Prezident İlham Əliyev iyulun 11-də cari ilin 6 ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunan müşavirədəki çıxışında ölkəmizin xarici dövlət borcunun idarə edilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin daim diqqətdə saxlanıldığını, bunun nəticəsində qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olunduğunu bildirib. 

Ölkə rəhbəri daha sonra deyib: “Müt­ləq rəqəmlərdə bizim borcumuz cəmi 6,7 milyard dollardır və bu da ümumi daxili məhsulumuzun, təxminən, 10 faizini təşkil edir. Əlbəttə ki, ümumi daxili məhsulumu­zun son rəqəmləri ilin sonunda hesablana­caq. Ancaq indi də proqnoz vermək müm­kündür. Birinci 6 ayda ümumi daxili məhsul 60 milyard manatdan çox təşkil etmişdir”. Belə bir mühüm uğur isə təsadüfən əldə olunmayıb. Bu, son 20 ildə iqtisadiyyatın 3 dəfədən çox artması, valyuta ehtiyatla­rının 65 milyard dollara çatması, ümumi daxili məhsulun nominal həcminin 22 dəfə artaraq 133,8 milyard manata yüksəlməsi, əhalinin gəlirlərinin 13,7 dəfə çoxalması kimi əhəmiyyətli göstəricilər sayəsində re­allaşıb. 

Ümumiyyətlə, həmin dövr ərzində uğurla həyata keçirilən islahatlar nəticə­sində Azərbaycan dünyanın ən dinamik inkişaf yolu keçən iqtisadiyyatı olan ölkəsi kimi tanınıb, müstəqil dövlətimiz özünün nadir iqtisadi inkişaf modelini təqdim edib. Ölkənin maliyyə imkanları tarixi maksimu­ma çatdırılıb. Azərbaycan Cənubi Qafqa­zın və ətraf dövlətlərin iqtisadi coğrafiya­sını dəyişdirməyə qadir olan möhtəşəm layihələrin təşəbbüskarı missiyasını qətiy­yətlə öz üzərinə götürüb.

Ötən illər ərzində iqtisadiyyatın orta artım tempi dünya üzrə orta səviyyədən 4 faiz yüksək olub və Azərbaycan yuxa­rı orta gəlirli ölkəyə çevrilib. Neft gəlirləri uğurla sosial-iqtisadi inkişafa transforma­siya edilib, iqtisadiyyatın fiziki və texno­loji infrastrukturu tamamilə müasirləşib. Sürətli artım sayəsində əhalinin həyat sə­viyyəsi əhəmiyyətli şəkildə yüksəlib, yox­sulluq səviyyəsi xeyli azalıb.

Bu müddətdə regiondakı liderlik mövqeyini davamlı şəkildə möhkəmlən­dirən Azərbaycan özünü etibarlı tərəfdaş kimi təsdiq edə bilib, Şərq-Qərb və Şi­mal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri qovşağına çevrilib. Beləliklə, Prezident İlham Əliyevin qarşıya qoyduğu müasir dövlət, dayanıqlı iqtisadiyyat və inklüziv cəmiyyət hədəfləri artıq günümüzün reallığına çevrilib.

İndiki bu cür sosial-iqtisadi şərait və dövlətimizin başçısının uğurlu siyasəti isə təbii ki, xarici dövlət borcunun səmərəli idarə edilməsinə əlverişli şərait yaradıb. Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, hö­kumət 2023-cü ilin dövlət büdcəsində döv­lət borcuna və öhdəliklərinə xidmətlə bağlı 1005,0 milyon manat məbləğində xərclər nəzərdə tutub. 

Xarici borclanma hesabına icrası da­vam etdirilən layihələr çərçivəsində vəsait istifadələri üzrə təqdim edilmiş məlumatla­ra əsasən, hazırda yuxarıda vurğulandığı kimi, birbaşa xarici dövlət borcunun sə­viyyəsi ümumi daxili məhsuldan 10 dəfə azdır. 

Daxili dövlət borcalmasının həcminin artırılması, dövlət qiymətli kağızlar ba­zarının inkişafının dəstəklənməsi, dövlət borcunun orta və uzunmüddətli gəlirlik əy­risinin formalaşdırılması və “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”sına uyğun olaraq xarici bor­cun daxili borcla əvəzlənməsi istiqamə­tində məqsədyönlü borclanma siyasətinin həyata keçirilməsi nəticəsində 2022-ci ilin sonu ilə müqayisədə birbaşa daxili dövlət borcunun səviyyəsi mütləq ifadədə 180,5 milyon manat məbləğində artmaqla apre­lin 1-nə 4368,7 milyon manat təşkil edib.

“Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”sı haqqında danışarkən, bir mühüm məqamı xüsusi qeyd etmək istərdim. Belə ki, adı çəkilən sənəddə istifadə olunan bir sıra makroiqti­sadi göstəricilər, o cümlədən, ümumi daxi­li məhsul və manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnə göstəriciləri ortamüddətli dövr üçün (2022–2025) qəbul edilmiş makrofis­kal çərçivəyə əsaslanır.

Eyni zamanda, sözügedən strategiya­da dövlət borcalmaları üzrə müəyyənləş­dirilən strateji məqsədlərə çatmaq üçün bir sıra prioritet tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Onlar sırasında 2022–2025-ci illər üzrə dövlət borcunun ümumi daxili məhsula nisbətinin yuxarı həddinin 2025-ci ilin sonunadək 20 faizdən aşağı səviyyədə saxlanılması diqqət çəkir. Eyni zamanda, xarici dövlət borcunun ümumi daxili məhsula nisbətinin 10 faizə çatdırıl­ması qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulur və yenilənən strategiya həmin məqsədə çatmaq üçün 2025-ci ilədək gerçəkləşdi­riləcək tədbirləri əhatə edir.

Bu məqamda Maliyyə Nazirliyinin mə­lumatına əsaslanaraq qeyd edək ki, 2022–2025-ci illər üzrə yenilənən strategiyada ortamüddətli dövr ərzində dövlət büdcəsi qarşısında makroiqtisadi sabitliyə xələl gətirilməməsi, büdcənin gəlir və xərclə­rinin ahəngdarlığının təmin edilməsi, ha­belə tədiyə balansının tarazlığının pozul­masının qarşısının alınması, Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin iqtisadi təhlükəsiz­liyinin qorunması, düşməndən təmizlənən ərazilərdə bərpa-quruculuq layihələrinin, habelə dövlətin əsas funksiyalarının (so­sial təminat, səhiyyə, müdafiə, dövlət bor­cuna xidmət və s.) maliyyələşdirilməsi kimi bir sıra çağırışlar meydana gəlib. Elə buna görə də göstərilən illər üzrə yenilənən stra­tegiya çərçivəsində xarici dövlət borcunun ümumi daxili məhsulda payının 2025-ci ilin sonuna 15 faizdən aşağı səviyyədə saxlanılması, növbəti dövrdə (2025–2030) isə 10 faizə çatdırılması qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulub. 

Vəkil HÜSEYNOV,

iqtisadçı-ekspert

Azərbaycan həyata keçirilən uzaq­görən siyasət nəticəsində xarici döv­lət borcu ilə əlaqədar davamlı şəkildə müsbət göstəricilər əldə edir. Bunun əsas səbəblərindən biri xarici dövlət borcunun daxili dövlət borcu ilə əvəz­lənməsi, dövlət borcunun idarəsi üzrə strategiyanın uğurla gerçəkləşdirilmə­sidir. 

Son illər xarici dövlət borcunun əhəmiyyətli şəkildə azaldılaraq 6,7 mil­yard dollar səviyyəsinə nail olunması və bu göstəricinin ümumi daxili məh­sulun təxminən 10 faizini təşkil etməsi “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”nın icra­sının diqqət mərkəzində saxlanılması­nın məntiqi nəticəsidir.

Bu məqamda xatırlatmaq yerinə düşər ki, “Fitch Ratings” kimi nüfuzlu beynəlxalq agentlik ölkəmizin xarici valyutada uzunmüddətli emitent defolt reytinqini müsbət proqnozla “BB+” sə­viyyəsində təsdiqləyib. Reytinq ölkəmi­zin çox güclü xarici balansı, müvafiq ölkələr qrupunda ən aşağı dövlət bor­cu və suveren fond aktivlərindən maliy­yələşmə çevikliyi ilə dəstəklənib.

Azərbaycanın xarici dövlət borcu­nun davamlı olaraq azaldılması dövlə­tin beynəlxalq maliyyə institutlarından asılılığının minimuma enməsinə gətirib çıxarıb. Xarici borc əsasən dövlət istiq­raz emissiyası vasitəsilə aşağı salınıb. 

Respublikamızda istiqraz bazarı isə son illər sürətlə inkişaf etməkdədir və dövlətin bazarı stimullaşdırmaq üçün atdığı əhəmiyyətli addımlar əhalinin vəsaitlərini bu yöndə investisiya etmə­sinə imkan yaradır. Xarici dövlət bor­cunun Maliyyə Nazirliyinin istiqrazları vasitəsilə azaldılması da dövlət istiq­razları bazarına müsbət təsir göstərir. Fiziki şəxslərin bank depozitlərinin faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb olunması isə əmanətçiləri bu bazara yatırım etməyə həvəsləndirir. Çünki dövlət istiqrazları­nın faiz gəlirləri vergidən azaddır. Bank əmanətinə alternativ maliyyə aləti olan istiqrazların bir çox üstün konturları da var. Bank əmanəti vaxtından əvvəl gö­türülən zaman yığılan faizlər əmanət­çiyə verilmir, lakin dövlət istiqrazlarına vəsaitini yerləşdirən əmanətçilər pulla­rını istədikləri vaxt yığılan vəsaitlə bir­likdə geri götürə bilirlər.

Vaqif BAYRAMOV,

“Xalq qəzeti”