“Qarabağdakı erməni azlığın hüquqları və təhlükəsizliyi ilə bağlı müzakirələr aparılacaq. Biz bunu etməyə hazırıq, lakin erməni icmasının Qarabağda doğulmuş və bütün ömrü boyu orada yaşamış nümayəndələri ilə, Qarabağda Rusiyadan rəhbər mövqe tutmaq üçün ixrac edilmiş (exported) şəxslə deyil”. 

Məlum olduğu kimi, bu fikri Prezident İlham Əliyev Münxendə "Dağları aşmaq? Cənubi Qafqazda təhlükəsizli­yin qurulması" mövzusunda keçirilmiş plenar iclasdakı çıxışı zamanı dilə gətirib. Yazımızda, başlıca olaraq, dövlət baş­çımızın bu yanaşmasının əhəmiyyətli tərəfləri üzərində da­yanacağıq. Əlbəttə, digər vacib məqamları da vurğulamaq niyyətindəyik. 

Dövlətimizin başçısının “Qarabağda Rusiyadan rəhbər mövqe tutmaq üçün ixrac edilmiş (exported) şəxs” məntiqi separatçı rejimin “dövlət naziri” kimi oyuncaq postu tutan Ruben Vardanyana yönəlmiş qəbuledilməzlikdir ki, cənab İlham Əliyev fikrinin davamında onun adını çəkməklə də hə­dəfi konkret müəyyənləşdirdiyini göstərir.

Əlbəttə, Prezidentin söylədikləri Azər­baycan–Ermənistan normallaşmasının hazırkı diskursu baxımından prinsipial əhəmiyyət daşımaqdadır. O anlamda ki, əvvəla, Azərbaycan Qarabağ erməniləri üzərindən hər hansı separatçılıq meyillə­rinin həyata keçirilməsinə qarşıdır. İkinci, ölkəmiz ayrı-ayrı şəxslərin yüksəldilməsinə nəzərən Qarabağın tərəf kimi qəbulunu göstərmək istəklərini qəbul etmir. 

Ancaq nəzərə alaq ki, hazırda Ermə­nistanın “Dağlıq Qarabağ Respublikası”, yaxud “Artsax” kimi təqdim etdiyi qondar­ma quruluşda təmsil olunanlar da, prinsip etibarilə, Vardanyandan fərqlənmirlər. Nə olsun ki, onların sırasında bölgədə ana­dan olmuşlar var? Görünür, elə buna görə ölkəmizin lideri Qarabağda doğulmuşlar ilə yanaşı, ömrü boyu bölgədə yaşamışlar və əraziyə bağlılıq məsələsini gündəmə gəti­rir. Yəni, vurğunu Qarabağın erməni əhali­sinin ayrıca xalq məntiqinə deyil, yerli icma strukturuna yönəldir. 

Əlbəttə, icma təmsilçiliyi üçün konkret şəxsin bir yerə bağlılığı şərtdir. Eyni za­manda, bu təmsilçilikdə, sırf ərazidə yaşa­maq amili əsas götürülür, yaşayıb tabeçili­yini daşıdığı dövlətə qarşı çıxmaq faktoru yox. Mövcud anlamda hazırda separatçıla­rın lideri olan Arayik Arutyunyan da erməni icmasını təmsil etmək baxımından məqbul deyil. Baxmayaraq ki, o, Xankəndidə doğu­lub, işləyib və təhsil alıb. 

Nəzərə alaq ki, Arutyunyan 1992-ci ildə – Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycana qarşı döyüşüb də. Yəni do­ğulub boya-başa çatdığı ölkənin vətəndaş­larına güllə atıb. İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı isə gülləni raketə dəyişib. Yada sa­laq ki, A.Arutyunyan həmin vaxt Gəncəni hədəf seçmiş və neçə-neçə dinc insanın həyatını itirməsinə səbəb olmuş raket hü­cumunu özünün qəhrəmanlığı kimi göstər­mişdi. 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Respub­likasının Baş Prokurorluğu 30 oktyabr 2020-ci il tarixində Arayik Arutyunyan daxil olmaqla, David Babayan, Cəlal Arutyunyan və Armen Babacanyan kimi separatçıları Gəncədə mülki əhaliyə qarşı törətdikləri cinayətlərə görə beynəlxalq axtarışa verib. Cinayət Məcəlləsinin dövlətə xəyanət və digər maddələri ilə onların barəsində ci­nayət işi başlanılıb. 

Əlqərəz, sözümüz ondadır ki, Azərbay­cana güllə, raket atmış, eləcə də ölkəmizə hədyanlar yağdırmış şəxslər də heç bir hal­da Qarabağ icmasını təmsil edə bilməzlər. Onu da nəzərə alaq ki, separatçı rejimdə hazırda rəhbər “vəzifə” tutanlar, həmçinin, hər hansı şəkildə təmsil olunanlar yerli ic­manın adından danışmaq üçün ciddi şəkil­də süzgəcdən keçirilməlidirlər. Belələrinin heç nə olmamış kimi, icma təmsilçiliyi əsla yolverilməzdir. Çünki ölkəmiz onların böl­gədə doğulmaqları bir yana, Qarabağdakı yaşamalarını yaşamaq saymır və belə qiy­mətləndirmə aparmağa tam haqqı çatır. 

* * *

Prezident İlham Əliyevin yuxarıda qeyd etdiyimiz fikrindən irəli gələrək məsələ­nin digər aspektinə diqqət yetirək. Nəzəri baxımdan Ermənistanın Azərbaycanın təkliflərini qəbul etdiyini və sülh müqaviləsi bağlamağa hazır olduğunu düşünək. Təbii, bu prosesin səmimiyyətə əsaslanacağı­na inanacaq qədər sadəlövh ola bilmərik. O zaman, görək, nəyə görə Ermənistan rəhbərliyi Qarabağda yaşayan ermənilə­rin sayını şişirdir – faktiki rəqəm 25-30 min olduğu halda, 120 min üzərində dayanır? Erməni həyasızlığının ən müxtəlif təzahür formalarını da diqqətdən qaçırmayaq. 

Məsələn, Ermənistanın BMT-nin Bey­nəlxalq Ədalət Məhkəməsində qaldırdığı iddialardan biri Azərbaycan ərazisindəki, guya, erməni mədəni mirası sayılan abi­dələr üzərində mülkiyyət hüququnun təsbit edilməsi ilə bağlı idi. Təsəvvür edin, tor­paq ölkəmizindir, İrəvan istəyir ki, həmin torpaqda inşa edilmiş hansısa abidənin, necə deyərlər, “kupçası” ona məxsus ol­sun. Belə bir həyasızlığı düşünən qövm, heç şübhəsiz, Azərbaycana ziyan vurma­ğın əhali sayını da, artım yolunu da ağlına gətirəcəkdir. 

Bəli, əldə bayraq edilən 120 minlik say gerçək statistika deyilsə, deməli, o saya çatmaq üçün kənardan kimlərsə, dövlət başçımızın təbirincə desək, ixrac edilməli­dir. Kənardan gətirilənlərin yenidən sepa­ratçılıq fəaliyyətinə girişəcəklərini, silaha sarılacaqlarını, raket əldə edəcəklərini və sair məsələləri, hələlik, bir kənara qoyuruq. Qarabağda doğulmayan, heç vaxt orda ya­şamayan, bölgə ilə bağlılığı olmayan şəxs­lər ora axın edəcəksə, onlar, ümumən, zərər vurmağı düşünəcəklər. Bununla bağ­lı presedent də var.

Yəqin çoxlarınız Kəlbəcəri və digər işğal dövrü bitmiş ərazilərimizi tərk etmiş ermənilərin evləri yandırdıqlarını, ağacla­rı qırdıqlarını, ümumən, həyat izlərini sil­diklərini xatırlayırsınız. Düşünək ki, insan bir yerdə yaşayırsa və müəyyən zaman mərhələsi keçirirsə, o insanda həmin yerə necəsə bağlılıq formalaşır. Əlbəttə, söhbət normal insandan gedir. Kəlbəcəri tərk et­miş ermənilərin timsalında biz anormallığı, vandallığı gördük. Bu hərəkətləri törədən­lər, əksəriyyət etibarilə, bölgədə, işğal döv­ründə başqa-başqa yerlərdən gətirilərək, məskunlaşdırılmış ermənilər idilər. 

Deməli, hazırda Azərbaycan dövləti Qarabağakı kənar erməni amilinin zərər təhlükəsini ciddi şəkildə götür-qoy etməli­dir. Eləcə də bölgədən zərər verərək çıxma potensialını diqqətdə saxlamalıdır. Dediyi­miz kimi, ortada, belə demək mümkünsə, çıxma presedenti var. Nəzəri baxımdan hesab etsək ki, sülh müqaviləsi bağlanıb, sərhədlər delimitasiya və demarkasiya olunub, hər iki tərəfdə sərhəd-buraxılış məntəqələri qurulub, o zaman fikirləşək görək, qeyd etdiyimiz zərər necə olacaq? 

Cavab sadədir: Qarabağa gətirilmiş, əraziyə heç bir aidiyyatı olmayan ermənilər Azərbaycan ərazisini Avropada miqrant həyatı yaşamaq üçün, bir növ, tranplinə çe­virə bilərlər. Onların bu addımı atmayacaq­larına, məsələnin sistemli total xarakter da­şımayacağına heç bir real təminat yoxdur. Deməli, erməni separatizmi sülh müqa­viləsi bağlandıqdan sonra da öz “amplua­sında” qala bilər. Azərbaycan Prezidenti, məhz, bu səbəbdən bölgənin köklü əhalisi üzərinə vurğu qoyur. Dövlətimizin başçısı, beləliklə, ərazidən separatizmi tamamilə qazımağın formulunu müəyyənləşdirir. 

Qarabağdakı kənar və təşkilatlan­mış ermənilərin çox asanlıqla cinayətlər törətməsi də mümkündür. Bununla bağlı da keçmişin acı təcrübəsi var və mövcud anlamda bəzi məqamları diqqətə çatdır­dıq. Ancaq hesab etsək ki, Azərbaycan dövləti buna yol verməmək üçün bütün tədbirləri görəcək, o zaman anti-Azərbay­can fəaliyyətinin yuxarıda qeyd etdiyimiz dinc həyasızlıq metodlarının işə düşməsi proqnozlaşdırılandır. Onsuz işğal dövrün­də də Qarabağın erməni əhalisi yaşayış səviyyəsinin bərbadlığına görə ərazini tərk edirdi. Elə Ermənistanın özündə də eyni vəziyyətdir. Belə olan halda İrəvana onla­rın Azərbaycana zərər vuraraq uzaqlaşma­sı sərfəlidir. 

Qarabağda bölgəyə yad erməni möv­cudiyyəti perspektivini bir qədər də sadə şəkildə izah edək. Gəlmələr qarışqadan fil düzəltmək məntiqi ilə hərəkət edib bey­nəlxalq strukturlara şikayətlər ünvanla­yacaqlar. Onlar, məsələn, çox asanlıqda iddia edə bilərlər ki, ərazidə yaşayış müm­kün deyil, şərait dözülməzdir və s. Hələ hazırda, necə deyərlər, beynəlxalq trendə çevrilmiş insan hüquq və azadlıqları ilə manipulyasiyalar da mümkündür. Heç şü­bhəsiz, bu sayaq hallar beynəlxalq məh­kəmə müstəvisinə qaldırılsa, erməni lobbi və diaspor təşkilatları, habelə xaricdəki an­ti-Azərbaycançı qüvvələr “dövriyyəyə girə­cəklər”. Onlar ölkəmiz əleyhinə qərarların qəbuluna cidd-cəhd göstərəcəklər. Belədə həm dövlətimizdən külli miqdarda pul təz­minatı tələbi də aktuallaşa bilər, həm də ən əsası Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzuna mənfi təsir ehtimalları yaranar. 

Göründüyü kimi, vurğuladığımız məsələ xeyli dərəcədə mürəkkəbdir. An­caq, şübhəsiz, Azərbaycan dövləti Pre­zident İlham Əliyevin şəxsində bütün mümkün spekulyativ yanaşmalara qarşı tədbirlər müəyyənləşdirib. O da birməna­lıdır ki, dövlətimiz bu tədbirləri beynəlxalq ictimaiyyətin yaxın perspektivdə gözlədi­yi Ermənistan ilə real sülh danışıqlarının müstəvisinə gətirməyi bacarır. 

* * *

Onu da bildirək ki, Azərbaycan bun­dan sonra və görünür, hələ ən azı bir neçə onillik ərzində, Qarabağ ermənilərinə mü­nasibətdə, məşhur el deyimimizdə bildi­rildiyi kimi, “itlə dostluq et, çomağını yerə qoyma” məntiqi ilə davranacaqdır. Bu, həm bizim bir xalq olaraq alın yazımızdır, həm də Qarabağda Azərbaycan vətən­daşı kimi yaşamaq istəyən ermənilərin taleyidir. İkincilərin özlərini doğrultmaları müəyyən vaxt aparacaq. 

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşin­yan Münxendə keçirilmiş məlum panel ic­lasındakı çıxışında Qarabağ ermənilərinin keçmişin günahlarının borcunu ödəməli olmadıqlarını bildirdi. Borc ödəməmək üçün ölkəmizin onların bölgədəki varlığı­na münasibətinə qarşılıq səmimi münasi­bət göstərmələri mütləqdir. Paşinyan və onun komandası isə öz soydaşlarını dü­şünürsə, onları borclu salacaq hərəkətlər­dən daşınmalıdır. 

Bəli, Qarabağ erməniləri səmimi dav­ranacaqlarsa, ölkəmizin tam hüquqlu vətəndaşı kimi ömür sürüb, yaşadıqları torpağın, mülklərinin tam sahibinə çev­riləcək, dövlətimizin imtiyazlarından bəh­rələnəcəklər. Əks halda, Prezident İlham Əliyevin də vurğuladığı kimi, Qarabağı tərk etmək üçün yol açıqdır. Həm də ona görə yol açıqdır ki, Qarabağ daha “Dağlıq Qarabağ” deyil və bundan sonra, heç ol­mayacaqdır. 

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”