Almaniya dünyanın yeganə böyük sənaye ölkə­sidir ki, iqtisadiyyatı sürətlə zəifləməkdədir. Belə davam edərsə, Almaniya “Avropanın xəstə iqtisa­diyyatına” çevrilə bilər. Münxendəki “Ifo” İqtisadi Tədqiqatlar İnstitutunun prezidenti Klemens Fuest açıqlamasında bildirib ki, “bu, dövri tənəzzüldür, ciddi struktur problemləri var. Bu da bizi bugünkü acınacaqlı vəziyyətə gətirib çıxarıb”.

Bir vaxtlar nəinki Avropada, bütün dünyada sənaye nəhəngi kimi şöhrət­lənən Almaniyada indi sahibkarlar ən yaxın vaxtlarda artıq Amerika və Çin istehsalçıları ilə rəqabət apara bilməyə­cəklərindən qorxurlar. Ona görə də ölkə xaricində istehsalı genişləndirməyə baş­layıblar. 

Almaniyanın sənaye şirkətləri bütün istiqamətlərə qaçırlar. Hazırda, onlar bizneslərini əsasən qitənin ölkələrinə, eləcə də Asiya və ABŞ-a köçürürlər. Bir­ləşmiş Ştatlar daha cəlbedici olub, Çin isə cəlbediciliyini itirir. Yəni Berlin səna­yesizləşmədən şikayətləndiyi bir vaxtda, alman şirkətləri istehsalı Atlantik okea­nının o tayına keçirirlər. Onları isə bura çəkən Amerikanın güclü iqtisadiyyatı və böyük vergi güzəştləridir. 

“Financial Times” yazır ki, alman biznesinin Amerikaya kütləvi şəkildə köçməsi barədə danışmaq üçün kifayət qədər əsaslar var. İstər evdə, istərsə də Almaniyanın əsas ticarət tərəfdaşı olan Çində iş şəraitinin pisləşdiyi bir vaxtda alman şirkətlərini ABŞ-da böyük vergi güzəştləri gözləyir.

Təhlillər göstərir ki, ötən il bu baxım­dan rekord il olub: “fDi Markets”-in məlu­matına görə, ümumilikdə alman şirkətlə­ri ABŞ-dakı layihələrə rekord məbləğdə – 15,7 milyard dollar investisiya yatırdıq­larını açıqlayıblar. Çin layihələrinə isə təxminən üç dəfə az – 5,9 milyard dollar sərmayə qoyulub.

Ümumilikdə, Amerika layihələrinə sərmayələr Almaniya biznesinin bütün investisiyalarının demək olar ki, 15 fai­zinə çatır. 2022-ci ildə bu, 6 faiz təşkil edirdi. Artım isə heyrətamizdir – 91,5 faiz. 

Xarici şirkətlərə 400 milyard dollar­dan çox vergi güzəştləri, kreditlər və subsidiyalar təklif edən İnflyasiyanın azaldılması (IRA), çip və elm haqqında qanunların köməyi ilə Ağ ev xarici şirkət­lər, xüsusən də müxtəlif səbəblərə görə əməliyyat şəraitinin arzuolunmaz hala salındığı ölkələrdən gələn firmalar üçün ABŞ-da “yer üzünün cənnətini” yaradıb. Bu qanunlar istehsal sektorunun təmiz enerjiyə keçidini sürətləndirəcək yaşıl enerji bayrağı altında Amerikanın səna­yesini yenidən qurmağı hədəfləyir.

Ümumilikdə Almaniya şirkətləri ötən il ABŞ-da 185 layihə elan ediblər ki, on­lardan 73-ü istehsal sektorundadır. Ən böyüyü, Cənubi Karolina ştatının Ko­lumbiya şəhərində elektrik avtomobilləri istehsal edən “Wolkswagen”ə məxsus “Scout Motors”un 2 milyard dollarlıq la­yihəsidir.

“BASF” və “Siemens Energy” kimi nəhəng alman şirkətləri ABŞ-a sər­mayələrini Amerika hakimiyyətinin iqti­sadi sahədəki praqmatik siyasəti, uzun­müddətli perspektivdə Amerika bazarı üçün sabit müsbət perspektiv, eləcə də təchizat zəncirlərinin gücləndirilməsinə üstünlük verilməsi ilə izah edirlər.

“Yaşıl” texnologiyaların inkişafı kimi cəlbedici təkliflər Almaniyanın özündə deyil, okeanın o tayında sənaye sahələ­rinin açılmasını əsaslandırmaq üçün daha güclü və əsaslı şəkildə istifadə olunur. Bu gün "yaşıl" hər şey demək olar ki, həvəslə qəbul edilir. Üstəlik, amerikalılar həqiqətən də çox köhnəl­miş enerji sektorunu sürətlə yeniləyirlər və istənilən müasir texnologiyalar, təbii ki, əvvəlkilərdən ekoloji cəhətdən daha təmizdirlər.

Fevral ayında “Deloitte” audit şirkəti və Alman Sənaye Federasiyasının (BDI) apardığı araşdırmanın nəticələrinə görə, alman şirkətlərinin 67 faizi artıq isteh­salın xaricə köçürülməsi qərarına gəlib. Bu, çoxdur, yoxsa az? Ümumiyyətlə, bu nə deməkdir: müəssisələrin beynəlxalq arenada genişlənməsi və ya ölkədən qaçmaq? Nəhayət, bu, Avropanın ən böyük iqtisadiyyatı olan Almaniya üçün yaxşıdır, yoxsa pis?

Berlində Ticarət və Sənaye Palatala­rı Federal Assosiasiyasının (DIHK) idarə heyətinin üzvü İlya Notnagel martın 12-də xaricdə işləyən 1900 alman şirkəti arasında keçirilən sorğuların nəticələ­rinə əsasən hazırladığı məruzədə deyib: "Bu, bir daha Almaniyanın istehsal mey­dançası kimi daha cəlbedici olmasının vacibliyi barədə həyəcan siqnalıdır". 

Sorğulardan aydın olur ki, maşınqa­yırma, sənaye məhsulları, kimya və avtomobil istehsalı kimi əsas sənaye sahələrindəki şirkətlər potensiallarını xaricə köçürməkdə daha qərarlıdırlar. “Deloitte” əməkdaşı və sənaye analitiki Florian Ploner izah edir ki, “deindustri­alizasiya artıq böyük ölçüdə baş verir. Əgər çərçivə şərtləri əvvəlki kimi qalsa, daha çox şirkət bu yolla gedəcək və dəyər zəncirinin getdikcə daha vacib hissələri miqrasiya edəcək”. 

Bu yaxınlarda Şimali Karolina ştatı­nın Şarlotta şəhərində 150 milyon dollar dəyərində transformator zavodu tikmək planlarını açıqlayan “Siemens Energy”­nin direktorlar şurasının üzvü Tim Holt bildirib ki, "ABŞ-da yeni enerji infrast­rukturunun tikintisində böyük investisiya potensialı görürük".

Amerika iqtisadiyyatına alman sər­mayəsinin davam edəcəyini söyləmək üçün indi bütün əsaslar var. Alman–Amerika Ticarət Palatasının artıq ABŞ-a köçmüş 224 alman şirkəti arasında apardığı sorğu göstərir ki, onların 96 fa­izi 2026-cı ildə investisiyaları artırmağı planlaşdırır.

Dünyanın və Almaniyanın ən nəhəng kimya şirkəti BASF Amerikada fəaliyyə­tini genişləndirir. Şirkət 2023-27-ci illər­də Amerika biznesinə 3,7 milyard avro sərmayə qoymağı planlaşdırır. Söhbət Qeyzmarda işləyən zavodların, Luiziana və Ohayo ştatlarında genişləndirilməsin­dən gedir.

BASF-ın Şimali Amerika bölməsinin rəhbəri Maykl Hayns bunu belə izah edir: “Avropa həddindən artıq tənzim­ləmədən, ləng və bürokratik icazə pro­sedurlarından və ən əsası, çox bahalı istehsal amillərindən getdikcə daha çox əziyyət çəkir. Yaxın gələcəkdə Avropada enerji tutumlu sektorlarda, yəqin ki, inki­şafdan daha çox enmələr olacaq".

Hazırda BASF 2027-ci ilə qədər planlaşdırdığı xarici sərmayənin demək olar ki, yarısını xərcləməyi planlaşdırdığı Çində də əsas investordur. İndi Almani­yanın kimya nəhəngi Quanqdon əyalə­tində 10 milyard avro dəyərində böyük neft-kimya zavodunu tikir.

Almaniyanın özündə BASF Çinlə bu qədər sıx əməkdaşlıq etdiyinə görə çox tənqid edilir və onun enerji baxımından Rusiyadan asılılığı tez-tez xatırladılır. BASF bu cür tənqidlərə cavab olaraq Siantszyandakı iki müştərək müəssisə­dəki paylarını satdığını elan edərək və­ziyyəti balanslaşdırdı. Ona görə də indi Almaniya Ticarət və Sənaye Palatası bildirir ki, ABŞ 2025-ci ildə Çini əvəz edəcək və Berlinin əsas ticarət tərəfda­şına çevriləcək.

Belə olan halda ortaya sual çıxır: bəs nə üçün Almaniyanın özündə bunu etmirlər və istehsalı okeanın o tayına ke­çirirlər? Əlbəttə, istehsalın inkişafı və texnoloji proseslərin yenilənməsi münbit və səmərəli mühit tələb edir. Almaniya­da belə bir mühitə ümid bəsləmək artıq mümkün deyil. 

DIHK-in idarə heyətinin üzvü İlya Notnagel vurğulayır ki, problem ümu­miyyətlə indi xarici sərmayə qoymağı planlaşdıran firmaların faizində deyil, motivasiyanın dəyişməsindədir. Axı 42 faiz dünya bazarında aktiv fəaliyyət göstərən alman biznesi üçün kifayət qə­dər tipik və hətta çox da yüksək olma­yan illik artımdır. DIHK-nin təqdim etdiyi qrafik göstərir ki, bir il əvvəl bu rəqəm yalnız minimal dərəcədə aşağı idi – 41 faiz. 2010-cu illərdə Almaniyada iqtisadi bum və enerji qiymətləri nisbətən aşa­ğı olan zamanlarda bu göstərici daha yuxarı 47 faizə, 2017-ci ildə hətta 49 faizə çatmışdı.

Almaniyada biznesi cəlbedici etmək üçün bürokratik təzyiqlərin yumşaldıl­ması, eləcə də rəqabətqabiliyyətli enerji qiymətlərinin müəyyən edilməsi tələb olunur. Bundan əlavə, istehsalçılar tə­darük zənciri qanununun ləğvini tələb edirlər.

Digər tərəfdən, Almaniya sənaye müəssisələri siyasətçilərin neqativ ten­densiyaların inkişafını dayandıra bilə­cəklərinə inamlarını nəzərəçarpacaq dərəcədə itiriblər. Almaniyanın investi­siya yatırım əmsalı uzun müddətdir ki, sənayeləşmiş ölkələr arasında ən aşağı göstəricilərdən biridir.

Sənayeçilər qeyd edirlər ki, alman siyasətçiləri vəziyyəti dəyişmək üçün çox az iş görüblər. Əksinə, planlaşdı­rılmış enerji keçidi Almaniyada enerjini qeyri-mütənasib şəkildə bahalaşdırır və yeni investisiyaları əhəmiyyətli dərəcə­də çətinləşdirir.

Məsələn, dəzgah istehsalçısı olan “Heller” şirkətini götürək. Almaniya­nın cənub-qərbində yerləşən bu şirkət təxminən 130 ildir ki, fəaliyyət göstərir. Şirkətin rəhbəri Klaus Vinkler indi ölkə­sinin rəqabət qabiliyyətinə inamını itirib. Sahibkar deyir ki, Berlin Almaniyanın in­frastrukturuna və təhsilinə kifayət qədər sərmayə qoymur. Eyni zamanda enerji xərcləri getdikcə daha da artır. Yüksək vergi yükü ilə yanaşı, Vinklerin müəs­sisəsinin başqa problemləri də var. 

Vinkler “Financial Times”a müsahi­bəsində bildirib ki, “Heller” Almaniyada istehsalını azaltmağı, Asiya və ABŞ-da fəaliyyətini artırmağı planlaşdırır. Şirkət hətta Böyük Britaniyada fəaliyyətini ge­nişləndirməyi nəzərdə tutur. Çünki ora­da işçi qüvvəsi daha ucuzdur. 

Almaniya indi ehtiyac duyduğu təbii qazın demək olar ki, yarısını Norveçdən üç sualtı boru kəməri vasitəsilə alır. On­lardan ikisinin qəbul terminalı Dornumda yerləşir. Bununla da, DIHK geniş yayıl­mış “alman sənaye müəssisələri hazır­da əsasən Almaniyadakı bahalı enerjiyə görə xaricə böyük sərmayə qoyur” kimi fikri faktiki olaraq təkzib edir. Əslində, bu, heç də yeganə səbəb deyil. Çünki enerji qiymətləri bir il yarım əvvəlki pik qiymətlərlə müqayisədə kəskin şəkildə aşağı düşübdür. 

Qeyd edilənlərdən aydın olur ki, alman biznesi hazırda ölkədə yığılıb qalmış bütün problemlərdən narazıdır və onların aradan qaldırılması üçün hö­kumətdən islahatlar gözləyir. Federal Ticarət və Sənaye Palataları Assosia­siyası bu barədə ictimaiyyəti məlumat­landıraraq bəyan edib: “Almaniya in­vestisiya üçün xaricə nisbətən daha az cəlbedici olur”. 

Qaldı müəssisələrin başqa ölkələrə köçürülməsinə, Almaniya bunun nəticə­sini yalnız iki-üç ildən sonra görəcək, çünki bu, çox uzun prosesdir. Gerçək olan budur ki, son illərdə Almaniya iqtisadiyyatı, xüsusən də indiki hakim koalisiya dövründə rəqabət qabiliyyəti­ni əhəmiyyətli dərəcədə itirib. Almaniya təkcə Aİ-dəki qonşularına, o cümlədən Polşaya yox, ilk növbədə ABŞ-a uduzur. 

İlqar RÜSTƏMOV
XQ