ABŞ-ın “diplomatiya akademiki” Henri Kissincer 100 yaşında vəfat edib
Amerikalı dövlət xadimi, diplomat, beynəlxalq münasibətlər sahəsində məşhur ekspert, Misirin İsraili tanımasını təmin edən, “Təhlükəsiz irrasionallıq” doktrinasının müəllifi, ABŞ və SSRİ arasındakı nüvə mübarizəsinin təməlini atan siyasət professoru Henri Kissincer həm də Sovet İtifaqını süquta aparan ssenarinin müəlliflərindən biri kimi tanınırdı.
1923-cü il mayın 27-də Almaniyanın Bavariya əyalətinin Fyurt şəhərində dindar yəhudi aləsində anadan olan Henri Alfred Kissincer 1938-ci ildə Birləşmiş Ştatlara mühacirət edib.
ABŞ-nin Luiziana ştatında məskunlaşan Kissincer burada onun kimi Almaniyadan mühacirət etmiş Fris Kremerlə tanış olur. Hərbi tarixçi Teodor Draper yazır ki, gənc Henrinin siyasi və intellektual cəhətdən formalaşmasında Kremerin müstəsna xidmətləri olub. Orduda xidmət edən, Harvard Universitetinin məzunu olan, beynəlxalq münasibətlərə dair yazdığı kitablar H.Kissinceri ABŞ-nin siyasi dairələrində məşhurlaşdırıb, respublikaçı prezidentlərin iki administrasiyasında işləməsinə yol açıb.
Amma Henri Kissincerin gələcək siyasi bioqrafiyasında Nyu-York ştatının qubernatoru Nelson Rokfeller əhəmiyyətli rol oynayıb. Kissincer Respublikaçılar Partiyasından ABŞ prezidentliyinə namizədliyini irəli sürən (1960, 1964, 1968) Rokfellerin məsləhətçisi qismində çalışıb. Tarixçilər Nelson Rokfelləri Kissincerin “ikinci patronu” adlandırırlar.
1968-ci ilin sonunda ABŞ-nin yeni prezidenti Riçard Nikson Henri Kissinceri özünün milli məsələlər üzrə müşaviri postuna təyin edir. Bu dövrdən etibarən Kissincerin Ağ evin dəhlizləri ilə siyasi karyerasının “uğurlu marafonu” başlayır. Prezidentin köməkçisi vəzifəsində çalışanda da, o, Rokfellerlə əlaqəni kəsməmiş, zəngin ailəyə məxsus “Rokfeller Qardaşları Fondu”nun idarə heyətinin üzvü, “Chase Manhattan Bank”ın məsləhətçisi kimi qalırdı.
* * *
Ümumiyyətlə, H.Kissincer İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ-nin ən bacarıqlı və nüfuzlu dövlət katibi hesab olunur. O, prezident Nikson istefa verdikdən sonra Ağ evin yeni sahibi Cerald Fordun administrasiyasında eyni zamanda həm müşavir, həm də ABŞ-nin Dövlət katibi kimi çalışıb. Məhz Kissincerin diplomatik qabiliyyəti və uzaqgörənliyi sayəsində Birləşmiş Ştatlar xarici siyasətdə uğurlu addımlar atıb. 39 yaşında konfliktologiya üzrə professor dərəcəsinə layiq görülmüş, siyasi dairələrdə “diplomatiya akademiki” ləqəbini qazanmış Henri Kissincerin 1971-ci ildə apardığı gizli danışıqlar nəticəsində Prezident Niksonun Pekinə tarixi səfəri təşkil edilib və ABŞ və Çin arasında münasibətlər normallaşıb. H.Kissincer Sovet İttigfaqı ilə də münasibətlərin normallaşdırılmasının tərəfdarı idi. Onun SSRİ-nin o dönəmdəki rəhbərliyi ilə apardığı dialoqlar iki supergüc arasında münasibətlərin yumşalmasına səbəb oldu və ən önəmlisi, nüvə silahlarına nəzarətə dair ikitərəfli sazişlər imzalandı.
Bundan başqa, H.Kissincerin Şimali Vyetnamla uzun sürən sülh danışıqlarının təşkilində və aparılmasında şəxsi xidməti danılmazdır. ABŞ ordusunun Cənubi Vyetnamdan çıxarılması ilə sonuclanan səylərinə görə, Henri Kissincer 1973-cü ildə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülüb.
* * *
Onun Ağ evdə sonuncu vəzifəsi Prezidenti Barak Obamanın Xarici siyasət məsələləri üzrə baş müşaviri postu oldu.
Sonralar adı SSRİ-nin çökdürülməsi layihəsinin “ssenari müəlliflərindən” biri kimi hallanan diplomat həm də Corcstaun Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunda tələbələrə siyasi mühazirələr oxuyurdu.
Sonda onu da qeyd edək ki, məhz Henri Kissincerin respublikaçı Prezident Corc Buşa təsiri səbəbindən ABŞ-nin Azərbaycana birbaşa hərbi yardımını qadağan edən “Azadlığa Dəstək Aktı”na 907-ci düzəliş 2002-ci ilin yanvarında qüvvədən salınıb.
Henri Kissincer noyabrın 29-da axşam saatlarında Konnektikut ştatındakı evində dünyasını dəyişib.
İ.HƏSƏNQALA
XQ
