Müşfiq ƏLƏSGƏRLİ,
XQ-nin media eksperti 

Makron fransızların demokratik dəyərlərini məhv edir

“Telegram”ın yaradıcısı Pavel Durovun Paris Hava Limanında sax­lanılması Emmanuel Makron koman­dasının irticaçı addımlarını yenidən gündəmə gətirib. Fransa hüquq-mü­hafizə orqanları Durovu “Telegram” sosial şəbəkə platformasında cinayət­kar istifadənin qarşısını almaq üçün zəruri addımlar atmamaqda ittiham edirlər. 

Onların istinad etdikləri yeganə mənbə “Onlayn resurslarda nifrət nitqi haqqında” Qanundur. Fransada 2020-ci ilin may ayında qəbul edilmiş bu qanun sosial şə­bəkə adminləri qarşısında tələb qoyur ki, saxta, qanundankənar informasiyaları, nifrət doğuran məlumatı müəyyən etmək üçün mexanizmlər qursunlar. Həmçinin, qeydə alınmış dezinformasiya və ya nifrət nitqini 24 saat ərzində silib dövriyyədən çıxarsınlar. 

Məsələ ondadır ki, bu qanunun tələb­ləri Durovun həbsi üçün yetərli səbəb de­yil. Çünki “Telegram” beynəlxalq statuslu sosial şəbəkə platformasıdır. “Onlayn re­surslarda nifrət nitqi haqqında” Qanun isə lokaldır, yalnız Fransa ərazisi üçün keçər­lidir. Qanun bu platformanın yalnız yerli seqmentinə tətbiq edilə bilər. Əlavə olaraq, qanun tələbləri pozan sosial şəbəkə plat­formaları üçün həbsdən öncə cərimə pro­sedurlarını nəzərdə tutub. Qanunu pozan­lar 1,25 milyon avro (1,36 milyon dollar) məbləğində cərimələnə bilərlər ( https://edition.cnn.com/2020/05/13/tech/fren­ch-hate-speech-social-media-law/index.html ). Fransa hüquq-mühafizə orqanları­nın imkanı var idi ki, qanunun bu maddə­sinə istinad edib “Telegram”a cərimə tətbiq etsinlər. Amma onlar birbaşa platformanın qurucusunu həbsə almaqla müəmmalı dav­ranıblar. 

Bu, başqa məsələdir ki, Fransada qəbul edilmiş “Onlayn resurslarda nifrət nitqi haqqında” Qanun özü mübahisəlidir. Onun əksər prinsiplərinin Avropa İttifaqının qə­bul etdiyi “Rəqəmsal Xidmətlər Aktı” ilə ziddiyyət təşkil etdiyi bildirilir. Bu ziddiy­yətlərə görə, Fransa Avropanın özündə cid­di tənqidlərə məruz qalır. 

Analitik mərkəzlər iddia edirdilər ki, həm 2020-ci ildə qəbul edilmiş “Onlayn resurslarda nifrət nitqi haqqında” Qanun, həm də 2018-ci ildə qəbul edilmiş “İnfor­masiya manipulyasiyasına qarşı mübarizə haqqında 1202 saylı Qanun” Fransada demokratiya üçün təhlükə yaradır. Bu qa­nunlar ifadə azadlığını boğur, mətbuat­da senzuraya yol açır. “Evroneus” yazır ki, “İnformasiya manipulyasiyasına qarşı mübarizə haqqında 1202 saylı Qanun” hakimlərə seçki kampaniyaları zamanı “saxta xəbərləri” dərhal silmək üçün sə­lahiyyət verməklə ifadə azadlığını pozur, tənqidi səsləri susdurmağa şərait yaradır. Çünki qanun “saxta xəbərlə” “tənqidi fik­ri” fərqləndirmək üçün yetərli anlayış ver­mir. Hansı xəbərin dezinformasiya, hansı­nın tənqid olduğunu müəyyənləşdirməyə kömək etmir: “Bu yanaşma imkan verir ki, dezinformasiya adı altında həm də tənqidi fikirlər dövriyyədən çıxarılsın” ( https://www.euronews.com/2018/11/22/fran­ce-passes-controversial-fake-news-law ). Eyni təzad “Onlayn resurslarda nifrət nitqi haqqında” Qanuna da şamil edilir. Makron komandası dezinformasiya və nifrət nitqi anlayışları adı altında özünə və komanda­sına qarşı yönəlmiş tənqidləri susdurmaq istəyir. 

Adıçəkilən qanunlarda ən önəmli məqam budur ki, onlar sosial şəbəkə plat­formaları qarşısında öhdəliklər yaradır­lar. Fransa hüquq-mühafizə orqanlarına səlahiyyət verilir ki, sosial şəbəkə plat­formalarının yerli seqmentinə müdaxilə edə bilsinlər. Bu müdaxilələri qəbul et­məyən platformalar yüksək məbləğdə cərimələnirlər. Fransa “Telegram”dan əvvəl “Youtube” və “Twitter”lə (X) də eyni kontekstdə mübahisə yaradıb. Amma “Telegram”dan fərqli olaraq “Youtube” və “Twitter” adminləri haqqında həbs qərarı çıxarmağa cürət etməyib. Makronun “X” və “Meta” rəhbərliyinə qarşı həbs qərarı çıxarmağa da cürəti çatmaz. Onun koman­dası öz hikkəsini Durovun üzərinə tökə bi­lib. Saxta maddələrlə cinayət işi açıb. Əsl səbəb Makronun Durovdan “Telegram”ın məxfi şifrələrini istəməsidir. Məlumdur ki, “Telegram” Rusiya və MDB ölkələrində ən məşhur sosial şəbəkə platformasıdır. Məhz bu səbəbdən Durovu sıxışdırıb “Te­legram”a giriş kodlarını almaq istəyirlər. 

Maraqlıdır ki, gecə-gündüz dünyada ədalətdən, demokratiyadan, söz və ifadə azadlığından dəm vuran ölkələr Fransa hakimiyyətinin son qərarına göz yumurlar. Hansı ki, 2018-ci ildə Rusiya məhkəməsi “Telegram”la bağlı işə baxanda “Human Rights Watch”, “Amnesty İnternational”, “Freedom House”, “Sərhədsiz Report­yorlar”, “Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi” daxil olmaqla 26 beynəlxalq təşkilat bəya­nat verərək, faktı pisləmişdilər. Rusiyanı ifadə azadlığını pozmaqda ittiham etmiş­dilər. İndi Fransa hökuməti daha sərt ad­dım atıb, “Telegram”ın qurucusunu həbs edib. “Beynəlxalq QHT-lər” niyə susurlar? Avropa İttifaqı, ABŞ Dövlət Departamenti bəyanat vermək üçün niyə gecikirlər? Qərb özünün bəyan etdiyi prinsiplərə niyə etina­sız yanaşır? 

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, 2017-ci ildən, yəni Emmanuel Makronun haki­miyyətə gəldiyi ildən etibarən, Fransada mürtəce xarakterli qanunların qəbul edil­məsi sistemli hal alıb. 2018-ci ildə “Ya­lan məlumatlara qarşı mübarizə ilə bağlı 799 saylı təklif” (Təkliflər paketi) Milli Assambleyada müzakirəyə çıxarılıb. Bu təkliflər ölkədə informasiya dövriyyəsinə aidiyyatı olan qanunların dəyişdirilməsini nəzərdə tutur. “Rabitə haqqında 1986-cı il tarixli Qanun”, “Rəqəmsal iqtisadiyyat haqqında 2004-cü il tarixli Qanun”, “Au­diovizual yayım haqqında Qanun”, “Mət­buat azadlığı haqqında 29 iyul 1881-ci il tarixli qanun”, “Seçki Məcəlləsi” və digər hüquqi aktlar bu təkliflər paketinə uyğun olaraq dəyişdirilib və mürtəce hala salı­nıb. Məsələn, Seçki Məcəlləsinin 112-ci və 163-1-ci maddələri dəyişdirilərək yeni redaksiyada verilib. Mahiyyəti budur ki, “seçki prosesində dezinformasiya xarak­terli məlumatların yayılmasına görə bir il həbs və ya 75.000 avro məbləğində cə­rimə ilə cəzalandırma” nəzərdə tutulur. Amma yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, də­yişdirilən qanunlarda “dezinformasiya” ilə “tənqidi fikrin” sərhədləri müəyyən edilməyib. Makron komandası özünə qarşı yönələn ciddi tənqidləri “dezinformasiya” və ya “nifrət nitqi” adı altında dövriyyə­dən çıxarmaq üçün səlahiyyət qazanıb. O, fransızların son 250 ildə qazandığı de­mokratik dəyərləri yox edir, başqa sözlə, Fransanı antidemokratik, kolonist dövlətə çevirir.