Firudin Kazım oğlu Kazimi 1932-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1937-ci ildə İran təbəələri Azərbaycandan çıxarılanda həyatının ilk sürgününü yaşayan Firudinin cəmi 5 yaşı var idi. Bakı dəniz limanında sovet NKVD-si məmurlarının sərt nəzarəti ilə dustaq kimi gəmilərə doldurulub İranın Ənzəli limanına deportasiya olunma səhnələri onun yaddaşında çox dumanlı qalıb. Söhbətlərində o günləri bir yuxu kimi xatırladığını deyir.

Mühacir kimi butay Azərbaycandan sürgün olan ailə otay Azərbaycanda da mühacir kimi qəbul edildi. Bu hadisələ­rin iştirakçıları xatırlayırlar ki, mühacirləri gətirən gəmi limana yan alanda Ənzəlidə insanlar bir-birinə dəyibmiş. Tacirlər dü­kanlarını bağlamış, imkanlılar şəhərdən çıxmış, sadə əhali də qorxusundan bayı­ra çıxmamışdı. Hamı dəhşətli hadisələrin baş verəcəyini gözləyirmiş. 

Təbrizə gəlmiş ailə az müddətdən sonra başçısını itirdi. Köməksiz ailə şəhə­rin ağır illərində ayaqda qalmaq üçün çox əziyyətlər çəkməli oldu. Burada keçən uşaqlıq illəri, böyük çətinliklər Firudini də vaxtından əvvəl böyüməyə məcbur etdi. Ancaq, o zaman Azərbaycanda hamının vəziyyəti ağır idi. İkinci dünya müharibə­si başlamış, Sovet qoşunları İrana daxil olmuş, şah Rza pəhləvi qaçmış, iqtisadiy­yat çökmüş, sabaha ümidlər də itmişdi. Hər kəs başını salamat saxlamağın dər­dində idi.

Seyid Cəfər Pişəvəri Azərbaycanda Milli Hökuməti elan edəndə Firudinin artıq 13–14 yaşı var idi. Hər gün səhər tezdən Azərbaycan ruznaməsinin mətbəəsinə gedərək yeni çapdan çıxmış qəzetləri alır və şəhər meydanında satırdı. O günlə­ri qürurla xatırlayan Firudin Kazimi kiçik yaşda olmasına baxmayaraq ona edilən etibar və etimadı doğrultmağa çalışırdı. Bir gün qəzetin redaktoru məsləhət gördü ki, “min Təbriz–Culfa qatarına və qəzetləri paylaya-paylaya get sovet sərhədinə və həmin qatarla da geri qayıt”. Firudin belə də etdi. Hər gün Təbriz–Culfa qatarının qəzetsatan müsafiri oldu.

Milli Hökumətin bir illik mövcudluğu ilə bağlı yaddan çıxmayan xatirələr, Təb­rizin “Saat qabağı”nda keçirilən mitinqlər, Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlənin çıxışları, Millət bağında flarmoniyanın ke­çirdiyi konsertlər, Milli Hökumətin Fədailər qoşununun fəxri keçidləri onun sonrakı həyatında böyük bir iz buraxdı.

1946-cı ilin dekabr ayında Milli Hö­kümətin xəyanətlə devrilməsi nəticəsin­də Pəhləvi rejimi amansız repressiyalara başladı. ADF ilə əməkdaşlığa və Milli Hö­kumətə xidmətlərə görə İran dövləti gənc qadını və onun 14 yaşlı oglu Firudini də həbs etdi. Onları da minlərlə digər Azər­baycanlı kimi edam edə bilərdilər. Firudin həddi-buluğa çatmadığına görə, anası isə bakılı olması səbəbindən edam yox, sür­gün olundular. 

Ailə ikinci dəfə sürgünə göndərildi. Gənc qadın yeniyetmə oğlu ilə ikinci dəfə İranın cənubunda yerləşən Kaşan şəhə­rinə sürgün edildi. Doğma insanlardan, yaxınlardan uzaqda, fars mədəni mühiti ilə ilk tanışlıq da məhz burada baş verdi. Bu sürgün Müsəddiqin islahatlara başla­masına qədər davam etdi. Bu kiçik ailənin 1951–53-cü illərdə həyatı ölkənin siyasi ab-havası kimi qaynar keçdi. 

Artıq 20 yaşını keçmiş gənc Firudin Tehrana qayıtmış, orada çoxsaylı azər­baycan ziyalıları, tacirlər və iş adamları ilə münasibət qurmuş və cəmiyyətdə özünə yer etmişdi. Demokratik düşüncənin təh­lükəli olması, hər an tutulmaq və edam edilmək təhlükəsi qalırdı. İran pəhləvi reji­mində ən qorxulu məsələ milli hərəkat idi. Milli düşüncəli insanlar daim təqib altında idi. 1946-cı ilin represiyaları hələ də unu­dulmamışdı. 

1953-cü illərin sonlarında ölkənin si­yasi vəziyyəti ağırlaşır və Müsəddiqin devrilməsi ilə represiyalar yenidən başla­nır. Gənc Firudin bakılı anasının təkidi ilə gizli yolla Sovet Azərbaycanına gəlməyi planlaşdırır. İranın bütün qonşu ölkələri ilə sərhədləri açıq, yalnız “Şurəvi” tərəf nəzarətdə idi. Butaya keçmək təhlükəli idi. Bundan əlavə, bu ailəyə sürgündən sonra Güney Azərbaycan şəhərlərində yaşamaq icazəsi verilməmişdi. Onların sovet sərhədinə gəlməsi üçün xüsusi plan hazırlamaq lazım idi.

Ailə sovet sərhədini keçərkən bir neçə gənclə tanış olur. Mühacirətdən sonrakı həyatında bu insanlarla əlaqəsini da­vam etdirən Firudin Kazimi Azərbaycan Demokratik Firqəsinin mübariz üzvləri doktor Makulu Pənahi və Əkrəm Bijə ilə dastluqları sona qədər davam edir. Firudi­nin anası bakılı qızı olsa da, ailəni şəhərə buraxmırlar və Şamxora (Şəmkir) göndə­rirlər.

ADF sıralarında Seyid Cəfər Pişəvə­ri, Qulam Yəhya, Mirqasım Çeşmazər, Əmirəli Lahuridi, Ənuşirəvan İbrahimi kimi siyasi rəhbərlərlə çiyin-çiyinə fəaliy­yət göstərdiyini daim qürurla xatırlayır, Məhəmməd Birya, Balaş Azəroğlu, Söh­rab Tahir, Əli Tudə və ADF-nin yüzlərcə qiymətli kadrları haqqında iftixarla söh­bətlər edirdi.

İkinci Dünya müharibəsinin yaralarını sarıyan ölkədə tədricən həyat qaydasına düşürdü və Firudin seçim qarşısında qa­lır. Ya oxuyub təhsil almalı, ya da işləyib ailəsini saxlamalı idi. Siyasi fəaliyyətini bütün hallarda davam etdirəcəkdi.

1958-ci ildə Bakı şəhərində, təsə­düfən mübariz firqəçilərdən olan Əkrəm Bijə ilə rastlaşır. Əkrəm Bijə Firudinin firqə nəşriyyatında fəaliyyətindən xəbər­dar olduğu üçün ADF nəşriyyatında ona ehtiyac olduğunu bildirir və onlar birlik­də, o zaman “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru olan Pənahi Makulinin yanına gəlirlər. Həmin görüşün sabahından başlayaraq Firudin mətbəədə işə baş­layır. Bu zaman artıq Firidun Muğanın fədai başçılarından olan Məşədi İbrahim Cəlilvəndin qızı ilə ailə qurur və gələcə­yin mübariz firqəçilərindən biri – qəze­timizin oxucularına öz yazıları ilə tanış olan fəlsəfə doktoru Pərviz Kazımi bu ailədə dünyaya gəlir. Firudinin ADF-nin siyasi mətbuatında fəaliyyəti 1979-cu ilə qədər davam edir.

1979-cu ilin fevralında, İrandakı inqila­bi hərəkatın qələbəsi ilə artıq iyun ayında Firudin ADF rəhbərləri ilə birlikdə Təbriz şəhərində idi. ADF rəhbərliyinin tapşırı­ğı ilə o, mühacirətdən qayıtmış bir qrup firqə rəhbəri ilə birlikdə yenidən Təbrizdə siyasi fəaliyyət qurdular və “Azərbaycan” qəzetini nəşr etməyə başladılar.

1981-ci ilin sonlarında ADF mətbu­tının nəşri zorakılıqla dayandırıldı və bir neçə aydan sonra tamamilə qadağan edildi. 1982-ci ildən İran İslam Respub­likası ADF rəhbərlərini həbs etdi və az müddətdən sonra onları edam etdi. Firu­din ADF rəhbərlərinin kütləvi həbslərin­dən bir ay qabaq məzuniyyətə göndəril­diyindən həbsdən yaxasını qurtara bildi. 

Lakin beynəlxalq təşkilatlar, sovet dövlət qurumları, ictimai birliklərin bu rep­ressiyalara biganəliyi onu dəhşətə gətirir­di. Hər gün xəbərləri izləyirdi ki, Azərbay­can demokratlarını müdafiə edəcək bir bəyanat eşitsin. Lakin demokratları dün­yada, eləcə də, guya, onların arxası olan SSRİ-də müdafiə edən olmadı. 

Kamal NİKBİN