Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2023-cü ilin altı ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş müşavirədəki çıxışında ölkəmizin Ermənistanla münasibətlərindən, o cümlədən sülh prosesindən söz açdı. Dövlətimizin başçısı müxtəlif məsələlərdən geniş bəhs etdiyi çıxışında maraqlı məqamlara toxundu. 

Dövlətimizin başçısı kifayət qədər həssas məqamlardan bəhs etdi. Dün­yadakı davranış qaydalarının tamamilə pozulduğunu, beynəlxalq hüquqa əməl edilmədiyini dilə gətirdi. 

Hesab edirik ki, bu mövzuda danış­mağa ən çox haqqı çatan məhz Azər­baycan lideridir. Çünki ölkəmiz uzun müddət beynəlxalq hüquq normaları­nın işləməməsindən, onların saya sa­lınmamasından əziyyət çəkib. Bunun nəticəsində otuz ilə yaxın müddətdə torpaqlarının iyirmi faizi işğalda qalıb, bir milyondan çox vətəndaşı qaçqın və məcburi köçkün həyatı yaşamağa məc­bur olub. 

Nəzərə alaq ki, Azərbaycan bey­nəlxalq hüququ güc yolu ilə bərpa etmiş ölkədir. Bu mənada yaşadığımız XXI yüzilliyin örnək xalqı da bizik. Heç şü­bhəsiz, üzərindən illər, onilliklər keç­dikdən sonra 44 günlük Vətən müha­ribəsində qazandığımız Zəfər məhz bu baxımdan da xatırlanacaq, tarixdə yaşayacaqdır.

Ancaq biz bu gün də beynəlxalq hüquq prinsiplərinin işləmədiyini gö­rürük. Ermənistanla sülh gündəliyi müstəvisində buna şahidik. İrəvan çe­şidli siyasi maxinasiyalara baş vurur, dünyadakı ermənipərəst qüvvələr isə beynəlxalq hüquqla interpretasiya yolu tutaraq, reallıqlara meydan oxumağa çalışır, Bakını haqlı mövqeyindən dön­dərməyə cəhd göstərirlər. 

Bəli, Azərbaycan Prezidenti möv­cud dünya düzənindəki tendensiyalara məhz bunlara görə də diqqət yetirir: “Ancaq biz görürük ki, dünyada qayda­lar tamamilə pozulub, davranış qayda­larına, beynəlxalq hüquqa əməl edilmir. Biz, demək olar ki, bunu hər gün görü­rük, hər gün. Böyük dövlətlər, hansılar ki, beynəlxalq hüququn təminatçısı ro­lunu öz üzərinə götürüblər, birinci onlar bu hüququ pozurlar və sonra da onu əsaslandırırlar. Ölkələr deyəndə mən bütün böyük ölkələri nəzərdə tuturam. Necə deyərlər, hərəsi öz xətti ilə ya kon­vensiyaları pozur, ya beynəlxalq hüquq normalarını pozur, ya da oturuşmuş beynəlxalq davranış qaydalarını pozur və bunu heç gizlətmir də. Ona görə, əlbəttə ki, biz, ilk növbədə, özümüzü qorumaq üçün, öz müstəqilliyimizi qo­rumaq üçün, seçimimizi qorumaq üçün, həyat tərzimizi qorumaq üçün, ərazi bü­tövlüyümüzü qorumaq üçün daha güclü olmalıyıq”.

Göründüyü kimi, dövlətimizin başçı­sı güc amilini qabardır. Gücümüz həm də ədalətimizin, həqiqətlərimizin təmi­nat vasitəsidir. Nəzərə alaq ki, 44 gün­lük müharibədən sonra nə əldə etmişik­sə, gücün sayəsində əldə etmişik. Sadə bir misal çəkək. Ermənistanda 2021-ci ilin növbədənkənar parlament seçkiləri öncəsi hakim “Vətəndaş sazişi” parti­yası özünün seçki platformasına mini­mum Şuşa və Hadrutun geri qaytarıla­cağına dair bənd daxil etmişdi. Hazırda məsələ unudulub, adını tutan yoxdur. Çünki Azərbaycan ötən müddətdə bir neçə dəfə Ermənistana gücünü göstə­rib. İmkan verməyib ki, İrəvan 44 gün­lük müharibə zamanı üzləşdiyi dəhşəti unutsun. 

Əslində, başqa yol da yoxdur. Aza­cıq zəiflik Ermənistanı və havadarlarını iştaha salır. Elə bilirlər ki, Bakıya qarşı tutarlı əks-tədbirlər həyata keçirə, mü­haribə zamanı itirdikləri mövqeləri bər­pa edə bilərlər. Onu da nəzərə alaq ki, onlar hətta azacıq üstünlük qazandıqla­rını hiss etsələr, dayanmayacaqlar, yeni iddialara düşəcəklər. 

Azərbaycan ictimaiyyəti xəstə ermə­ni təfəkkürünə bələddir. 44 günlük mü­haribədən sonra biz həmin təfəkkürdən irəli gələn ən rəngarəng və ağlagəlməz metodların işə salındığını gördük və əmin olduq ki, Cənubi Qafqaz coğra­fiyasında varlığımızı davam etdirmək istəyiriksə, heç bir halda, zəifləməmə­liyik. 

Məhz buna görə də Prezidenti İlham Əliyev 44 günlük müharibədən sonra­kı prioritetlərdən söz açarkən, diqqəti hərbi quruculuq məsələlərinə yönəldir: “İkinci Qarabağ müharibəsi başa ça­tandan sonra biz dayanmadan bu is­tiqamətdə çox ciddi addımlar atmışdıq və mən bunu artıq bildirmişəm, bir də demək istəyirəm, bu gün Azərbaycan Silahlı Qüvvələri daha böyük hərbi po­tensiala malikdir. Həm döyüş qabiliy­yəti, həm silah və texnika ilə təchizat baxımından daha da güclü olacağıq, çünki bu proses dayanmır və dayan­mamalıdır. Mən demişəm, iki istiqamət üzrə – hərbi potensial və azad edilmiş torpaqların bərpasına nə qədər vəsait lazımdır biz o qədər də ayıracağıq”.

***

Əlbəttə, beynəlxalq hüquq işləmirsə, bu, o demək deyil ki, durumun qarşısın­da acizlik göstərməliyik. Əslində, güc faktoru dirənişin özüdür. Ancaq məsələ yalnız gücdə də deyil. Güc üçün baza da formalaşmalıdır. Müasir beynəlxalq aləmdə başlıca rolu güc və düşüncənin vəhdəti, hadisə və prosesləri düzgün qiymətləndirmək amili oynamaqdadır. Kimsə, yaxud kimlərsə ədalətsizdirsə, onun qarşısına ədalətsizliklə çıxmaq olmaz. 

Deməli, ədalət platforması yarat­maq lazımdır. Azərbaycanın ədalət platforması isə Qoşulmama Hərəkatı­dır. Bu hərəkat Prezident İlham Əliyevin təbirincə desək, bel bağlamalı olduğu­muz müstəvidir. Həm də ona görə ki, QH beynəlxalq təşkilatların qərarlarına, qətnamələrinə məhəl qoyulmamasının qarşısını alan qurumdur: “Mənim uzun illər dediyim sözlər bu gün əyani şəkildə özünü büruzə verir. Dünyanın müxtəlif yerlərində beynəlxalq hüquq işləmir. Beynəlxalq hüquqa, beynəlxalq təşki­latların qərarlarına, qətnamələrinə bel bağlamaq olmaz. Biz həmişə hüququn tərəfdarı idik, o cümlədən beynəlxalq hüququn. Biz həmişə ədalətin tərəfdarı idik. Bu gün də ədalətin və beynəlxalq hüququn tərəfdarıyıq və beynəlxalq müstəvidə bu mövqeyi müdafiə edirik. Həm bir ölkə kimi, həm də 120 ölkəni birləşdirən Qoşulmama Hərəkatının sədri kimi və nazirlər səviyyəsində son toplantı bir daha onu göstərdi”.

***

Bir daha dövlətimizin başçısının 11 iyul tarixli müşavirədəki çıxışında ifadə­sini tapan güc faktoru üzərinə qayıdaq. Ona görə ki, burada gücümüz milli kim­liyimizi, milli ləyaqətimizi qorumağımı­zın başlıca düsturu kimi çıxış edir. Onu da vurğuladıq ki, güclü olmaq başqadır, ondan düzgün istifadə etmək, ondan zamanında yararlanmaq da bir başqa. Bu mənada Azərbaycan liderinin artıq zərb-məsələ çevrilmiş fikri var: Nəyi necə, nə vaxt etmək lazımdır, bunu mən bilirəm. 

Təhlillərimizə əsasən qətiyyətlə söy­ləyə bilərik ki, Azərbaycan Prezidentinin fikrinə nəinki ölkəmizdə, elə Ermənista­nın özündə də son dərəcə ciddi yanaşı­lır. Hazırda Ermənistan cəmiyyətindəki nisbətən ağıllı, avantürizmi deyil, real­lığı qiymətləndirən bəzi azsaylı şəxslər bu məqamın üzərində dayanır, hazırkı duruma qiymət verirlər. Əlbəttə, onların səsi ənənəvi ura-patriotların səslərin­dən az çıxmaqdadır. 

Şüvən ritorikasına əsaslanmış ba­şıpozuqların səslərinin daha çox çıx­masına, reallıq hissini itirmişlərin öndə olmalarına görədir ki, hazırda Ermənis­tandakı siyasi böhranı daha da dərinləş­dirməkdədir. Belə nəticəyə də gəlmək mümkündür ki, böhranı dərinləşdirən həm də Azərbaycanın əzmkarlığı, prin­sipiallığıdır. Bu vəziyyəti yaradan isə dövlətimizin başçısıdır. 

Bəli, Azərbaycanın dirənişi Ermənis­tanın yeni fəlakətlərə hamiləliyi demək­dir. Hayastan hazırda, obrazlı desək, sancı çəkməkdədir. Ölkəmiz isə qətiy­yətini reallıqdan götürür, qüdrətini artı­rır. 

Dünya Prezident İlham Əliyevin vur­ğuladığı kimi, güc və qüdrətlə hesabla­şır. Son iki il yarım ərzində bir neçə dəfə gücümüzü müxtəlif ünvanlara göstərmi­şik və heç kim iradəmizə təsir göstərə bilməyib. “Əksinə, bizə qarşı tuşlan­mış bütün oxları sındırıb öz ləyaqəti­mizi qoruya bilmişik və maraqlarımızı qoruya bilmişik. Daha əlavə sözlərə ehtiyac yoxdur, hər şey göz qabağın­dadır. Necə deyərlər, dərinə getmək istəmirəm, amma bunu artıq hər kəs görür, görməlidir və bilməlidir ki, Azər­baycanla hədə-qorxu, ultimatum dili ilə heç kim danışa bilməz və hesab edirəm ki, bundan sonra belə cəhdlər də olma­yacaq”, – deyən Azərbaycan Preziden­tinin mövqeyindəki qətiyyət, həqiqətən qürur və fəxarət doğurur. Dövlətimizin başçısı necə ki, 44 günlük müharibə dönəmindəki müsahibələri, xalqa mü­raciətləri ilə gücümüzə əminlik gətirirdi, yenə də eyni hissi yaradır və yaşadır. 

Bir qədər əvvəl bu barədə söz aç­mışdıq. El məsəlinə əsaslanaraq bildir­mişdik ki, əsrlər boyu xalqımızın başına olmazın müsibətlər gətirilib – deporta­siyalarla, işğallarla və onların gətirdiyi mərhumiyyətlərlə üz-üzə, baş-başa qaldığımız, dərdimizi içimizə saldığı­mız zamanlarımız olub. Ancaq ruhdan düşməmiş, mübarizə aparmışıq. Və nə­hayət, müstəqilliyimizə qovuşmuşuq. 

Lakin görmüşük ki, əsas olan müstəqilliyi əldə etmək deyil, onu qo­ruyub saxlamaqdır. Müstəqilliyimizi qo­ruyan isə ulu öndər Heydər Əliyevdir. Heydər Əliyev dühasının siyasi mirasını özündə yaşadan Prezident İlham Əliyev ümummilli liderin idarəçilik əzminə yeni zənginlik motivləri qazandırdı. Haqqın­da söz açdığımız güc də bu zənginliyin məhsulu kimi meydandadır. 

Ona görə də dövlətimizin başçısı struktur islahatlarının, idarəetmə və özünü müdafiəetmə qabiliyyətinin artı­rılmasının hədəflərindən söz açarkən, keçmişin acı təcrübələrinin təkrarlan­maması naminə sanki müqavimət aşı­layır. Nəinki aşılayır, eyni zamanda bu­nun üçün mühit də formalaşdırır. Həmin mühitin dərinləşməsinin vacibliyinə dair çağırış səsləndirir: “...Biz elə güc yara­dırıq ki, yerləşdiyimiz coğrafiyada özü­müzü tam əmin hiss edə bilək. Bu gün də belədir, amma daha böyük işlər də görülməlidir. Yenə də deyirəm, bu sahə elə sahədir ki, burada az danışmaq, çox iş görmək lazımdır. Ona görə bun­dan artıq demək istəmirəm. Hər halda, Azərbaycan xalqı əmin ola bilər ki, bi­zim təhlükəsizliyimiz etibarlı əllərdədir. Azərbaycan xalqı bundan sonra da ra­hat yaşaya bilər və yaşamalıdır”. 

Bəli, Azərbaycan xalqı illərlə, onil­liklərlə çəkdiyi çətinliyin təzminatı və mükafatı olaraq bundan sonra rahat və təhlükəsizlik şəraitində yaşamalıdır. Biz bunun başlıca şərti kimi Ermənistanla münasibətlərə diqqət yetiririksə, erməni xalqı, Ermənistan hakimiyyəti və onun xaricdəki havadarları, erməni lobbi və diaspor təşkilatları da anlamalıdırlar ki, Azərbaycan özünü təhlükəsiz hiss et­mədikcə, onlara da rahatlıq yoxdur və olmayacaqdır. Ötən müddətdə diktə et­diyimiz ən böyük reallıq da budur. 

Ölkəmizin iradəsi olmadan bölgə ilə bağlı nəhəng layihələr reallaşmadı­ğı kimi, bu məsələ də oxşar prinsipial məzmuna malikdir. Ancaq respublika­mız bölgənin inkişafını və tərəqqisini istəyir. Biz yaşadığımız Cənubi Qafqaz regionuna vahid orqanizm kimi baxırıq. Hesab edirik ki, bu orqanizmin funksi­onallığı tam təmin edilməlidir. Belədə ortaya sual çıxır: mövcud təminatda bölgənin erməni varlığı hansı statusda çıxış etmək niyyətindədir? Dövlət kimi, yaxud malik olduqlarını itirmiş, vaxtilə bölgəmizdə məskunlaşdıqları qiyafə­dəki bir qövm olaraq? Seçim Ermənis­tanındır. Hər bir halda qatar yola çıxıb. Ona minib-minməmək onların öz işidir. 

Əlbəttə, Azərbaycan Ermənistanın gələcək inkişaf platformasında yer al­masını istəyir. Bu, xeyirxah, humanist niyyətimizdən irəli gələn məziyyətdir. Buna görə dövlətimiz müharibədə qa­lib tərəf olmasına baxmayaraq, Ermə­nistana əl uzadıb. Cənab İlham Əliyev dəfələrlə bu barədə söz açıb. 11 iyul müşavirəsində də məsələyə yer ayırdı və bildirdi: “Bizim qarşıda duran və­zifələrimizdən biri, təbii ki, Ermənistanla olan münasibətlərimizdir. Burada, bu sahədə, yəni, nəticə təkcə bizdən asılı deyil. Halbuki bizim siyasətimiz Ermə­nistan tərəfini də vacib addımların atıl­masına sövq edir. Ancaq, əlbəttə ki, bu, qarşılıqlı fəaliyyətdir”.

Dövlətimizin başçısının bildirdiyi kimi, siyasətimiz Ermənistanı vacib ad­dımların atılmasına sövq edir və bun­dan sonra da edəcəkdir. Ancaq nəzərə alaq ki, bütün bu sövqetmələr gələcək inkişaf üçün zəruri sayılan səmimiyyət və etimad mühitinin formalaşmasına maneçilikdir. Yəni, bizim perspektivdə Ermənistana etimad bəsləmək, inan­maq limitimiz tükənməyə doğru gedir. Xəstə erməni cəmiyyəti isə onu anla­maq istəmir ki, bu, eyni zamanda, Er­mənistanın dövlət kimi mövcudiyyət im­kanlarının azalmasıdır. 

Buna görə İrəvan avantürist me­yilləri kənara atmalı, ölkəmizin haqlı mövqeyini qəbul etməli, razılaşmalı, bölgədəki yeni reallıqlarla hesablaş­malıdır. Prinsipcə, onun başqa yolu da yoxdur. Daha doğrusu, yol sülh yo­ludur. Əlbəttə, heç kəs ölkəmizin sül­həməcburetmə haqqını əlindən ala bilməz. Əslində, ötən müddətdə bunu bir neçə dəfə reallaşdırmışıq. Yəni, sülhə məcbur etmişik və yenə də ba­cararıq. Ancaq hələlik Azərbaycan Prezidenti vurğulayır: “Bizim sülh da­nışıqları ilə bağlı mövqeyimiz aydındır, məntiqlidir, beynəlxalq hüquqa əsas­lanır. Hesab edirəm ki, bu prinsiplə, beynəlxalq hüququn norma və prinsip­ləri əsasında sülh müqaviləsi imzala­na bilər. Hər halda mən hesab edirəm ki, belə imkanlar var. Son danışıqlar raundları və bir neçə gündən sonra nəzərdə tutulan yüksək səviyyəli tə­maslar bir məqsədi güdür ki, biz sülh anlaşmasına daha da yaxınlaşaq. Biz bunu arzulayırıq, bunu təşəbbüskar kimi irəli sürmüşük. Ancaq yenə də de­yirəm, hər şey bizdən asılı deyil, qarşı tərəf də buna hazır olmalıdır və sözdə ifadə etdiyi prinsipləri kağız üzərinə də keçirməlidir”.

Bəli, Ermənistan sözdə ifadə etdiyi prinsipləri kağız üzərinə keçirməlidir. Daha doğrusu, ölkənin rəhbərliyi bu­nun üçün özündə qətiyyət tapmalıdır. Ən əsası isə səmimiyyət nümayiş et­dirməli, Azərbaycanla münasibətlərin normallaşmasının ahənginə uyğun dav­ranış göstərməlidir. Baş nazir Nikol Pa­şinyanın özü və komandası danışıqlar prosesinin mahiyyətinə xələl gətirən addımların atılmasından uzaq duraraq, siyasi spekulyasiyalardan daşınmalıdır. Ermənistan hakimiyyəti düşünməməlidir ki, mövcud istiqamətdəki hansısa qey­ri-adekvat gediş onun üçün uğur gətirə bilməz. Çünki, belə demək mümkünsə, uğur iksiri Azərbaycanın əlindədir. İrə­van isə həmin iksirdən yalnız dadıb xoşbəxt ola bilər. Söhbət heç də ondan getmir ki, ölkə buna məhkumdur, bu, sadəcə, erməni varlığının mahiyyət düs­turu baxımından ona çatacaq ən böyük haqdır. O haqdan başqa nəyəsə iddia etmək isə divara kəllə vurmaq effekti ya­radan haldır. Ermənistan başını-gözünü dağıtmaq istəyirsə, buyursun. 

Ancaq Prezident İlham Əliyevin fi­kirlərindən anlaşılan budur ki, Ermənis­tanda qeyd etdiyimiz acınacaqlı aqibəti proqnozlaşdıran, bunun qarşısını almaq istəyən qüvvələr də yox deyil. Yəqin, elə buna görə də dövlətimizin başçısı son müsbət məqamlardan biri kimi qar­şı tərəfin mövqeyində müsbətə doğru hərəkətin olduğundan söz açır. Əlbət­tə, ölkəmizin lideri bu fikrə gələrkən, indiyədək keçilmiş yolla müqayisələr də apararaq rəyə gəlir: “Əgər keçən ilin oktyabrında Azərbaycanın ərazi bü­tövlüyünü, suverenliyini və sərhədlərini qəbul etmişdirsə, bu ilin may ayında daha irəli gedərək artıq Azərbaycan ərazisinin parametrlərini də, o cümlə­dən Qarabağ və anklav kəndlərimiz daxil olmaq şərtilə rəsmən tanıyıb. Bu, müsbət hal kimi qiymətləndirilməlidir. İndi sıra gəlib çatıb ki, eyni sözlər kağız üzərində də öz təsdiqini tapsın, imzalar atılsın və münasibətlər yaradılsın. Hər halda biz bu istiqamətdə öz səylərimizi davam etdirəcəyik”.

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”