Haylar 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT), guya, onlara dəstək vermədiyini hələ də “həzm edə” və öz aləmlərində onu bağışlaya bilmirlər. Ona görə guya yazırıq ki, hayların iddiasının əksinə olaraq, KTMT Ermənistana hər zaman hərbi-siyasi dəstək verib. Ancaq sıralarında Ermənistandan savayı postsovet məkanının 5 dövlətinin (Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan) birləşdiyi təşkilatın rəsmi İrəvana dəstəyi qurumun nizamnaməsi əsasında olub. Nizamnamənin yurisdiksiyasına Ermənistanın beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınmış əraziləri daxildir. Ermənistan isə özünü ərköyün uşaq kimi aparır və KTMT-ni istər Azərbaycanla müharibə dövründə, istərsə də ondan sonra nizamnamədən kənar hərəkətlərə sövq etmək istəyib.

Müharibədən sonrakı dövrdə Ermə­nistanla Azərbaycan arasında üç ciddi insident olub. 2021-ci ilin mayında iki ölkənin şərti sərhədində – Zəngəzur bölgəsində, Qaragöl ətrafında gərginlik yaşanıb. Ölkəmizin torpaqları 30 il iş­ğal altında qaldıqdan sonra beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərini bərpa etməsi Ermənistanda “Azərbaycan hərbçilərinin sərhədi pozub 3,5 km ölkənin içərisinə doğru hərəkət etməsi” kimi qəbul olunub. Həmin ilin noyabrın 15-16-da 44 günlük müharibədən sonra ilk dəfə şərti sərhədin Kəlbəcər istiqamə­tində qanlı döyüşlər baş verib. Nəhayət, 2022-ci ilin sentyabrın 12-14-də gecə saatlarında Ermənistan ordusunun Daş­kəsən, Kəlbəcər və Laçın istiqamətlərin­də genişmiqyaslı təxribatlar törətməsi ilə postmüharibə dövrünün ən ciddi hərbi toqquşması yaşanıb. Bu hadisələrin hər biri baş verən günlərdə və ondan sonrakı dövrdə Ermənistan ən yüksək səviyyədə KTMT-yə müraciət edərək təşkilatı qəti tədbirlər görməyə çağırıb. KTMT isə öz nizamnaməsi çərçivəsində hərəkət edib, təmkinli davranıb və İrəvanın avantürası­na getməyib.

Onu da qeyd edək ki, həm 2021-ci ilin noyabr, həm də 2022-ci ilin sentyabr döyüşləri Ermənistanın KTMT-yə rotasi­ya qaydasında sədrlik etdiyi dövrdə baş verib. Təşkilatdan umduğu dəstəyi ala bilməyəndən sonra Ermənistanla KTMT arasında münasibətlərdə ciddi soyuqluq yaranıb. İş o yerə gəlib çatıb ki, Ermə­nistanın baş naziri KTMT-nin ali orqanı olan Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının 2023-cü ilin noyabrın 23-də İrəvanda keçirilən sammitinin bəyannaməsini im­zalamaqdan imtina edib. Sammit Ermə­nistan üçün tam fiasko ilə nəticələnib. KTMT üzvləri toplantıda aydın şəkildə öz mövqelərində qaldıqlarını və bu mövqe­dən geri çəkilməyəcəklərini bildiriblər.

Bundan sonra “nicatı” Qərbdə axta­ran rəsmi İrəvan sonda Avropa İttifaqının mülki missiyasının şərti sərhədin Ermə­nistan tərəfinə yerləşdirilməsinə nail olub. 2022-ci ilin oktyabrın 20-də iki ay müd­dətinə yerləşdirilən missiyanın müddəti sonradan uzadılıb. Bu ilin fevralın 20-də Aİ Ermənistanda səlahiyyət müddəti iki il olan mülki missiyasının fəaliyyətə başla­dığını elan edib.

***

KTMT rəsmi İrəvanın avantürasına getməsə də, iki stulda eyni vaxtda otur­mağa adətkərdə olan hayların xəyanət­kar xislətinə bələd olan Moskva Aİ missi­yasının gəlişindən sonra hərəkətə keçib. KTMT-nin nüvəsində dayanan ölkənin – Rusiyanın yüksək vəzifəli şəxsləri İrə­vanı öz orbitlərindən kənara çıxmağa qoymaqda maraqlı olmadıqlarını nüma­yiş etdiriblər. Onların Ermənistana KTMT missiyasının göndərilməsinə hazır ol­maqla bağlı açıqlamaları son günlər daha da intensivləşib. Sonuncu dəfə məsələyə aprelin 5-də Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi­nin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova münasibət bildirib. O, keçirdiyi brifinq za­manı deyib ki, KTMT missiyasının regi­ona göndərilməsi Ermənistandan asılı­dır. Xanım Zaxarovanın sözlərinə görə, Rusiya Ermənistanın KTMT missiyasını qəbul etməkdə marağının olmasından məmnunudur: “İnanırıq ki, bu addım regi­ondakı vəziyyətin sabitləşməsinə yardım edəcək. Həm Rusiya, həm də digər müt­təfiqlər KTMT missiyasını göndərməyə hazırdırlar. Belə qərarlar KTMT çərçi­vəsində razılaşdırılır və təsdiq olunur. O ki qaldı, KTMT missiyasının regiona göndərilməsinin vaxtına, mənə elə gəlir, burada hər şey aydındır, hər şey ermə­ni həmkarlarımızdan asılıdır. Onlar hazır olan kimi, biz KTMT-nin müşahidə missi­yasının hansı konkret modallıqda olacağı ilə bağlı predmetli işə qayıda bilərik. Ona görə də, top İrəvanın tərəfindədir”.

Ermənistanın Xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan isə martın 20-də rusiyalı həm­karı ilə Moskvada keçirdiyi birgə mət­buat konfransında qeyd edib ki, KTMT missiyasının göndərilməsi ilə bağlı qərar layihəsi müzakirə olunur və layihə üzərin­də iş davam edir: “Bizim təəssüratımıza görə, KTMT, sanki özü-özünün məsu­liyyət zonasını aydın tanımırdı. Burada bizim üçün əsas olan bu idi. Amma bir daha deyirəm, qərar layihəsi masa üzə­rindədir, iş davam edir”.

KTMT Katibliyinin nümayəndəsi Yuri Şuvalov da qurumun şərti sərhədə mis­siya göndərməyə hazır olduğunu bildirib: “Qafqaz kollektiv təhlükəsizlik regionuna gəlincə, təşkilat Ermənistanın təhlükə­sizliyinin təmin edilməsi maraqları na­minə Ermənistan-Azərbaycan sərhədinə KTMT missiyasını göndərməyə və digər yardımlar göstərməyə daim hazırdır”.

Öz növbəsində KTMT-nin baş katibi İmanqali Tasmaqambetov bəyan edib ki, Qarabağda və şərti sərhəddə vəziyyət gərgin olaraq qalır və KTMT ölkələrində sabitliyin pozulması riskləri yaradır. Tas­maqambetov katibliyin və KTMT-nin bir­gə qərargahının rəhbər heyətinin geniş­ləndirilmiş iclasında deyib: “Ermənistan və Azərbaycan arasında uzun illər davam edən ziddiyyətlər nəticəsində Qafqaz re­gionunda gərginlik davam edir”. O əlavə edib ki, KTMT mövcud və yaranan çağı­rışlara, təhdidlərə qarşı mübarizə mexa­nizminin təkmilləşdirilməsi üzərində daim çalışır.

***

KTMT-nin missiyasının bölgəyə gə­lib-gəlməyəcəyini, onun fəaliyyətinin nə dərəcədə uğurlu olub-olmayacağını, sözsüz ki, zaman göstərəcək. Ancaq Aİ missiyasının Ermənistanda mövcud ol­duğu bir dövrdə KTMT qüvvələrinin gəlişi heç də uğurlu kombinasiya sayıla bilməz. İstər Aİ, istər KTMT, istərsə də hansısa digər hərbi-siyasi missiya Azərbaycanın regionda yaratdığı yeni reallıqları dəyiş­mək gücünə malik deyi. Bunu Brüsseldə, Moskvada və İrəvanda da aydın başa düşürlər.

Şair Ramaldanov,
ehtiyatda olan polkovnik:

– KTMT-nin şərti sərhəddə yerləşməsinin Azərbaycana heç bir təsiri ola bilməz. Azərbaycanın Ermənistana ərazi iddiası yoxdur. Bu missiyanın gəlişi baş tutsa, o, delimitasiya və demarkasiya işlə­rində iştirak edə bilər. Orada Aİ-nin missiyası var. Bu missiya həm KT­MT-ni, həm də Rusiyanı qıcıqlandı­rır. Ermənistan öz ərazisində kimi yerləşdirir-yerləşdirsin, bizim buna müdaxilə etmək fikrimiz yoxdur.

Digər tərəfdən, KTMT-nin Er­mənistan istisna olmaqla, bütün üzvləri Azərbaycanla çox yaxşı münasibətdədirlər. Cənab İlham Əliyevin yürütdüyü siyasət sayəsin­də Azərbaycanın istər Rusiya, istər Belarus, istərsə də digər KTMT üzvləri ilə münasibətləri yüksək sə­viyyədədir. KTMT missiyasının gəli­şi ilə də Azərbaycanın maraqlarına zidd hansısa addım atılacağını dü­şünmürəm. Biz Rusiyanın da, Be­larusun da, Orta Asiya ölkələrinin də bu məsələdə mövqeyini bilirik. Mən düşünürəm ki, Aİ-nin missi­yasındansa, orada KTMT missiya­sı daha faydalı ola bilər. Çünki Aİ missiyası Fransa tərəfindən təşkil edilmiş missiyadır. Təsadüfi deyildir ki, missiyanın Brüsselə göndərdiyi hesabatlar da erməni yönümlüdür.

Səxavət HƏMİD, “Xalq qəzeti”