31 il düşmənin iflic etdiyi bu həyat mənbəyi Qarabağ və Aran rayonlarına can verəcək

Azərbaycanın su ehtiyatları orta hesabla 30 kubkilometrdir. Bunun 20 kubkilometri tranzit axımın payına düşür, 10 kubkilometri isə sərhədlərimiz daxilində formalaşır. İşğaldan azad olunan ərazilərimizin çaylar, göllər və yeraltı sulardan ibarət su ehtiyatları, təxminən, 780 milyon hesablanır. Bu isə yerli su ehtiyatlarımızın 20 faizə qədərini təşkil edir.

İşğal dövründə Azərbaycan Tərtər­çay, Həkəriçay, Tərtərçayın qolu Lev­çay, Tutkunçay, Xaçınçay və digər bö­yük çayların su ehtiyatlarından məhrum olduğundan, əkin sahələrinin suvarıl­masında, xüsusilə bitkilərin vegitasiya dövründə çətinliklər yaranırdı. Ermənilər ekoloji terror törədərək həmin çayların sularını dağətəyi ərazilərə buraxmırdı­lar. Bu barədə Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun baş elmi işçisi, coğrafiya üzrə elmlər doktoru Məhəmməd Abduyev dedi:

– Qarabağ çatlı vulkanik süxurların geniş yayıldığı ərazi olduğuna görə ye­raltı sularla daha zəngindir və onlar nis­bətən dağətəyi ərazilərdə səthə çıxaraq bulaq şəklində çayları qidalandırır. Həm də xüsusilə yuxarı hissələrində meyillilik və sululuq çox, axın sürəti böyük oldu­ğundan bu çaylar hidroenerji ehtiyatları ilə də zəngindir. Onların suvarma sistem­lərinə daxil olması əkin sahələrini suvar­ma suyu ilə təmin edəcək, eyni zamanda, ərazidəki Sərsəng, Suqovuşan, Xaçınçay və s. su anbarlarının ekoloji bərpa prose­sinin sürətləndirəcək. Bu anbarlar arasın­da ən böyüyü Sərsəng Su Anbarıdır.

Anbar birinci Qarabağ Müharibəsin­dən əvvəl Tərtər, Ağdam, Bərdə, Go­ranboy, Yevlax və Ağcabədi rayonlarının böyük torpaq sahəsini suvarma suyu ilə təmin edib. Yüz minlərlə insanın yaşadığı böyük bir kənd təsərrüfatı regionu üçün əsas su təminatı olub. Qarabağın işğalın­dan sonra isə vəziyyət tamamilə dəyişib. Separatçı rejim 30 il ərzində ondan Azər­baycana qarşı təsir vasitəsi kimi istifadə edib. Ermənilər yay mövsümündə suyu kəsib, qışda isə əksinə, buraxaraq təbii fəlakət törədirlər. Bununla da daha böyük ziyan vurmağa çalışırblar. 

Bunlar cəbhəyanı rayonların kənd təsərrüfatına ciddi ziyan vurub, 100 min hektar əkin sahəsinin kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə cəlb edilməsinə mane olub. Eyni zamanda əhalinin içməli suya olan tələbatının ödənilməsində ciddi problem­lər yaradıb. Həm əkin, həm də içməli su üçün yeraltı sulardan intensiv istifadə isə təbii resursların tarazlığını pozub. Uzun illər ərzində bu vəziyyətin davam etməsi isə regionda bitki və yaşıllığın məhvinə səbəb olub. Ən pisi də odur ki, bütün bunlar torpağın bioloji strukturunda bər­pası mümkün olmayan proseslərin baş verməsinə, səhralaşmaya, meşə örtü­yünün seyrəlməsinə səbəb olub. Ciddi ekoloji gərginliyə gətirib çıxarıb. Bölgədə ciddi ekoloji, bioloji, iqtisadi gərginlik ya­ranıb. Digər tərəfdən anbar işğal dövrün­də təmir olunmadığından qəzalı vəziy­yətə düşüb.

İqtisadiyyat İnstitutunun şöbə müdi­ri Mahir Zeynalov isə bildirdi ki, su an­barının idarə olunması zamanı ekoloji, o cümlədən, iqlim amillərinin nəzərə alınmaması su səviyyəsinin aşağı düş­məsinə, ekoloji risklərin daha da kəs­kinləşməsinə səbəb olub. Onun bitki və heyvan aləminə mənfi təsir göstərib. Bitki örtüyünün məhv olmasına, balıq ehtiyat­larının azalmasına, quşların təbii yaşayış areallarının itirməsinə, ətrafdakı meşə ərazilərinin qurumasına, eroziya proses­lərinin güclənməsinə, səhralaşmaya və ümumilikdə, ekosistemin tarazlığının po­zulmasına gətirib çıxarıb.

Ermənistanın təmizlənmədən birbaşa Tərtər çayına axıtdığı məişət tullantıları və sənaye müəssisələrinin çirkab suları isə çayı və Sərsəng Su Anbarını zəhər­ləyib. Bu gün anbarın suyunda zərərli maddələrin miqdarı normadan dəfələrlə artıqdır. Suyun həddindən artıq kimyəvi zəhərlənməyə məruz qalması ərazidə yaşayan insanlarda dəri-zöhrəvi və mə­də-bağırsaq xəstəliklərinin də geniş ya­yılmasına səbəb olub. Bununla da nəinki insanlığa qarşı, həm də təbiətə qarşı ci­nayətlər törədilib.

Mahir Zeynalov daha sonra bildirdi ki, 1992-ci ildən Ermənistanın işğalı al­tında qalan Sərsəng Su Anbarı texniki qurğuların baxımsızlığı nəticəsində qəza vəziyyətindədir. – 30 ildir su anbarında təmir-bərpa işlərinin görülməyib, ava­danlıqların istismar müddəti başa çatıb, aşınmaya məruz qalıb, bu isə onun da­vamlılığının minimuma qədər azaldığını göstərir. Deməli, texnogen qurğuların əksəriyyəti sıradan çıxıb və hazırda təh­lükəli bir vəziyyət yaranıb: istənilən vaxt baş verə biləcək təbii hadisə və ya hər hansı bir təxribat bəndin dağılmasına gətirib çıxara bilər. Qəza Azərbaycanın cəbhəyanı 6 rayonunun – Yevlax, Go­ranboy, Tərtər, Bərdə, Ağdam, Ağcabə­di rayonlarının 400 mindən artıq əhalini təhlükə ilə üz-üzə qoyur. Bütün bu fakt­lar Sərsəng təcavüzünün Ermənistanın Azərbaycan xalqına qarşı təhdid siyasəti­nin tərkib hissəsi olduğunu, Ermənistanın Sərsəng Su Anbarını Azərbaycana qarşı silah kimi istifadə etdiyini sübuta yetirir. 

Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsər­rüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin baş məsləhətçisi Sarvan Ağayev isə bildirdi ki, su anbarının Azərbaycan nəzarətinə keçməsi bir çox ərazilərinin suvarma suyu ilə təminatında böyük rol oynaya­caq. O dedi:

– Sərsəng Su Anbarında toplanan su axıb Suqovuşan su anbarında toplanır. Bu su ilə Tərtər, Ağdərə, Ağdam, Ağca­bədi, Yevlax, Bərdə, Goranboy rayonları­nın ümumilikdə 95 min hektar əkin sahə­si suvarma suyu ilə təmin olunacaq. Bu da Qarabağın iqtisadiyyatının inkişafına müsbət təsirini göstərəcək.

Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin əməkdaşları artıq Sərsəng su anbarına nəzarət edir. Su anbarından təkcə suvarma üçün deyil, elektrik enerji­sinin alınması üçün də istifadə ediləcək. Hazırda su anbarının üzərində 50 meqa­vat gücündə su elektrik stansiyası var. Ordakı su elektrik stansiyalarında işğal­da olduğu dövrdə təmir-bərpa işləri görül­məyib, texniki qurğular baxımsızlıqla üz­ləşib. Yəqin ki, Suqovuşan Su Anbarında gördüyümüz işləri Sərsəng su anbarında da görəcəyik.

Qeyd edək ki, 1976-cı ildə Tərtərçay çayının üzərində Sərsəng Su Anbarı ti­kilərək istifadəyə verilib. Anbarın ümumi həcmi 565 milyon, faydalı həcmi 500 mil­yon kubmetrdir. Su anbarının su güzgü­sünün sahəsi 1346 hektar, sahil xəttinin uzunluğu isə 50,25 kilometrdr.

Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ