Dünya Bankı ölkəmizdə bu sahədə böyük imkanların olduğunu bildirir

Tərəvəzçilik Azərbaycanda kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrindən sayılır. Ölkəmizdə bu sahəyə maraq həmişə yüksək olub. Bu da təsadüfi deyil. Çünki tərəvəz məhsullarının yetişdirilməsi mövsümi xarakter daşıdığından əkin-biçin adamı zəhmətinin bəhrəsini qısa müddətdə görür, necə deyərlər, gəlirini-çıxarını yaxşı hesablaya bilir. 

Tərəvəzçilik, həm də yüksək gəlir gə­tirən bir sahədir. Yetər ki, əziyyətə qatla­şıb torpağa basdırdığın hər bir şitilin nazı­nı çəkib nəvazişini, istədiyi qulluğu ondan əsirgəməyəsən. Daha dəqiq desək, əgər sahələrdə lazımi aqrotexniki tədbirlə­ri vaxtlı-vaxtında görə bilsən, o da sənə borclu qalmaz, mövsümün sonunda üzü­nü güldürər.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlu­matına görə, 2023-cü ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanda 10 milyard 865,5 milyon manatlıq kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal olunub ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3 faiz çoxdur. Ümu­mi istehsalın 5 milyard 731 milyon manatı bitkiçilik məhsullarının payına düşüb. He­sabat dövründə bitkiçilik məhsullarının istehsalı əvvəlki ilin eyni dövrünün göstə­ricisini 2,7 faiz üstələyib. 

Son illər ölkəmizdə mühüm növ bit­kiçilik məhsullarından sayılan tərəvəzin yetişdirilməsinə marağın getdikcə art­ması səbəbindən əkin sahələrinin geniş­lənməsi müşahidə olunur. Dövlət Statis­tika Komitəsinin məlumatına görə, bu il mövsümün əvvəlindən Azərbaycanda, ümumilikdə, 61 min 179 hektar sahədə tərəvəz əkilib. Əkin sahələrinin 17 min 754, 9 hektarı pomidorun, 11 min 28,8 hektarı soğanın, 9 min 645 hektarı xiya­rın, 4 min 364 hektarı badımcanın, 3 min 597,3 hektarı kələm və gül kələminin, 2 min 355,5 hektarı şirin bibərin, 1060,7 hektarı isə acı bibərin payına düşüb. Bundan əlavə, mövsüm ərzində 2073,2 hektar sahədə sarımsaq, 935,1 hektar sahədə balqabaq, 980,3 hektar sahədə süfrə yerkökü, 674,9 hektar sahədə turp, 645,8 hektar sahədə süfrə çuğunduru, 431 hektar sahədə isə göy noxud əkilib. 

Cari ilin yanvar-sentyabr aylarında ölkə üzrə 60 min 179,5 hektar tərəvəz sahəsində yığım həyata keçirilib. Həmin sahələrdən isə 1 milyon 694 min 660 ton məhsul yığılıb. Hesabat dövründə tərəvəz sahələri üzrə hektarın məhsul­darlığı 281,6 sentner təşkil edib ki, bu da əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 23,2 sentner çoxdur. Tərəvəzçilikdə ən yüksək göstəricilərə isə Qazax–Tovuz (387 min 993,8 ton) və Qarabağ (232 min 640,7 ton) iqtisadi rayonlarının fermerləri imza atıblar.

Ölkə tərəvəzçiləri daxili bazarda məh­sul bolluğu yaratmaqla yanaşı, ixracın strukturunun genişləndirilməsinə mühüm töhfələr verirlər. Elə 2023-cü ilin 9 ayın­da Azərbaycandan xaricə 470 milyon 390 min dollar dəyərində 462 min 613 ton meyvə-tərəvəzin ixrac edilməsi də bunu təsdiqləyir. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, ölkədən ixrac edilən meyvə-tərəvəzin dəyəri ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 31 milyon 329 min dollar və ya 7,1 faiz, həcmi isə 48 min 837 ton və ya 11,8 faiz artıb. Hesabat dövrün­də meyvə-tərəvəzin ümumi ixracda xü­susi çəkisi 1,78 faiz, qeyri-neft məhsulla­rının ixracında olan çəkisi isə 19,32 faiz təşkil edib.

Məlum olduğu kimi, tərəvəzçiliyin inki­şafında iri fermer təsərrüfatları ilə yanaşı, həyətyanı sahələrində məhsul yetişdirən şəxslər də mühüm rol oynayırlar. Bunun­la belə, iri fermer təsərrüfatlarında daha bol məhsul əldə etmək mümkündür. Ha­zırda ölkəmizdə tərəvəzçiliyin inkişafın­da istixanaların da rolu əvəzsizdir. Məhz istixana sahiblərinin əməyinin nəticəsidir ki, əhali ilin soyuq fəsillərində belə, dü­kan-bazardan təzə tərəvəz ala bilir. 

Azərbaycanda tərəvəz istehsalını daha dayanıqlı etmək üçün isə, təqribən, 9 min 800 hektar sahədə istixanaların təkmilləşdirilməsinə 3,81 milyard ABŞ dolları investisiya yatırılması tələb edi­lir. Bununla bağlı məlumat Dünya Bankı Qrupunun açıqladığı Azərbaycana dair “İqlim və İnkişaf Hesabatı”nda yer alıb. Bildirilir ki, 0,5 milyon hektar ərazidə tət­biq edilən (buğda, qarğıdalı, pambıq və tərəvəz üçün) mühafizə xarakterli kənd təsərrüfatı (minimum əkin) texnologiya­sının mənimsənilməsinə isə nisbətən az – 10,1 milyon dollar investisiya yatırmaq lazımdır.

Sənəddə qeyd olunur ki, nəmi qoru­yan bu texnologiya torpaqların eroziyasını azalda, eləcə də əkin sahələrinin struktu­runu və məhsuldarlığını yaxşılaşdıra bilər. Hesabat müəlliflərinin fikrincə, bilik müba­diləsinə və təlimlərə daha çox investisiya­ların yatırılması da tələb olunacaq. İqlimə dözümlü kənd təsərrüfatına uyğunlaşdır­ma məqsədilə yatırılan investisiyaların onları əvəzləyən iqtisadi faydaları var və buna görə də uyğunlaşdırma texnologiya­larının və tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün həm dövlət sektorunun, həm də özəl sektorun investisiyaları tələb olunur. 

“Subsidiyalara dövlət investisiyaları və yaxud stimulları investisiya xərclərinin 30-40 faizini təşkil edə bilər və əsasən, maliyyəyə çıxışı məhdud olan, uyğunlaş­dırma texnologiyalarını və tədbirlərini mə­nimsəmək üçün potensialı zəif olan kiçik təsərrüfat sahiblərinə dəstək göstərilmə­sinə yönələ bilər. Hazırkı təsərrüfatların genişləndirilməsi xidməti fermerlərə təlim və texniki yardım vasitəsilə yeni biliklər öyrədilməsini, yeni texnologiyaların və idarəetmə təcrübələrinin mənimsənilməsi prosesinin sadələşdirilməsini tələb edə­cək”, – deyə hesabatda bildirilir. 

Yeri gəlmişkən, bitkiçilikdə məhsuldar­lığın yüksək olması toxumdan başlayır. Məhz bu səbəbdən ölkədə toxumçuluğun daha da inkişaf etdirilməsinə ciddi ehtiyac var. Ekspertlər hesab edirlər ki, hazırda ölkədə kiçik təsərrüfatlar əksər hallarda bazarlarda satılan təsadüfi toxumlara mü­raciət edir, toxumları kiminsə tövsiyəsi ilə alırlar. Nəticədə isə, lazımi məhsuldarlığa nail ola bilmirlər. Hazırda Azərbaycanda kifayət qədər toxum istehsal olunmadı­ğından tələbatın müəyyən hissəsi idxal hesabına ödənilir. Bu isə milyonlarla ma­nat vəsait deməkdir. 

3 il əvvəl paytaxtın Sabunçu rayonu­nun Pirşağı qəsəbəsində Kənd Təsər­rüfatı Nazirliyinin əsaslı şəkildə yenidən qurulan Tərəvəzçilik Elmi-Tədqiqat İns­titutunun və “Kartof və tərəvəz toxumları istehsalı” kompleksinin açılışı ölkəmizdə kənd təsərrüfatı sahəsində səmərəliliyin artırılması ilə yanaşı, tərəvəzçiliyin inki­şafına da mühüm töhfə verəcək. 

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ