Ermənistanın XİN rəhbəri sağa-sola vurnuxur

Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan “Əl-Cəzirə” teleka­nalına müsahibəsində deyib ki, Ermənistan və Azərbaycan liderləri 1991-ci ilin Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasını dəfələrlə təsdiqləsələr də, rəsmi Bakı hələ də açıq və birmənalı şəkildə həmin sənədə istinad etməkdən çəkinir. Əlbəttə, məsələ Mirzoyanın dediyi kimi deyil. Burada iki başlıca məqam var. Birincidən başlayaq. 

Əvvəla, obyektiv olmaq, ədalətli davranmaq, haqqı nahaqqa qurban ver­məmək lazımdır. Əlbəttə, ən mühüm məsələ Azərbaycanın maraq və məna­felərinin qorunmasında prinsipial və ardıcıllıq nümayişidir ki, ölkəmizin rəh­bərliyi buna hər zamankı kimi sadiqdir. A.Mrizoyan isə bildirir ki, Azərbaycan və Ermənistan sülh müqaviləsi kontekstində Alma-Ata Bəyannaməsi ilə bağlı razılığa gəldiyi vaxt yekun sazişin imzalanması asanlaşacaq.

Qeyd edək ki, Ermənistanın XİN rəhbəri ölkəsinin ənənəvi manipulya­tiv xəttindən əl çəkmir. Məsələn, o, sülh müqaviləsi kontekstindəki vacib məsələni – regional kommunikasiyaların açılması məsələsini qaldırır və nədənsə bu barə­də xoş məram ifadəsi qismində rəsmi İrəvan tərəfindən irəli sürülmüş “Dünya­nın kəsişməsi” təşəbbüsündən söz açır. Məsələ ondadır ki, sözügedən təşəbbüs Ermənistanın 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanat əsasında üzərinə gö­türdüyü öhdəliklərə ziddir. Bakının tələbi budur ki, bəyanata ciddi şəkildə riayət olunsun, Azərbaycanın digər ərazilərini Naxçıvanla birləşdirən quru yolu açılsın. Prezident İlham Əliyev də aprelin 23-də ADA Universitetində keçirilmiş “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” möv­zusundakı beynəlxalq forumda mövcud məqama diqqət yetirdi: “İndi Ermənistan 3 ildən artıqdır ki, bu müddəanı faktiki ola­raq pozur və yenə də deyirəm, onlar bunu özləri imzalayıblar. İndi onlar bu paraqraf­dan, necə deyərlər, canlarını qurtarmaq istəyirlər. Lakin bu, mümkün deyil. Onlar nə edirlər? Onlar, sadəcə olaraq, Nax­çıvan Muxtar Respublikası ilə quru yolu əlaqəsini qurmaq imkanını bloklayırlar. Bu davranış, sözsüz ki, çox məyusedici­dir. Üçtərəfli bəyanatın necə imzalanması ayrı söhbətin mövzusudur. Şəraitin necə olduğunu da hər kəs bilir. Amma Ermənis­tan baş nazirinin imzası var idi və buna hörmət edilməlidir”.

Onu da bildirək ki, rəsmi Bakı Naxçı­vana yola “Azərbaycandan Azərbaycana yol” məntiqi ilə yanaşır. Yəni, həmin yolda heç bir gömrük və sərhəd nəzarəti olma­malıdır. Mirzoyanın haqqında danışdığı “Dünyanın kəsişməsi” ideyasında isə Ermənistan başlıca fiqurdur. Təsəvvür edin ki, bütün yollar orada kəsişir. Bura­da söhbət heç də ondan getmir ki, İrəvan məsələdən yüksək gəlir götürür. Başlı­ca məqam ölkənin istənilən an regional kommunikasiyaları blok etmək şansının yaranmasıdır. Axı Ermənistanın qlobal si­yasi oyunların aləti olduğu hər kəsə yaxşı məlumdur. O zaman Azərbaycan niyə İrə­vanın mühüm nəqliyyat və kommunikasi­ya xabında əsas oyunçuya çevrilməsinə imkan versin? Nəzərə alaq ki, belə bir imkan Ermənistana avantürizmini ger­çəkləşdirmək üçün dividend qazandıra bilər. Ona görə də Mirzoyanın “Dünyanın kəsişməsi” fonunda Şərqi Qərblə, Şimalı Cənubla birləşdirəcək layihə məntiqini şi­şirtməsi tam yolverilməzdir. 

Ermənistanın XİN rəhbəri “Dünyanın kəsişməsi”ndən söz açarkən, sözügedən ideyanın Fars körfəzi ölkələrini Qara də­niz iqtisadi regionu ilə birləşdirməyin daha maraqlı yoluna çevriləcəyinin üzərində dayanır. Məsələ ondadır ki, ölkəmizin İrəvanın qəbul etmədiyi “Zəngəzur dəhli­zi” təşəbbüsü, yəni Naxçıvana yol mən­tiqində də Mirzoyanın bildirdiklərinə zidd təmayül yoxdur. Yəni, Ermənistan hər bir halda körfəz ölkələrini Qara dənizlə birləşdirəcək yoldakı əhəmiyyətini saxla­yacaq. Elə isə ölkə nəyə görə Azərbayca­nın təşəbbüsü ilə razılaşmır? Səbəb çox sadədir. Rəsmi İrəvan anti-Rusiya oyun­larında iştirak edir. Məqsəd Rusiyanı Cə­nubi Qafqazdan tamamilə sıxışdırmaqdır ki, bu da Qərbin baş nazir Nikol Paşinyan qarşısında qoyduğu başlıca tələbdir. 

Məsələ heç də onda deyil ki, Azər­baycan Rusiyanın Cənubi Qafqazdan çıxmasını istəyənlərə cəbhə açır. Başlı­ca məqam Bakının öz prinsipləridir. Hə­min prinsiplərdən birini vurğuladıq. Digər məsələyə gəldikdə, dövlətimiz regionun ona bağlı ölkələrin əməkdaşlıq məka­nına çevrilməsinin tərəfdarıdır. Belə bir mövqe Cənubi Qafqazı qlobal konfranta­siyalardan uzaq tutmaq məramına, işlək “Qafqaz evi” platformasını formalaşdır­maq niyyətinə söykənir. 

Rusiya, Tükiyə və İran regionla ta­rixən əlaqəyə malik ölkələrdir. Onların mövcud coğrafiyadakı mənafeləri təmin edilməlidir. Bu gün Moskva üçtərəfli bəya­nata əsasən Naxçıvana yoldakı təhlükə­sizlik təminatında maraqlıdır. Elə həmin bəyanata uyğun olaraq Qarabağa da sül­hməramlılarını yerləşdirmişdi. Amma ha­zırda hərbi kontingentini bölgədən çıxarır. Nəyə görə? Ona görə ki, Azərbayacana etimad göstərir. Yəni, Kreml tarixdə çox nadir hallardan biridir ki, öz maraqlarının müdafiəsində qeyri-hərbi yola üstünlük verir. Bu, gələcəkdə Naxçıvana yol xü­susunda da presedent ola bilər. Nəzərə alaq ki, etimad və işbirliyi yarandıqdan sonra silahlı güc amilinə heç bir ehtiyac qalmır. Deməli, Ermənistan rasional dü­şünməlidir. Amma düşünmür. Əslində, Mirzoyanın “Əl– Cəzirə”yə söylədikləri də düşüncəsizlikdən qaynaqlanır. Elə isə ikinci məqama keçid alaq. 

***

Ermənistanın XİN rəhbərinin bildir­dikləri həm də ona görə yolverilməzdir ki, onun fikirlərində haqqında söz açdığı Al­ma-Ata Bəyannaməsi, bir növ, ehkamlaş­dırılır. Deməli, digər erməni rəsmilərinin də dediklərinin əksinə olaraq, delimitasi­ya və demarkasiya prosesində bilavasitə həmin sənədə söykənmək doğru deyil. 

Əlbəttə, Alma-Ata Bəyannaməsində­ki sabiq SSRİ dövrü sərhədlərinin toxu­nulmazlığı məntiqinin haradasa keçərli sayılması mümkündür. Götürək Qazaxın kəndləri ilə bağlı məsələni. Orada prinsip etibarilə heç bir problem yox idi. Bəs digər ərazilər? Nəzərə alınmalıdır ki, ümumən delimitasiya özlüyündə mürəkkəb pro­sesdir. Bu mürəkkəblik xüsusunda A.Mir­zoyanın haqqında söz açdığı Alma-Ata Bəyannaməsi həm də o səbəbdən müt­ləq sənəd deyil ki, orada “bir-birinin əra­zi bütövlüyünü və mövcud sərhədlərin toxunulmazlığını tanımaq və ona hörmət etmək” müddəası var, ancaq sərhədin ha­radan başlayıb harada bitdiyinə dair heç nə yoxdur. Yəni, bəyannamə ümumi xa­rakter daşıyır. 

Bir cəhətə də diqqət yetirək. Heç kəs deyə bilməz ki, rəsmi İrəvan Alma-Ata Bəyannaməsini ehkamlaşdırmaqla gələ­cəkdə hansısa avantürist niyyətlər güd­məyəcək. İzah edək görək Ermənistan bunu necə edə bilər? Beləliklə, sözüge­dən bəyannamə 1991-ci il dekabrın 21-də imzalanıb. Həmin vaxtadək Qarabağda separatçı rejim yaradılmışdı və bu baxım­dan ermənilər deyə bilərlər ki, sənəd ge­riyə işləmir. Başqa sözlə desək, onların ölkələrin ərazi bütövlüklərinin tanımasın­da Qarabağ motivini inkar etmələri ehti­malı var. Bu günlə sabaha etibar yoxdur. Ermənistanda revanşist qüvvələr aktiv­dirlər. Onların hakimiyyətə yiyələnəcyi təqdirdə, vəziyyətin hansı şəkil alacağı­na təminat yoxdur. Digər yandan, nəzərə alaq ki, Azərbaycan Alma-Ata Bəyan­naməsinə 24 sentyabr 1993-cü il tarixdə qoşulub. Həmin vaxt təkcə Qarabağ de­yil, Azərbaycanın digər əraziləri də işğal altında idi. Belə olan halda, Ermənistanın bu məqamı da perspektivdə mübahisə predmetinə çevirməsi mümkündür. İndi­ki halda bütün beynəlxalq platformalar­da anti-Azərbaycan təbliğatına üstünlük verən, səmimiyyətdən uzaq mövqe tutan Mirzoyanın təmsil olunduğu erməni iqti­darından hər şey gözləmək olar. 

Məsələnin başqa bir yönünə diqqət yetirək. Azərbaycan Respublikası 1918–1920-ci illərdəki Azərbaycan Xalq Cümhiriyyətinin hüquqi varisidir. Bu, müxtəlif dövlət sənədlərində, eyni za­manda, 1991-ci il oktyabrın 18-də qəbul edilmiş Müstəqillik haqqında Konstitusiya Aktında əksini tapıb. Məlumdur ki, AXC-nin ərazisi indiki Azərbaycanınkından çox olub. O da məlumdur ki, Azərbaycan SSRİ-yə həmin ərazilərlə daxil olub. La­kin illər ərzində torpaqlarımızdan Ermə­nistana peşkəşlər edilib. Belə olan halda sual yaranır: Nə üçün 1991-ci ilin Alma-A­ta Bəyannaməsinə əsasən, SSRİ-dən çıxarkən mövcud olan sərhədlər əsas götürülməli, ancaq Sovetlər Birliyinə daxil olunduğu dövrdəki ərazi amilinə diqqət yetirilməməlidir? Məsələn, 1929-cu ildə Azərbaycan SSR torpaqları hesabına Ermənistan SSR tərkibində Meğri rayo­nu yaradılıb. Ümumən, respublikamızın əraziləri hesabına Ermənistana torpaq hədiyyələri 1969-cu ilin mayınadək olub və prosesə həmin ilin iyulunda ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəh­bərliyə başlaması ilə son qoyulub.

***

Sonda belə nəticəyə gəlirik ki, Er­mənistanın XİN rəhbəri A.Mirzoyanın “Əl-Cəzirə” telekanalına müsahibəsində dilə gətirdiyi və barəsində söz açdığımız məqamlar Bakı–İrəvan münasibətlərinin nizamlamasında haqq-ədalətin təmin edilməsi nöqteyi-nəzərindən bir o qədər praktik sayıla bilməz. Bu, Mirzoyanın özünə də, baş nazir Nikol Paşinyana da yaxşı məlumdur. Lakin onlar ermənilik­lərindən qalmırlar. Görək nə zamanadək belə davam edəcəklər. Hər halda, çox vaxtları da yoxdur. Çünki Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədlərin deli­mitasiyasına başlanılması oxun yaydan çıxmasıdır. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ