Qardaş ölkələrlə əməkdaşlıq Azərbaycana üstün imkanlar qazandırır

Prezident İlham Əliyev iyunun 6-da TÜRKPA-nın nümayəndə heyəti ilə görüşündə son illərdə türk dövlət­lərinin nəqliyyat əlaqələrinin qu­rulması və genişləndirilməsi, iqlim məsələlərinin həllinin diqqətdə sax­lanılması, Orta Dəhlizin fəaliyyətə başlaması, habelə yükdaşımaların artırılması istiqamətində önəmli təd­birlər həyata keçirildiyini bildirib. 

Ölkə rəhbəri, eyni zamanda, işğal­dan azad olunan Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda sürətlə aparılan bərpa-qu­ruculuq işlərində Türk dünyasının fəal iştirak etdiyini diqqətə çatdırıb. Döv­lətimizin başçısı bununla bağlı deyib: “Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin liderləri Şuşaya səfərlər etmişlər. Tür­kiyə Prezidenti, Özbəkistan Prezidenti, Qazaxıstan Prezidenti, Qırğızıstan Prezi­denti Ağdama və Füzuliyə səfər etmişdir. Yəni bu, işğal edilmiş torpaqların bərpası üçün, əlbəttə, böyük məna daşıyır. Biz bir daha qardaş dəstəyini hiss edirik, bütün Azərbaycan xalqı bunu hiss edir”.

Xatırladaq ki, düşmən əsarətindən xilas edilən ərazilərimizdə dost Özbəkis­tan və Qazaxıstanın təşəbbüsü, habelə maliyyə dəstəyi ilə tikilən bir məktəb və bir incəsənət mərkəzi istifadəyə verilib. Bir məktəbin təməli bu yaxınlarda Qırğı­zıstan Prezidenti ilə dövlətimizin başçısı tərəfindən Ağdam rayonunda qoyulub. Cəbrayıl rayonunda isə bir məntəqənin inşasının Macarıstanın maliyyə dəstəyi ilə gerçəkləşdiriləcəyi nəzərdə tutulub. 

Yeri gəlmişkən, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bu gün geniş yol-nəqliyyat infrastrukturu yaradılır və bu nəhəng la­yihələrin icrasında türk şirkətləri tərəfin­dən fəallıq göstərilir. Dövlət başçımızın vurğuladığı kimi, indi Şuşaya gedən hər bir insan yeni çəkilən avtomagistraldan keçərək öz gözü ilə görür ki, orada 7 tu­nel, 9 viaduk, bir çox körpülər inşa edilir və podratçıların əksəriyyəti qardaş ölkə­nin şirkətlərdir. Eyni zamanda, dəmir yo­lunun bərpası prosesi də sürətlə aparılır. Horadiz-Ağbənd dəmir yolunun podratçı­sı da Türkiyə şirkətləridir. 

Artıq 4 şəhər və 4 kənd bərpa edi­lib və məskunlaşma həyata keçirilib. Yeddi mindən çox keçmiş köçkünün öz dədə-baba torpaqlarına yaşayışı təmin olunub və bu ilin sonuna qədər həmin göstəricinin, təqribən, 20 minə çatacağı nəzərdə tutulub. 

Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda türk dövlətləri ilə birgə aparılan geniş quru­culuq, abadlıq işləri bu bölgənin tezliklə dünyanın ən inkişaf etmiş coğrafiyala­rından birinə çevriləcəyindən xəbər ve­rir. Bütün bunlar həm də onu göstərir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv ölkələr arasında sıx bağlılıq, möhkəm bir­lik var. 

TÜRKPA-nın nümayəndə heyəti ilə görüşdə türk dövlətlətlərinin sıx bağlılı­ğı, möhkəm birliyi barədə danışılarkən bildirilib ki, hazırda qarşıda çoxqütblü bir dövrün başlanğıcı diqqət çəkir: “Orta Asi­ya dediyimiz Özbəkistandan, Qazaxıs­tandan başlayan, Qafqazdan Anadoluya, oradan da Avropaya – ta Macarıstana qədər uzanan coğrafiyada təxminən 300 milyon türk yaşayır. Bu, böyük bir ehtiyat­dır. Həm insan gücü baxımından, həm də yeraltı, yerüstü sərvətlər baxımından qeyri-adi böyük bir potensialdır. Türk dövlətlərinin bundan ən doğru şəkildə is­tifadə edərək yeni dünyada böyük bir güc mərkəzinə çevriləcəyi isə heç bir şübhə doğurmur”.

Yazının bu məqamında qeyd edək ki, TDT-nin 2009-cu ildə Naxçıvan şəhərin­də keçirilən Zirvə görüşündən indiyədək qurum səmərəli bir inkişaf yolu keçib. Ötən müddətdə sözügedən TDT 160 milyona yaxın insanın yaşadığı böyük bir coğrafiyada və qlobal miqyasda güc­lü təşkilat kimi tanınıb. Prezident İlham Əliyevin TDT ölkələri ilə bütün sahələrdə əlaqələrin möhkəmləndirilməsini Azər­baycanın xarici siyasətinin əsas prioritet­lərindən biri elan edib. 

Yuxarıda xatırlatdıq ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpasına türk döv­lətləri tərəfindən ilk gündən böyük diqqət göstərilib. Belə ki, Vətən müharibəsindən dərhal sonra qarşıya düşməndən təmiz­lənən torpaqlarda yaşayış məntəqələ­ri salmaq, kənd təsərrüfatına yararlı sahələri minalardan təmizləyərək rəqəm­sal və ən müasir təcrübə və texnologiya­lara əsaslanan dayanıqlı kənd təsərrüfatı sistemi qurmaq kimi önəmli bir vəzifə qoyulub. TDT ölkələrinin iş adamlarında dost təəssübkeşliyinə əsaslanaraq bu coğrafiyada investisiya imkanları ilə tanış olmaq və bu ərazilərdə ən yaxşı təcrübə və texnologiyaları tətbiq etmək marağı da buradan irəli gəlib. 

Hazırda Azərbaycan dövlətinin gələ­cəyə yönələn əsas hədəfi işğaldan azad olunan əraziləri bərpa edərək həmin tor­paqların dəyər zəncirinə inteqrasiyasını gerçəkləşdirməkdir. Bu gün düşməndən təmizlənən yaşayış sahələrində böyük miqyasda bərpa-quruculuq işləri aparı­lır, minalar təmizlənir, yeni yollar, “ağıllı şəhər” və “ağıllı kənd”lər salınır. TDT-yə üzv ölkələr, xüsusilə, qardaş Türkiyə tərəfindən bu prosesdə fəal iştirak etmək diqqətdə saxlanılır. 

Onu da deyək ki, TDT-yə üzv ölkələr arasında iqtisadi-ticari əlaqələrin daha da genişləndirilməsi üçün son illərdə bir sıra layihələr reallaşdırılıb. Məsələn, Milli Məclisin 4 aprel 2023-cü il tarixli iclasında “Türk Dövlətləri Təşkilatının hökumətləri arasında sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması haqqın­da” 2022-ci il noyabrın 11-də Səmərqənd şəhərində imzalanan saziş təsdiqlənib. Bununla da TDT hökumətlərinin gömrük orqanları arasında malların və nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti ilə bağlı məlumat mübadiləsi asanlaşıb. Başqa sözlə, belə bir layihənin icrası nəticəsində təşkilata üzv hökumətlər arasında daşınan mallar və nəqliyyat vasitələri haqqında məlu­matların elektron şəkildə mübadiləsi ger­çəkləşib, nəticədə sürətli yük daşımaları, o cümlədən yük daşımaların həcmində nəzərəçarpacaq dərəcədə artıma nail ol­maq reallaşıb. 

“Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv döv­lətlərin hökumətləri arasında beynəlxalq kombinə edilmiş yük daşımaları haqqın­da” sazişin təsdiqlənməsi isə Orta Dəh­lizin praktiki əhəmiyyətinə müsbət təsir göstərməklə yanaşı, regionda baş verən yeni geosiyasi və geoiqtisadi reallıqlar çərçivəsində sözügedən marşrutla Çin­dən Avropaya quru yolla daşınan yüklərin Qazaxıstan və Azərbaycandan keçərək ötürülməsi reallaşıb. 

Bir məqamı da qeyd edək ki, ötən müddətdə Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatına üz ölkələrin iqtisadiyyatına 20 milyard ABŞ dollarından çox sərmayə qoyub. Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev TDT ölkələri ilə bütün sahələrdə əlaqələrin möhkəmləndirilməsini Azər­baycanın xarici siyasətinin əsas priori­tetlərindən biri elan edib. Dövlətimizin başçısı 2024-cü il fevralın 14-də yenidən ölkə Prezidenti seçilməsi münasibətilə keçirilən andiçmə mərasimindəki çıxışın­da TDT-yə üzv bütün ölkələrlə qardaşlıq münasibətləri olduğunu və dövlət siyasə­timizin bu təşkilatı gücləndirmək məqsədi daşıdığını bildirib. Prezident İlham Əliyev daha sonra vurğulayıb: “Türk Dövlətlə­ri Təşkilatına üzv olan bütün ölkələrlə qardaşlıq münasibətlərimiz var və bizim siyasətimiz Türk Dövlətləri Təşkilatını gücləndirməkdir. Bu, böyük coğrafiyadır, böyük ərazidir, böyük hərbi gücdür, bö­yük iqtisadiyyatdır, təbii sərvətlərdir, nəq­liyyat yollarıdır, gənc əhalidir, artan əhali­dir və bir soydan, kökdən olan xalqlardır. Bundan güclü birlik ola bilərmi? Əlbəttə ki, yox. Biz müştərək səylərlə elə etmə­liyik ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı qlobal arenada önəmli aktora və güc mərkəzinə çevrilsin. Buna biz ancaq birlikdə nail ola bilərik”. 

Bu birliyin parlaq ifadəsi statistik göstəricilərdə də öz ifadəsini tapıb. Belə ki, 2024-cü ilin ilk rübündə TDT-yə üzv və müşahidəçi statusa malik ölkələrlə ti­carət dövriyyəsi 1 milyard 709,1 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Bu da ölkəmizin ümumi ticarət dövriyyəsinin 17,6 faizinə bərəbər olub.

Dövlət Gömrük Komitəsinin məlu­matına görə, həmin dövrdə Azərbaycan Türkiyə ilə 1 milyard 469,1 milyon dollar, Türkmənistanla 96 milyon 926 min dollar, Qazaxıstanla 70 milyon 829 min dollar, Özbəkistanla 35 milyon 814 min dolar, Qırğızıstanla 23 milyon 382 min dollar, Macarıstanla isə 13 milyon dollar məb­ləğində idxal-ixrac əməliyyatları həyata keçirib.

2024-cü ilin yanvar-mart aylarında Azərbaycandan Türkiyəyə 150 milyon 291 min dollar, Qırğızıstana 20 milyon 815 min dollar, Türkmənistana 16 milyon 861 min dollar, Qazaxıstana isə 11 mil­yon 731 min dollar dəyərində qeyri-neft məhsulları ixrac edilib.

Xatırladaq ki, 2023-cü ildə Azərbay­canın TDT-yə üzv ölkələrlə ticarət döv­riyyəsi 8 milyard 208 milyon dollar təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 23,7 faiz və ya 1 milyard 574 milyon dol­lar çox olub. Ümumilikdə, ötən il təşkilata üzv ölkələrlə aparılan idxal-ixrac əməliy­yatları Azərbaycanın ümumi ticarət döv­riyəsinin 16 faizinə bərabər olub.

Türk dünyası hazırda beynəlxalq mü­nasibətlərin yeni bir güc mərkəzi kimi mü­hüm önəm daşıyır və ciddi geosiyasi və geoiqtisadi çəkiyə malik olması ilə diqqət çəkir. Bunu statistik göstəricilər də təsdiq edir: TDT-yə üzv ölkələrin əhalisi 173 milyon nəfərdən çoxdur. Bu dövlətlərdə ümumi daxili məhsulun (ÜDM) həcmi 1,5 trilyon ABŞ dolları, ticarət dövriyyəsi 1,2 trilyon ABŞ dolları təşkil edir. Ümumilik­də, dünya ərazisinin 1 faizi, ticarət dövriy­yəsinin isə 2,4 faizi TDT-yə üzv ölkələrin payına düşür. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ