Son illər Avropa məkanı təbii qaza olan tələbatının ödənilmə­sində ölkəmizi əsas tədarük bazarı kimi görür. Bu isə Cənub Qaz Dəh­lizinin sonuncu seqmenti sayılan Trans-Adriatik Qaz Boru Kəmə­rinin (TAP) genişləndirilməsini, eləcə də yeni interkonnektorların tikintisini labüd edir. Artıq gələn aydan etibarən TAP-ın genişləndi­rilməsi çərçivəsində infrastruktur işlərinə başlanılacaq.

Bu barədə sözügedən kəmərin operato­ru olan TAP AG boru kəməri şirkəti mə­lumat yayıb. Qeyd olunub ki, işlərin apa­rılması TAP-ın Trans-Anadolu Qaz Boru Kəmərinə (TANAP) birləşdiyi Yunanıstan – Türkiyə sərhədindəki Kipoidə planlaşdı­rılır. Məlumata əsasən, boru kəmərinin tu­tumunu ildə 1,2 milyard kubmetr artırmaq üçün 2021-ci ildə məcburi bazar sınaqları­nın birinci mərhələsi uğurla başa çatdıqdan sonra TAP-ın genişləndirilməsi layihəsi çərçivəsində sentyabrın 19-dan 30-dək Ki­poi birləşmə nöqtəsində infrastruktur işləri planlaşdırılıb. 

Bu müddət ərzində TAP AG şirkəti bir­ləşmə nöqtələrində mövcud imkanlardan maksimum istifadə etməyi, eyni zaman­da ağıllı və ehtiyatlı operator kimi çıxış etməyi planlaşdırır. “Bununla əlaqədar, sentyabrın 17-dən oktyabrın 1-dək gözlə­nilən Kipoinin texniki imkanları sutkada 349 milyon 887 min 515 kilovat-saat, Me­lenduqno birləşmə nöqtəsində isə sutkada 290 milyon 866 min 796 kilovat-saat təşkil edəcək. Hazırda TAP-a birləşmə nöqtələ­rində tutum məhdudiyyəti yoxdur”, – deyə məlumatda bildirilib. 

Xatırladaq ki, 2021-ci ildə bazar sınaq­larının nəticələrinə əsasən, TAP-ın səhm­darları 2026-cı il yanvarın 1-dək kəmərin illik ötürücülük gücünü 10 milyard kub­metrdən əlavə olaraq 1,2 milyard kubmetrə artırmaq barədə öhdəlik götürüb. TAP AG-nin icraçı direktoru Luka Skiepatti deyib ki, bu, genişləndirmə layihəsinin ilk mər­hələsidir və TAP-ın öz vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir. Yeri gəlmişkən, şirkət rəhbəri əvvəllər mətbuata verdiyi açıq­lamasında bildirmişdi ki,TAP-ın ötürmə gücü mərhələlərlə artırıla bilər və son nə­ticədə illik ən azı 20 milyard kubmetrə çat­dırılacaq. Onun sözlərinə görə, layihənin büdcəsi təxminən 132 milyon avrodur. Ge­nişləndirmənin ilk mərhələsi çərçivəsində Kipoidakı mövcud kompressor stansiya­sına daha bir kompressor qurğusu əlavə ediləcək və avadanlıq yenilənəcək.

Yeri gəlmişkən, Avropanın enerji xə­ritəsinin zənginləşdirilməsinə mühüm töhfələr verən Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri layihəsi 11 il əvvəl həyata vəsiqə alıb. Kəmərin tikintisi 2020-ci ilin oktyab­rında başa çatdırılıb. TAP-ın ümumi uzun­luğu 878 kilometr təşkil edir ki, bunun da 550 kilometri Yunanıstanın şimal hissəsin­dən, 215 kilometri Albaniya ərazisindən, 105 kilometri Adriatik dənizinin dibi ilə, 8 kilometri isə İtaliya ərazisindən keçir. Azərbaycan qazının TAP vasitəsilə İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstandakı istehlakçı­lara tədarükünə isə 2020-ci il dekabrın 31-dən başlanılıb. Bununla da, ölkəmiz tarix­də ilk dəfə öz təbii qazını boru kəmərləri ilə Avropa bazarına çıxarmağa nail olub. Eyni zamanda, dünyada təbii qazın ən iri idxalçısı olan Avropa bazarına birbaşa çıxışla Azərbaycan, həm də öz ixrac im­kanlarını şaxələndirmək imkanı əldə edib. 

Xəzər regionu ilə Avropa qitəsi arasın­da vacib enerji körpüsü rolunu oynayan Cənub Qaz Dəhlizinin sonuncu seqmenti olan TAP kəməri Azərbaycanı Avropa İtti­faqının mötəbər enerji tərəfdaşına çevirib. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, ötən 3 il yarım ərzində sözügedən kəmərlə 37,53 milyard kubmetrdən çox qaz nəql olunub. Onun da 31,33 milyard kubmetri İtaliya­ya, 3,63 milyard kubmetri Yunanısta, 2,29 milyard kubmetri isə Bolqarıstana tədarük edilib.

TAP öz fəaliyyətini cari ilin ötən döv­ründə də uğurla davam etdirib. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, bu ilin 7 ayı ərzində Azərbaycandan xaricə qaz satı­şı, təxminən, 14,7 milyard kubmetr təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5,7 faiz çoxdur. “Mavi yana­cağ”ın təqribən 7,5 milyard kubmetri (13,6 faiz artım) məhz TAP vasitəsilə Avropaya ixrac olunub.

İlham ŞABAN, 
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri

Trans-Adriatik Boru Kəməri Azərbaycan qazının böyük ba­zarlara çıxarılmasını təmin edən infrastrukturdur. TAP-ın ərsəyə gəlməsində ölkəmizin çox böyük rolu olub. 2013-cü ildə boru kəmərinin tikintisi ilə bağlı imzalanmış müqavilənin iştirakçıları olan təsisçi şirkətlərin 60 faizinin məhz Azərbaycandakı hasilat­çıların təşkil etməsi də bunu təsdiqləyir. Hazırda TAP-ın ötü­rücülük gücü 11,8 milyard kubmetrdir. Bu gücə daxili resurslar hesabına nail olunub. 

Qeyd etmək istəyirəm ki, Avropa İttifaqının qaz hasilatının artırılması, Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi kimi la­yihələrə investisiya yatırmaq, ucuz kreditləşməyə şərait yarat­maq niyyətində olmadığını anlayan rəsmi Bakı başqa yol seçib. Məlum olduğu kimi, bu ilin iyununda SOCAR-la Türkiyənin BOTAŞ şirkəti ilə bir neçə müqavilə imzalanıb. Onlardan biri də həm Azərbaycanın, həm də üçüncü ölkənin qazının Türkiyə ərazisindən tranzit nəqlinə dair olub. 

Sonradan açıqlanan məlumatlar göstərdi ki, müqavilə Tür­kiyə üzərindən qazın Türkiyə–Bolqarıstan interkonnektoru va­sitəsilə nəqlini nəzərdə tutur. Bu interkonnektorun hazırda nəql gücü ildə 3,5 milyard kubmetrdir. Artıq Azərbaycan öz qazı­nın bir hissəsini bu kəmərlə Avropaya nəql edir. Ona görə də Azərbaycan Energetika Nazirliyinin Avropaya qaz ixracına dair göstəriciləri ilə TAP-la nəql həcminə dair göstəricilər arasında fərq yaranır. Artıq həmin fərq 500–600 milyon kubmetrə çatıb. Bu fərq o deməkdir ki, biz alternativ yolla Avropaya qaz ixracını həyata keçirməyə başlamışıq. Bu addım bizə əlavə xərc çəkmə­dən Avropaya qaz nəqlini artırmaq, qaz ixracı coğrafiyasını ge­nişləndirmək imkanı yaradır. 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev demiş­di ki, 2027-ci ilədək Azərbaycan Avropaya qaz nəqlini minimum 16 milyard kubmetrə çatdıracaq. Məlumdur ki, 2026-cı ilin so­nunadək TAP-ın ötürücülük gücü 13 milyard kubmetrə çatdırı­lacaq. Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycan öz məhsulunu əlverişli bazarlara çıxarmaq üçün imkanlar əldə etməkdə çətin­lik çəkmir. Bir məsələni də vurğulamaq lazımdır ki, Avropaya ixracın artması ucuzlaşma nəticəsində qaz satışından gəlirlərin azalmasını qismən kompensasiya edə bilir.