Müasir dünyada iqtisadi və ticari əlaqələrin, mal və xidmətlərə sərbəst çıxışın təmin olunmasında beynəlxalq nəqliyyatın əlaqəli fəaliyyəti, müasir çağırışlara qarşı səmərəli tədbirlərin görülməsi, prioritetlərin, daşımaları daha qlobal miqyasda və böyük həcmdə gerçəkləşdirə bilən nəqliyyat sisteminin səmərəli istismarı mühüm məsələlərdəndir. Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin davamlı artması beynəlxalq nəqliyyat xidmətlərinə olan tələbatın da yüksəlməsini, respublikamızın tranzit ölkə kimi mövcud imkanlarından tam istifadə edilməsini şərtləndirir.

Beynəlxalq yük daşımalarının böyük hissəsini həyata keçirən sahələrdən biri də avtomobil nəq­liyyatı sektorudur. Bu sahədə istər parkın yenilənməsi, istərsə də yük daşımalarında keyfiyyətin yüksəl­məsi prioritet amil kimi diqqət mərkə­zində saxlanılır.

Son 20 il ərzində ölkəmizdə bey­nəlxalq avtomobil daşımaları bazarı­nın inkişafı, yerli daşıyıcıların təşviqi və onların bazar payının artırılması istiqamətində mühüm işlər görülüb. Nəticədə Azərbaycan daşıyıcılarının sayı, müvafiq bazar payları artıb, da­şımalarda istifadə olunan nəqliyyat vasitələri parkı genişlənib. Eyni za­manda, bu müddətdə bir sıra ölkələr­lə beynəlxalq avtomobil daşımaları sahəsində hökumətlərarası sazişlər imzalanıb, qoşulduğumuz beynəlxalq konvensiyalardan irəli gələn öhdəlik­lərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı mü­hüm təşkilati tədbirlər reallaşdırılıb.

Ölkəmizdə nəqliyyat sektorunun fəaliyyətinin daha səmərəli təşkili is­tiqamətində gerçəkləşdirilən layihələr nəticəsində yük daşımalarının ümumi həcmi getdikcə artıb. Belə ki, 2003-cü ildə respublikamızdan avtomobil nəqliyyatı ilə 59 milyon 100 min ton həcmində yük daşınıbsa, 2023-cü ildə bu rəqəm 134 milyon 200 min tona çatıb.

Beynəlxalq daşımalarda iştirak edən yerli avtonəqliyyat vasitələrinin sayı isə dəfələrlə artaraq 12 min 700-ü keçib. Eyni zamanda, beynəlxalq daşıyıcılar tərəfindən avtomobil nəqliyyatı ilə ölkə­miz üzərindən aparılan tranzit yükdaşı­maları son illər ərzində 6 dəfə artaraq 4,4 milyon ton təşkil edib.

Keyfiyyət Xartiyasının Azərbaycan Respublikasında tam tətbiqi ilə işgüzar nüfuz, maliyyə vəziyyəti və peşəkarlıq səriştəsi ilə bağlı meyarlara cavab verən daşıyıcıların, habelə peşəkar sürücülərin beynəlxalq yük daşımalarına cəlbi tə­min edilib. Bununla da milli daşıyıcıların beynəlxalq daşımalar bazarında payları əsaslı dərəcədə artıb və beynəlxalq sə­viyyədə rəqabətə daha dayanıqlı olmala­rı təmin olunub.

Beləliklə, həyata keçirilən layihələr nəticəsində bütün ikitərəfli daşıma is­tiqamətləri üzrə milli daşıyıcıların bazar payı 2022-ci illə müqayisədə 46 faizdən (101 min 843 ton) 2023-cü ildə 54 faizə (135 min 441 ton) yüksəlib. 

Burada bir məqamı da xatırlatmaq istərdik. Belə ki, 2022-ci ildə Azərbaycan və digər xarici ölkə daşıyıcıları tərəfin­dən, ümumilikdə, 221 min 841 ikitərəfli daşıma həyata keçirilib. Bu daşımaların 101 min 843-ü Azərbaycan daşıyıcıları tərəfindən yerinə yetirilib. Bu da ümumi daşımaların 46 faizini təşkil edib. Keçən il ərzində isə Azərbaycan və digər xarici ölkə daşıyıcıları tərəfindən, ümumilikdə, 256 min 653 daşıma reallaşdırılıb. Bu da­şımaların 135 min 441-i Azərbaycan da­şıyıcıları tərəfindən yerinə yetirilib. Bu da ümumi daşımaların 54 faizini təşkil edib.

Son illərdə ölkəmizin milli daşıyıcıla­rının yeni istiqamətlərdə beynəlxalq yük daşımaları göstərmələri də müşahidə olunub. Məsələn, Azərbaycan daşıyıcı­ları tərəfindən Monqolustan və İraq kimi ölkələrə beynəlxalq yükdaşımaları xid­məti göstərilib. Bu isə beynəlxalq daşı­malarda iştirak edən yük avtomobillərinin sayında ciddi artımı şərtləndirib. Belə ki, beynəlxalq daşımalarda iştirak edən yük avtomobillərinin sayı 2021-ci ildə 3432, 2022-ci ildə 9225 və 2023-cü ildə isə 12 min 593 ədədə çatıb. 

Bütün bunlar barədə “Azərbaycan Beynəlxalq Avtomobil Daşıyıcıları Asso­siasiyası”nın 2023-cü ildəki fəaliyyətinin yekunlarına həsr olunan hesabat yığın­cağında ətraflı bəhs edilib. Toplantıda sö­zügedən dövrdə ölkə daşıyıcılarına 1235 ədəd “TİR Karnet” kitabçası verildiyi, bu kitabçaların isə yüklərin sərhəd-keçid məntəqələrində açılmasına imkan yarat­dığı bildirilib. 

Xatırladaq ki, 1993-cü ilin may ayın­da təsis edilən Azərbaycan Beynəlxalq Avtomobil Daşıyıcıları Assosiasiyası öz sıralarında beynəlxalq avtomobil yük daşımalarını həyata keçirən ölkəmizin hüquqi və fiziki şəxslərini birləşdirən qey­ri-kommersiya təşkilatıdır. Assosiasiya 1998-ci ilin noyabr ayında mənzil-qərar­gahı Cenevrə (İsveçrə) şəhərində yer­ləşən beynəlxalq yük daşımaları kitabça­larının “TİR Karnet” tətbiqi üzrə dünyada təminat orqanı olan Beynəlxalq Avtomo­bil Nəqliyyatı İttifaqının (İRU) üzvlüyünə qəbul olunub. 

Yeri gəlmişkən, son illərdə ölkəmizin beynəlxalq avtomobil daşımaları baza­rının inkişafına müsbət təsir göstərən bəzi məsələləri də xatırlatmaq istərdik. Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqın­da” 2023-cü il 24 fevral tarixli Qanunun icrası ilə əlaqədar 29 mart 2023-cü il ta­rixli Fərman imzalayıb. Bununla da bey­nəlxalq avtomobil daşımalarını yerinə yetirən nəqliyyat vasitələrinə sərhəddə icazə blanklarının verilməsi sahəsində gömrük orqanları üzərinə düşən vəzifə ləğv olunub. Eyni zamanda, beynəlxalq daşımalarla bağlı nəqliyyat vasitələrinə sərhəddə icazə blanklarının verilməsinə görə “Dövlət rüsumu haqqında” qanunla müəyyənləşdirilən dövlət rüsumu da ara­dan qaldırılıb. 

Beləliklə, xarici dövlətlərdə qeydiy­yatda olan nəqliyyat vasitələrinə icazə blanklarının dövlət sərhədinin buraxılış məntəqələrində reallaşdırılmasının ləğ­vi ilə kvotadan artıq xarici nəqliyyat va­sitələrinin ölkə ərazisinə daxil olmasına imkan verilməməsi şərtləndirilib. Həm­çinin beynəlxalq daşımaların iştirakçısı olan respublikamıza məxsus avtomobil daşıyıcılarının Azərbaycanın geniş nəq­liyyat-logistika imkanlarından fəal və səmərəli istifadəsinə müsbət təsir göstə­rib. Bu cür qayda beynəlxalq daşımalar bazarında milli daşıyıcıların payının art­masına və beynəlxalq səviyyədə rəqa­bətliliyin yüksəlməsinə münbit zəmin yaradıb. 

Nəqliyyat vasitələrinin sayında artım, eyni zamanda, bazarın şəffaflaşması nə­ticəsində “kölgə”də fəaliyyət göstərən da­şıyıcıların qeydiyyata alınması, fəaliyyəti olmayan daşıyıcıların işini bərpa etməsi, bəzilərinin daxili bazardan beynəlxalq bazara keçidi və idxal olunan nəqliyyat vasitələrinin hesabına yaranıb.

Göründüyü kimi, dövlət başçısının yuxarıda adıçəkilən fərmanı Azərbayca­nın son illərdə beynəlxalq daşımalar üzrə əldə etdiyi nəticələrin daha da yaxşılaşdı­rılması məqsədi daşıyır. Elə hazırda ölkə sərhədlərini keçən avtomobillərin sayının getdikcə artması da bu sahədə böyük perspektivlər vəd edir. 

Sonda qeyd edək ki, Rusiya–Ukray­na müharibəsi başlayandan indiyədək dünyanın ən böyük yükdaşıma şirkətləri tərəfindən Azərbaycan üzərindən daşı­maları şərtləndirən Orta Dəhlizdən istifa­dəyə start verilib. Bu isə ölkəmizin ərazi­sindən tranzit yükdaşımaların həcmində kəskin artıma gətirib çıxarıb. 

Orta Dəhlizin tam gücü ilə işə düşmə­si üçün gömrük sənədləşdirilməsinin uni­fikasiyası, “vahid pəncərə” sistemi və tarif siyasəti çərçivəsində ümumi prinsiplərin hazırlanması da sürətlənib. Bütün bunlar isə marşrutun həm kommersiya dəyərini, həm də geosiyasi önəmini artırmağa he­sablanıb. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ