BMT-nin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (BƏM) İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Beynəlxalq Konvensiyanın tətbiqi ilə bağlı işlər üzrə 22 fevral 2023-cü il tarixli qərarına dair bəzi məqamların diqqətə çatdırılmasına ehtiyac var.

Əvvəla, hiss olunur ki, ali məh­kəmə instansiyasının yanaşması daha çox qurumu siyasi ritorikadan, dəqiq desək, tərəfkeşlikdən uzaq tut­maq məramına söykənib. Ancaq bu, mümkün olmayıb. 

Çox güman, BMT-nin ədalət təm­silçiləri Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqişəli durumun spesi­fikasının mürəkkəbliyi amilinə söykə­niblər. Onlar öz baxışlarında, bir növ, balans yaratmağa, müəyyən mənada, neytral davranmağa və paritet yarat­mağa çalışıblar. Azərbaycan və Ermə­nistan cəmiyyətlərindəki narazılıq və narahatlıq da bu mövqenin ayrı-ayrı təzahür formalarından qaynaqlanır. 

Ancaq Azərbaycandan fərqli ola­raq, Ermənistanda BƏM-in yanaşma­sına münasibətdə açıq hiddət nüma­yişi var. Erməni siyasilər qurumdan Azərbaycana qarşı sanksiya gözlə­dikləri halda, bunun baş verməməsin­dən məyus duruma düşüblər. Əslində, ölkənin hakim elitası da eyni gözlən­tidə idi. Sadəcə, belə görünür, onun təmsilçiləri davranışları ilə təmkinlərini qorumağı, sərt fikirlərdən uzaq durma­ğı üstün tuturlar. İrəvandakı müxaliflər, həmçinin, məhkəmə mövzusunu iqti­dar əleyhinə kampaniyanın tərkib his­səsinə çeviriblər, özlərini baş nazir Ni­kol Paşinyan komandasının yarıtmaz fəaliyyətinin tənqidinə kökləyiblər. 

Əlbəttə, ümumən, BƏM-in paritet­lik fazası beynəlxalq hüquq prizma­sından yolverilməzdir. Ona görə ki, hüquq mahiyyətcə sərt təbiətə ma­likdir. Nəzərə alsaq ki, hazırda iddia predmeti kimi götürülən məsələlərin məkanı suveren Azərbaycan ərazi­sidir, o zaman Ermənistanın mövcud istiqamətdə mübahisəyə çevirməli heç nəyi olmamalıdır. Azərbaycanın isə var. 

* * *

Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi BƏM-in mövqeyini şərh edən açıqla­masında bildirir ki, Ermənistan tərə­findən minaların yerləşdirilməsinin müvəqqəti tədbirlərin tətbiq dairəsinə uyğun olmamasına dair əvvəl gəldiyi nəticəyə yenidən baxılmaması ma­hiyyət üzrə qərar deyil. Deməli, buna görə XİN açıqlamasında “Azərbay­canın Ermənistanın bu xüsusda mə­suliyyətə cəlb edilməsi istiqamətində səylərini davam etdirəcəyini” vurğula­yır və heç şübhəsiz, belə də olmalıdır. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini Elnur Məmmədov da özünün “Tvitter” hesabındakı paylaşı­mında eyni mövqeni bölüşüb. 

Lakin BƏM-in qərarında pozitiv qiymətləndirilməli olan məqamlar da istisna deyil. Həmin məqamları Azər­baycan XİN də diqqətə çatdırır: “Məh­kəmənin 2021-ci il 7 dekabr tarixli qərarına uyğun olaraq, Ermənistanın tərəflərin mübahisəsini gərginləşdir­məkdən çəkinmək barədə hələ də öhdəlik daşıdığının Məhkəmə tərəfin­dən bir daha təsdiq edilməsini alqış­layırıq”. Nazir müavini E.Məmmədov da məsələni şərh edərkən bildirib ki, Ermənistan əvvəlki məhkəmənin 2021-ci il 7 dekabr tarixli qərarına əsasən, vəziyyəti gərginləşdirməkdən çəkinməyə hələ də borcludur. Belə nə­ticəyə gəlmək mümkündür ki, İrəvanın bölgədə gərginləşdirici faktor obrazı təsdiqlənir.

Əlbəttə, məsələ heç də onda de­yil ki, BƏM nəyisə siyasiləşdirmək, yaxud, siyasi qiymət vermək mən­tiqinə söykənir. Sadəcə, qurumda yax­şı anlayırlar ki, tərəflər arasındakı çə­kişmənin siyasi məntiq pəncərəsi var. Təəssüf ki, obrazlı desək, bu pəncərə­dən boylanmaqdan imtina edilməmə­si, hansısa mənada zəiflik göstəril­məsi məhkəmənin Azərbaycanı Laçın yolunun “mühasirəsinə son qoyma­ğa” məcbur edən müvəqqəti qərarını şərtləndirir. Qurumun ermənilərin bu yoldan mina və silah daşımaq üçün istifadə etməsi ilə bağlı Bakının arqu­mentlərinin qəbulundan imtinasını da həmçinin.

BƏM-in Azərbaycan tərəfindən eti­razların “təşkili və dəstəkləməsini da­yandırması” və Qarabağa “təbii qaz və digər kommunal xidmətlərin verilmə­sini dərhal bərpa etməsi” iddiaları ilə bağlı Ermənistanın müvəqqəti tədbir­lər tələblərini rədd etməsinin üzərində dayanaq. Azərbaycan XİN bu məqamı da alqışladığını açıqlayıb. 

BMT-nin ədalət instansiyasının qərarındakı maraqlı məqamlardan biri də sənəddə Azərbaycan hökumə­tinin Laçın yolu vasitəsi ilə insanların və malların sərbəst hərəkətini təmin etmək öhdəliyinin qeyd olunmasıdır. Məsələyə iki aspektdən yanaşmaq mümkündür. Birincisi, BƏM belə bir öhdəlik müəyyənləşdirirsə, deməli, Bakı hərəkətə keçib həmin öhdəliyi səmərəli yerinə yetirmək üçün sər­həddə nəzarət-buraxılış məntəqəsi qurmalıdır. Və deməli, ərazidən mi­naların, narkotik vasitələrin, əlvan metalların, silahların ötürülməsinin də qarşısı alınmalıdır ki, vaxtilə bu kimi hərəkətlərə yol verən Ermənistan olub. O zaman sual yaranır: İrəvanda məhkəmənin belə yanaşmasını niyə pozitiv qarşılayırlar? Axı, öhdəliyin ic­rası Qarabağdakı separatçı rejimin, belə demək mümkünsə, mövcudiyyət məhrumiyyəti deməkdir. 

Nəzərdə tutduğumuz ikinci məqam da Ermənistanın yuxarıda diqqətə çatdırdığımız və Azərbaycan üzə­rinə qoyulmuş öhdəliyə, bilavasitə, müsbət münasibətindən qaynaqlanır. Belə görünür, İrəvan siyasiləri BƏM-in mövqeyini dekabrın 12-dək, yəni, La­çın–Xankəndi yolunda azərbaycanlı fəalların və qeyri-hökumət təşkilatları təmsilçilərinin keçirdikləri və hələ də davam etməkdə olan aksiyaya qədər­ki status-kvoya qayıtmaq şansı kimi qiymətləndirirlər. Halbuki, bu perspek­tiv mümkün deyil. 

Deməli, erməni siyasilərin nik­binliyi, yalnız məhkəmə qərarının in­terpretasiyasının gətirdiyi ötəri sevinc hissidir. Digər tərəfdən, qərar oldu, ya olmadı Laçın yolundan humanitar yüklər onsuz da daşınır. Yəni, prinsip etibarilə Azərbaycana qarşı sözüge­dən öhdəliyin sərt səslənəcək hansısa predmeti istisnadır.

Bəli, Azərbaycan XİN bildirir ki, ölkəmiz beynəlxalq hüquq çərçivəsin­də əhalisinin hüquqlarını müdafiə et­məyə və Ermənistanı davamlı olaraq ağır insan haqları pozuntularına görə cavabdehlik daşımasını tələb etməyə davam edəcək. Şübhəsiz, belə də ol­malıdır. O da şübhə doğurmur ki, Bakı İrəvana qarşı hüquqi mübarizəsini bundan sonra da tutarlı arqumentlər­lə zənginləşdirəcəkdir. BMT-nin Bey­nəlxalq Ədalət Məhkəməsi hazırda bəzi məqamlara münasibətdə göstər­diyi zəiflikdən daşınıb hüququn sərt sifətini ortaya qoyacaqmı? Bunu isə zaman göstərəcək. 

“Xalq qəzeti”nin analitik qrupu