BMT TŞ-də gözlənilən müzakirələr kimin nə dərəcədəobyektiv və səmimi olduğunu üzə çıxaracaq 

Avqustun 11-də Ermənistanın BMT yanında daimi nümayəndəsi Mqer Marqaryan “Dağlıq Qarabağın” dinc əhalisinin tam blokadaya (?) alınması nəticəsində humanitar vəziyyətin pisləşməsi ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının növbədənkənar iclasının çağırılması barədə təklif irəli sürüb. 

İrəvanın məhz indiki məqamda, BMT TŞ-ya ABŞ-ın sədrliyi dönəmində belə bir çağırış etməsi təsadüfi sayıla bilməz. Ümumiyyətlə, sülh prosesinin hazırki “susqun və kövrək” mərhələsin­də, Ermənistanın Bakıya qarşı “huma­nitar böhran”, “Laçın yolunun blokada­sı”, “etnik təmizləmə” böhtan-iddialarını dünyaya car çəkdiyi vaxtda bu “strateji addım”ı atması olduqca maraqlı sual­ları ortaya qoyur. Əlbəttə, Hayastan rəhbərliyinin bu addımı özbaşına de­yil, kənar dəstəkçilərinin, “hərəkətve­rici qüvvələrin” təhriki ilə atdığı şübhə doğurmur. Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllində vasitəçiyə çevrilmiş qüvvələrin timsalında son vaxtlar biz İrəvan–Bakı gərginliyindən daha çox Rusiya–Qərb qarşlıdurmasına şahidlik edirik. Doğrudur, hələlik bunu tərəflər­dən heç biri açıq etiraf etmir. 

Bu mənada “Laçın dəhlizi problemi­ni” BMT Təhlükəsizlik Şurasında mü­zakirəyə çıxarmaqla İrəvan Bakıya da “özünəməxsus xidmət” göstərmiş olur. Çünki həmin müzakirələrə qatılacaq TŞ-nın həm daimi, həm də qeyri-daimi üzvlərindən kimin arxasında əlində nə gizlətdiyi məlum olacaq. 

“Daş ölkə” kimin kölgəsinə sığınıb? 

30 il ərzində BMT-nin Azərbaycana dair 4 qətnaməsi kağız üzərində qaldı. İndi Laçın yolu məsələsini BMT Təh­lükəsizlik Şurasının gündəliyinə sal­maqla Bakını təhdid etməyi hədəfləyən İrəvanın “canfəşanlığı” sülh prosesinə yalnız mənfi təsir göstərəcək. Həmin BMT TŞ-də Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı fərqli möqeyə ma­lik və bu prosesdə iştirak edən böyük güclər var. Onlar proseslərdə mode­rator olmaq əvəzinə, haqsız tərəfin mövqeyini müdafiə edəcəklərsə, bu, ilk növbədə, BMT-nin mexanizmlərinə ciddi hörmətsizlik olacaq. Həm də, bu, Azərbaycanın da həmin dövlətlərlə bağlı qərar verməsinə imkan yarada­caq. 

Aydın məsələdir ki, haylar himayə­darları ilə məsləhətləşmədən heç bir iş görmürlər. Bəs, indi “ən qədim siviliza­siyanın daş ölkəsini” Fransadan başqa kim dümsükləyir? Bunu bilmək üçün son günlər dünyanın bəzi informasiya agentliklərində, qəzetlərində işıq üzü görmüş anti-Azərbaycan xarakterli “se­riallara” diqqət yetirmək kifayətdir. Elə götürək ABŞ Dövlət Departamentinin qeyri-rəsmi tribunası rolunu oynayan “Тhe Washington Post” qəzetindəki məqaləni. Görünür, Vaşinqtonda Er­mənistan–Azərbaycan münaqişəsinin beynəlxalq hüquq və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində məntiqi sonluqla birməsinə yol verməmək qə­rarına gəliblər. Bunun bir çeçə səbəbini göstərmək olar. Türkiyə-Azərbaycan al­yansının güclənməsinə yol verməmək, bölgədə idarəçiyini uzatmaq üçün mü­naqişəni yenidən alovlandırmaq səyləri və s. Bu aspektdə beynəlxalq erməni lobbisinin genişmiqyaslı fəaliyyətini də nəzərdən qaşırmaq olmaz. 

Tutaq ki, BMT TŞ Azərbaycanın əleyhinə bir sənəd qəbul etdi. Həmin TŞ-nin qətnamələrinin icrasının məc­buri xarakter daşımadığını hamıdan yaxşı biz bilirik. Bəs indi istədikləri sənədi əldə edəcək Ermənistan Laçın yolu ilə bağlı sənədin birtərəfli qaydada icrasını yerinə yetirməyə qadirdirmi? Bəli, bu, artıq ritorik sualdır. 

BMT TŞ-də qüvvələr nisbəti

Beynəlxalq təşkilatın Təhlükəsizlik Şurasındakı 10 qeyri-daimi üzvündən azı ikisi ilə Azərbaycan yaxından siya­si və iqtisadi əməkdaşlıq edir. Bunlar Albaniya və BƏƏ-dir. Qeyri-daimilər­dən daha dördü – Qabon, Qana, Mo­zambik və Ekvador isə Qoşulmayanlar Hərəkatında ölkəmizlə tərəfdaşdırlar. BMT TŞ-nın 5 daimi üzvünə gəldikdə isə, Ermənistan onlardan yalnız birinin – “himayədarı” Fransanın dəstəyinə ümid bəsləyə bilər. Rusiyanın bu dəfə İrəvanın yanında duracağı da inandırı­cı görünmür. Bunun başlıca səbəbi kimi Moskvanın Qarabağ məsələsini “bey­nəlmilələşdirməyin” qəti əleyhinə ol­ması versiyasını irəli sürmək mümkün­dür. Axı Cənubi Qafqazda zəifləməkdə olan mövqeyini yenidən gücləndirməyə qərarlı görünən Kreml nizamlama pro­sesinə kənar aktorların müdaxiləsinə qısqanc yanaşır və hesab edir ki, Bakı və İrəvan arasında aparıcı moderator rolunu məhz özü oynamalıdır. 

Bu məqamda oxuculara İrəvan və Parisin 2022-ci ilin dekabrında Qara­bağ ermənilərinin “hüquqlarını poz­maqda” və “Laçın dəhlizindəki bloka­daya” görə Bakını ittiham edən sənədi BMT TŞ-dan keçirməyə çalışdıqlarını xatırlatmaq yerinə düşər. Birbaşa fran­sız “ekspertlərin” hazırladığı qətnamə layihəsi elə ilk müzakirə günü blok­landı və bu prosesdə ən fəal iştirakçı məhz Rusiya oldu. Bundan başqa, Böyük Britaniya, BƏƏ və Albaniya bəyanatın mətninə köklü dəyişikliklər təklif edəndən sonra Fransa sənədi geri götürməyə və müzakirəni dayan­dırmağa məcbur oldu. Bu konteksdən yanaşanda İrəvanın yeni “oyunu” Cə­nubi Qafqazda Rusiyanın rolunu zəif­lətməyə və nizamlama prosesinə Qərb ölkələrini daha yaxından cəlb etməyə hesablanıb. Məqsəd isə Moskvanın özünün “sülhyaratma missiyasını” ye­rinə yetirməyə qadir olmadığını təs­diqləmək və Laçın yolunun açılmasına nail olmaqdır. 

İntəhası, mövcud beynəlxalq və­ziyyət, bölgədə böyük güclərin maraq­larının cəmləşməsi və Ermənistanın məğlub tərəf kimi tanınması faktı BMT TŞ-da Azərbaycanı ittiham edəcək hansısa sənədin qəbulunu istisna edir. TŞ-nın beş daimi üzvündən gələk Çi­nin üzərinə. Son vaxtlar Azərbaycan­la böyük layihələr üzrə möhkəmlənən əlaqələri fonunda Pekinin Ermənista­nın sənədinin altına öz imzasını qoya­cağı ağlabatan görünmür. Qaldı ABŞ. Bəli, qarşıdakı müzakirələrdə çox şey məhz Birləşmiş Ştatların mövqeyindən asılı olacaq. 

Düzdür, Vaşinqtonun yaxın müttə­fiqləri bu müstəvidə çətin ki, ona qarşı getsinlər. Amma bu zaman ortaya müt­ləq həqiqət amili çıxacaq. Yəni, ABŞ-ın Cənubi Qafqazda sülhə nailolma təşəbbüslərində nə dərəcədə səmimi olduğunu anlamaqdan ötrü səsvermə etalon rolunu oynayacaq. Əgər orada Birləşmiş Ştatların köməyilə anti-Azər­baycan sənədi qəbul olunarsa, bu hal­da Bakı sülh danışıqlarının Amerika trekinin üzərinə yağlı bir nöqtə qoya bilər. Eyni münasibətin Vaşinqton­la “qədim xalqa sevgi” mövqeyində həmrəy ola biləcək Rusiyaya qarşı da göstəriləcəyi istisna edilmir.

İrəvanın “humanitar böhran” imitasiyası

“Bu gün, Azərbaycan və Ermənis­tan arasında davamlı sülhün bərqərar edilməsi istiqamətində göstərilən səy­lər Ermənistanın məqsədyönlü gərgin­lik və revanşizm siyasətinin qurbanına çevrilib və ciddi çağırışlarla üzləşir. 2022-ci ilin dekabrında ilk uğursuzlu­ğuna baxmayaraq, Ermənistan yeni­dən BMT Təhlükəsizlik Şurasını siyasi, hərbi və informasiya yönümlü manipul­yasiya kampaniyası üçün alətə çevir­məyə cəhd göstərir”.

Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin İrəvanın məlum müra­ciətinə etiraz bəyanatında deyilir. Bəya­natda daha sonra qeyd edilir ki, Ermə­nistanın bölgədə “humanitar vəziyyətin pisləşməsi” və “davam edən blokada” kimi əsassız iddialarla BMT Təhlükə­sizlik Şurasına müraciəti növbəti dəfə beynəlxalq tərəfdaşlar vasitəsilə ba­lanslı, beynəlxalq hüquqa əsaslanan və məqbul həll yolu tapmağa yönəlmiş səylərə qəsdən və məqsədyönlü şəkil­də mane olmaq məqsədi daşıyır. 

Aşkar görünən fakt ondan ibarət­dir ki, İrəvan “humanitar böhran” imi­tasiyalı siyasi avantüralara getməklə nizamlama prosesinə mane olmağa, sülh sazişinin imzalanmasını uzatma­ğa çalışır. 

Azərbaycanın Rusiya Federasiya­sı, ABŞ, Avropa İttifaqı və BQXK ilə və­ziyyətdən çıxış yolları axtarmaq üçün apardığı intensiv qarşılıqlı fəaliyyətinə baxmayaraq, Ermənistanın bu diplo­matik səylərə qəsdən mane olması heç bir şübhə doğurmamalıdır. Ermənista­nın BMT Təhlükəsizlik Şurasına mü­raciətinin bu kampaniyanın bir hissəsi olduğu vurğulanan XİN-in bəyanatında bunun nizamlama prosesində iştirak edən tərəflərin, o cümlədən Təhlükə­sizlik Şurasının üzvlərinin səylərinə ciddi zərbə vurduğu bildirilir.

Həqiqət anı uzaqda deyil

Azərbaycan ədalətli beynəlxalq birlik hesab etdiyi BMT-yə hüquqi priz­madan yanaşmaqla yanaşı, ehtiyac yaranarsa, özünün suveren hüquqla­rının pozulmaması istiqamətində zə­ruri addımları atacağını də gizlətmir. Yəni, taleyüklü məsələ ilə bağlı qərarı Bakı özü qəbul edəcək. Əgər antiterror əməliyyatının keçirilməsi zərurəti orta­ya çıxarsa, bunu da reallaşdıracaq. Və bu zaman Azərbaycan TŞ-dakı mü­zakirələrdə tutduqları mövqedən asılı olaraq Rusiyanın, Fransanın, Avropa İttifaqının, ABŞ-ın sülh danışıqlarında vasitəçiyindən imtina edə bilər. 

İrəvanın son siyasi-ideloji təxribat­larından belə nəticə hasil olur ki, Ba­kının güman etdiyi kimi, ilin sonuna­dək sülh müqaviləsinin imzalanması reallaşmaya bilər. 450 milyon dollarlıq silah-sursatı Hindistandan İrana, ora­dan isə Zəngəzur dəhlizinə daşıyan Ermənistan yeni “arqumentlərlə” çıxış etməyə başlayıb. “Humanitar böhra­nı”, “etnik təmizləmə təhlükəsini” iki-üç dövlətin gündəliyindən çıxarıb “qlobal­laşdırmağa” cəhdlər edən Erministan iqtidarı Azərbaycana qarşı bir növ hib­rid müharibəsinə star verib. Baş verən son proseslər həm də onu deməyə əsas verir ki, İrəvan iqtidarında revan­şist qüvvələr hələ də məkrli niyyətlərin­dən əl çəkməyiblər. 

Deyəsən, daşların toplanması məqamı yetişir. Biz tarixin tale daşları­nı nə vaxt və hara qədər səpələdiyini bilməsək də, onları bir yerə cəm etmək anı yetişəndə prosesin iştirakçısına çevrilirik. Elə iştirakçıların əsl simaları­nın və daşların ədalətli düzülüşünü qə­bul edib-etməyənlərin kimliyi də məhz həmin “həqiqət anı”nda üzə çıxır.

Fərhad MƏMMƏDOV,
politoloq

Hazırda İrəvanın strategiyası bu məsələnin BMT Təhlükəsizlik Şurasın­da müzakirəsinə nail olmaqdır. Müza­kirə nəticəsində isə ortaya üç xarakterli sənəd çıxa bilər. Onlardan ən ciddisi qətnamədir. İkinci və az əhəmiyyətli sənəd TŞ-nın indiki sədrinin bəyana­tıdır. Üçüncü isə sadəcə press-reliz­dir. Fransanın sədrlik etdiyi keçən ilin dekabr debatında yalnız press-reliz olmuşdu. Bu dəfə isə ötən ildəkindən fərqli olaraq, daha ciddi uğura imza at­maq istəyirlər. 

Azərbaycanın möqeyi beynəlxalq hüquqa, ərazi bütövlüyü prinsipinə əsaslanır. İrəvanın irəli sürdüyü müd­dəalar, şübhəsiz, Bakı tərəfindən darmadağın ediləcək. Amma onu da nəzərə almalıyıq ki, bu gün Ermənista­nın mövqeyini son iyirmi beş il ərzində faktiki olaraq dəstəkləyən ölkələr var. Bu müddətdə Qərbin və Rusiyanın er­mənilərə dəstək verdiyini görmüşük. Hələ 2011-2012-ci illərdə ABŞ, Fran­sa və Rusiya bütün müstəvilərdə eyni mövqedə idilər. Maraqlıdır ki, rəsmi İrə­vanın BMT TŞ-ya müraciətində nə Ru­siyanın, nə də rus sülhməramlılarının adı çəkilir. Çünki onlar iki istiqamətdə işləyirlər. Birincisi, Laçın yolunun eksk­lüzivliyi, ikincisi, Qarabağda humanitar vəziyyətlə bağlıdır. Axı Laçın yolu ilə bağlı məsələdə Rusiya sülhməramlı­larının adı mütləq qeyd olunmalıydı. Amma buna Qərb imkan verməyib. İrə­van yəqin vurğunu daha çox məsələnin humanitar aspektinə yönəldəcək. 

Bakının mövqeyi ondan ibarətdir ki, əgər kimsə Qarabağda yaşayan er­mənilərin humanitar durumundan na­rahatdırsa, öz yardımını Azərbaycanın Ağdam şəhərindən keçməklə çatdıra bilər. Təkrar edirəm, burada Laçın yo­lunun hansısa eksklüzivliyindən söh­bət gedə bilməz. Müraciətdə elektrik enerjisi və qaz təminatı da qeyd edilir. Vəziyyətin anomallığı odur ki, həmin əraziyə elektrik və qaz sırf Ermənistan­dan verilir. Eləcə də digər məsələlərlə bağlı Bakının deməyə sözü və arqu­menti var. İntəhası, nəzərə almalıyıq ki, İrəvanın bu təşəbbüsünün arxasın­da, ABŞ başda olmaqla, Qərb dayanıb. Onlar BMT TŞ-da hansısa sənədin or­taya çıxması və Azərbaycana təzyiq etmək üçün çalışacaqlar. Proseslərin hansı məcrada davam etməsindən ası­lı olmayaraq, Azərbaycan öz mövqe­yindən geri çəkilməyəcək. 

Rasim MUSABƏYOV,
Milli Məclisin deputatı, politoloq

Ermənistan BMT Təhlükəsizlik Şu­rasında istədiyinə nail olmaqdan ötrü azı doqquz səs toplamalıdır. Azərbay­can bunun qarşısını almaq üçün im­kanlara malikdir. Yada salaq ki, Fran­sanın bununla bağlı iki cəhdi alınmadı. Bakı onun səylərini neytrallaşdırmağı bacardı. İndi TŞ-ya ABŞ sədrlik edir və bir qədər ikibaşlı oyun oynayır. Amma ortalıqdakı mövcud reallıq ondan ibarətdir ki, BMT Təhlükəsizlik Şurası, adətən, elə qətnamələr qəbul edir ki, münaqişə ocaqlarında sülhə ciddi təh­lükə yaranmasın. Birincisi, İrəvan belə bir qətnaməni qəbul etdirməklə Azər­baycan ərazisindəki qoşununun tör-tö­küntüsünü və yerli qanunsuz silahlı birləşmələri neytrallaşdırmaq planını qabaqlamaq məqsədini daşıyır. Onlar buna nail ola bilməyəcəklər. Azərbay­can suveren ərazisində qanunsuz heç bir silahlı birləşmənin qalmasına imkan verməyəcək. İndi onlar BMT-də bir de­yil, lap yüz qətnamə qəbul etdirsinlər, faydası olmayacaq. İkincisi məsələ ondan ibarətdir ki, İrəvan hər vasitə ilə Qarabağ iqtisadi rayonumuzdakı ermənilərə Bakının nəzarətindən kə­nar gediş-gəlişi təmin etməyə çalışır. Azərbaycan buna da heç vaxt yol ver­məyəcək. 

Ermənistan 30 il ərzində BMT-nin dörd qətnaməsini vecinə də almadı. Torpaqlarımızı da işğal altında saxla­yırdı. Bundan savayı, Baş Assamb­leyada qəbul olunan iki qətnamədə Ermənistan ordusunun işğal etdikləri ərazilərimizdən çıxarılması tələb edilir­di. Nəticəsi oldumu? Olmadı! Belə olan təqdirdə bizim əleyhimizə qəbul edilə­cəyi ehtimal olunan hansısa qətnaməni həmin aqibət gözləyir. Düşünürəm ki, belə bir qətnamənin qəbul olunma eh­timalı yüksək deyil. Hətta, qəbul edilsə belə, orada ümumi təklif və çağırışlar öz əksini tapacaq. Yəni, gücdən istifa­də olunmasın, dialoqu davam etdirin, humanitar məqsədlər üçün yolları açın. Belə bir qətnaməyə səs verən ölkələrin sonradan vasitəçilik missiyası da sual doğuracaq. Azərbaycan təbii olaraq onlara əvvəlcədən xəbərdarlıq edəcək. Yəni, bizə qarşı hansısa bir sənədə im­zasını qoyan tərəf sülh prosesində va­sitəçilk xidmətini də unutsun. Bizə elə gəlir ki, bu rıçaqlar Azərbaycanın öz maraqlarını qorumasından ötrü yetər­lidir. 

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”