna əlavə olaraq istinad edib. Bunun ardınca İlham Əliyev, Nikol Paşinyan və Şarl Mişel, daha sonra isə Ceyhun Bayramov, Ararat Mirzoyan və Sergey Lavrov arasında üçtərəfli görüşlər keçirilib. Görünür, hər yerdə problem oldu­ğunu və vəziyyətin gündən-günə pisləşdiyini görürlər, lakin nəticə sıfırdır”.

Müsahibədə digər etiraflar da var. Müm­kün Bakı–Xankəndi dialoquna toxunan Arutyunyan deyib: “Dialoq tətbiq olunmur. Görünən odur ki, bizi Azərbaycanla tək burax­maqla bağlı üstüörtülü razılıq var. Azərbaycan isə təzyiq üsulundan istifadə edir. Amma bu, artıq təzyiq üsulu deyil, biz “soyqırımı”nın as­tanasındayıq. Yəni, bunu dialoq adlandırmaq olmaz, bizi ancaq Azərbaycanın bizim üçün qəbuledilməz olan şərtlərini, tələblərini qəbul etməyə sövq edirlər”.

Göründüyü kimi, müsahibə həm də ölkəmizin ünvanına yalan ittihamlarla doludur. Qarabağda özünü hakimiyyət başçısı adlandıran bu şəxsin və rəsmi İrəvanın iddialarının əksinə olaraq, Azərbaycanın gün­dəliyində hansısa soyqırımı, etnik təmizləmə siyasəti yoxdur. Heç zaman da olmayıb. Ümu­miyyətlə, Azərbaycan xalqının və dövlətinin tarixində belə hallar olmayıb. Əksinə, azər­baycanlılar XX əsrdə dəfələrlə etnik təmiz­ləmənin qurbanı olublar. Bu baxımdan Arayik dönüb öz xalqının keçmişinə baxsaydı, daha yaxşı olardı.

Onu da deyək ki, müsahibə ermənilər ara­sında da etiraz dalğası yaradıb. Analitik Arşak Abramyan öz “Facebook” hesabında yazıb: “Arayik başa düşmür ki, iş adamının çevikliyi ilə “ölkə”yə (qondarma rejimə-S.H.) rəhbər­lik edə bilməz. Dünənki çıxışı zamanı onun qırxılmamış üzünə və çarəsiz görünüşünə baxıb fikirlərini eşitdikdə bir şey məlum oldu: Arutyunyan bütün hesablamalarında yanılır, böyük oyunçuların heç biri artıq onunla hesab­laşmır və vəziyyətə nəzarət edə bilmir. Bu və­ziyyətdə, o, ehtiyatlılıq nümayiş etdirməli və böhran vəziyyətlərində idarə edə bilən, baca­ran insanlara yol verərək səssizcə getməlidir”.

Rizvan HÜSEYNOV,
hərbi-siyasi şərhçi

– İstər Azərbaycana dost olan, istərsə də qeyri-konstruktiv yanaşan, həmçinin Ermə­nistan özü də yaxşı bilir ki, Qarabağ ermə­nilərinin reinteqrasiya prosesi mütləq baş verəcək və baş verir. Əslində, Azərbaycanın son bir ildə gördüyü bütün işlər reinteqrasi­ya prosesini hərəkətə gətirmək üçün təkan rolunu oynayır. Burada istər Arutyunyan, istərsə də digər mərkəzlərə tabe olan onun kimi əldəqayırma fiqurların hamısı başqa yolun olmadığını dərk edirlər. Sadəcə istər separatçıların indiki rəhbərləri, istərsə də əlində silah xalqımıza qarşı soyqırımı törə­dənlər Azərbaycan tərəfindən cəzalandırı­lacaqlarından qorxurlar. Bu qorxu onları birləşdirir və onlar Qarabağ ermənilərinin adından danışırlar. Əslində isə öz canlarının və mallarının hayındadırlar.

Gələcəkdə Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etmək istəyən sadə ermənilərə gəl­dikdə isə deməliyik ki, onlar üçün heç bir təhlükə yoxdur. Vaqif Xaçatryanın həbsi də göstərir ki, Azərbaycan istənilən vaxt yalnız cinayətkarları saxlayacaq, bu işi də öz qanunvericiliyi çərçivəsində görəcək. İndiyədək Laçın sərhəd nəzarət-buraxılış məntəqəsindən 2 mindən çox Qarabağ er­mənisi keçib. Azərbaycan sərhədçiləri heç kimə toxunmayıb. Amma cinayətkarlar mütləq həbs olunacaq, cəzaları da veriləcək. Bu, əslində, Qarabağ separatçılarına və ora­dakı cinayətkarlara mesajdır. Azərbaycan bir neçə ay öncə onlara iki dəfə dialoq təklif etdi. Onlar isə Azərbaycanın hər iki təklifin­dən imtina etdilər. Bundan sonra dövlət baş­çımız daha dəvət olmayacağını bəyan etdi.

Qarşıdakı aylarda – ilin sonunadək Qa­rabağ erməniləri arasından bir nəfər ortaya çıxıb Azərbaycanla dialoqun ölkənin öz ərazisində getməli olduğunu bəyan etməli­dir. Bunun üçün xahiş edilməlidir. Bundan sonra Azərbaycan mövqeyini yumşaldar və dialoqa gedər. Dialoqun bir predmeti ola bilər: Azərbaycanın suverenliyinə hörmət, ölkənin sosial-iqtisadi həyatına reinteqrasi­ya. Başqa yol yoxdur. Bununla bağlı bey­nəlxalq platformada danışıqlar olmayacaq. Ancaq Azərbaycanın ərazisində və şərtləri əsasında bu proses gedə bilər.

Səxavət HƏMİD, “Xalq qəzeti”