Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu il mayın 25-də Moskvada Ali Avrasiya İqtisadi Şurasının geniş tərkibdə iclasındakı çıxışı zamanı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın həmin tədbirdə səsləndirdiyi iddialara cavab olaraq bildirmişdi: 

“Mən, əlbəttə, diskussiya açmaq istəmirəm. Lakin Ermənistana qar­şı ərazi iddialarımızın olması barədə ittihamlar səsləndiyinə görə demək istəyirəm ki, bizim belə iddialarımız yoxdur. Mənim sözlərimdə ərazi iddi­alarının olmasını görmək üçün xüsusi canfəşanlıq etmək və ya güclü fantazi­yaya malik olmaq lazımdır”.

Dövlətimizin başçısının bu fikrinə söykənərək deyə bilərik ki, hazırda Er­mənistanda Azərbaycanın və bu ölkənin xarici işlər nazirləri – Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyanın iyunun 12-də Va­şinqtonda kollektiv Qərb tənzimləməsi çərçivəsində keçirilməli olan görüşünün təxirə salınması müstəvisində güclü fantaziyalar işə düşüb. Hay cəmiyyəti məsələ ilə əlaqədar texniki səbəblər ax­tarışından tutmuş, ölkəmizin, guya, spe­kulyasiyaya əl atdığına dair mülahizələrə baş vurmaqdadır. 

Qeyd edək ki, Ermənistan və Azər­baycan xarici işlər nazirləri arasında iyu­nun 12-nə planlaşdırılmış görüş mayın əvvəlində Vaşinqtonda keçirilmiş danı­şıqlar marafonunun davamı kimi gün­dəmə gəlib. Bir qədər konkretləşdirsək, onu da söyləyə bilərik ki, sözügedən tə­mas iyunun 1-də Kişineuda Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin va­sitəçiliyi, Almaniya Kansleri Olaf Şoltsun və Fransa Prezidenti Emmanuel Makro­nun iştirakı ilə gerçəkləşmiş beştərəfli format gedişində razılaşdırılmışdı. 

Əlbəttə, erməni siyasilər Azərbayca­nın sülhdən yayınması ilə bağlı uydur­malarına izahlar verməkdə, konsprioloji motivlər sadalamaqda çətinlik çəkmirlər. Yəni, fantaziya qurmaq baxımından Pa­şinyandan heç nə ilə fərqlənmədiklərini sübuta yetirirlər. Nə qədər olmasa, ixti­saslaşıblar. Bir-bir Ermənistanın indiyə­dək nizamlama prosesi çərçivəsində yol verdiyi yaramazlıqları gündəmə gətirirlər. Yəni, əsas məqsəddən yayınmaq üçün vaxtilə özləri nələri reallaşdırıblarsa, hə­min hərəkətləri Azərbaycanın üzərinə tranformasiya edib siyasi mənzərəyə po­zucu rənglər qatırlar. 

Bəli, Ermənistanda hesab edirlər ki, Azərbaycan Vaşinqton danışıqları­nı təxirə salıb, sonradan İrəvana qarşı yeni iddialar irəli sürəcək. Səsləndirilən müxtəlif versiyalardan biri də budur ki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdo­ğan Bakıya səfərə gəlib və səfər yalnız ölkəmizin Xarici İşlər Nazirliyi rəsmilə­rinin cədvəlində dəyişiklik yaratmayıb, eyni zamanda, Ankaranın yeni direktiv­ləri var. Erməni siyasilərin bildirdiklərinə görə, bu direktivlər, guya, Bakı, İrəvan və vasitəçilər arasında imzalanması nəzər­də tutulan sülh müqaviləsinin mətninə dair ciddi fikir ayrılıqları yaradır.

Onu da ayrıca bildirməliyik ki, son günlər Ermənistan cəmiyyətində Azər­baycanla sülh müqaviləsi fonundakı destruktiv meyillər daha intensiv fazaya daxil olub. Hiss edilir ki, ölkənin baş naziri Nikol Paşinyanın Azərbaycanın Qarabağ da daxil 86,6 min kvadratkilometr əra­zidə suveren hüquqlarını tanıması tam yeni mənfi təmayüllərə yol açıb. Möv­cud xüsusda Qarabağda Bakının yuris­diksiyasının Ermənistanın konstitusyon quruluşuna zidd olduğu qabardılır. Əsas məqamlardan biri də bununla bağlı refe­rendum keçirilməsi təşəbbüsünün gün­dəmə gəlməsidir. 

Bir sözlə, hay cəmiyyətindəki müxtə­lif elementlər Paşinyanın söylədikləri ilə barışmırlar və görünür, onların hərəkət və davranışları get-gedə sülh danışıqla­rını təhdid edən motiv qazanmaqdadır. Belə təəssürat da yaranır ki, Ermənis­tanda Azərbaycanla yeni müharibənin baş verməsini ssenariləşdirən qruplar iş başındadırlar. İndi xarici işlər nazirlərinin Vaşinqton görüşünün təxirə düşməsi isə onlara fürsət verib ki, anti-sülh tezislərini daha inandırıcı formada ortaya qoysun­lar. 

Bir qədər əvvəl təxribat xarakteri da­şıyan həmin tezislərin bir-ikisini ümumi şəkildə diqqətə çatdırdıq. Burada xüsusi vurğulanmalı məqam Türkiyə Prezidenti­nin Azərbaycana səfəridir. Hay başbilən­lər iddia edirlər ki, Ərdoğan səfər gedişin­də ölkəsinin Cənubi Qafqazla bağlı yeni siyasət konturlarını açıqlayacaq. Onların fikrincə, Azərbaycan danışıqlar prosesin­də həmin konturlara nəzərən yeni mövqe ortaya qoyacaq. Bu mövqe İrəvan üçün daha ağır perspektiv vəd edəcək. Belə deyimlərin ortaya atılmasında məqsəd isə erməni cəmiyyətində sülh danışıqla­rı müstəvisində yeni etiraz amplitudası qondarmaqdır. 

Digər tərəfdən, onu da vurğulayaq ki, Ermənistan siyasətçilərinin müəyyən qis­mi XİN rəhbərlərinin görüşünün təxirə sa­lınmasını danışıqlar prosesinin donması kimi qələmə verməkdədir. Onlar özlərini günahı Azərbaycanda görməyə kök­ləyərkən Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun aşağıdakı açıqla­masına da istinad edirlər. Təxminən belə: hər şey Peskovun bildirdiyi kimi olur, Moskva Bakının niyyətlərinə bələddir və sair. Peskov isə əslində gözləmədiyimiz elə bir şey deməmişdi. O vurğulamışdı ki, “mövcud şərait yaxın gələcəkdə Azər­baycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasının mümkünlü­yünə ümid etməyə imkan verir, lakin əsas məsələ vaxt deyil, bütün məsələlərin ye­kun həllidir”. 

Göründüyü kimi, Rusiya mövqeyində yenilik etmir. Ölkə öz ampluasına uyğun olaraq, sülhün uzanmasının tərəfdarıdır. Erməni siyasilər isə mövcud məqama söykənərək özlərinin danışıqların don­ması ilə bağlı yaratdıqları təsəvvürdə yeni hərbi eskalasiya müjdəsi axtarırlar. Yəni, əvvəl özləri bir şey ortaya atırlar, sonra ona inanmağa başlayırlar. Ortada bu qədər axmaq durum var. 

Erməni siyasilər bu qənaətə də gə­lirlər ki, Qərbin danışıqlar platforması­nın əhəmiyyəti azalıb, ABŞ-dakı növbəti təmas tarixinin tezliklə elan ediləcəyini söyləmək çətindir. Yeri gəlmişkən, Ermə­nistan Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Ani Badalyan mövzu haqqında cəmi bir­cə kəlmə işlədib: “Bu barədə ictimaiyyət lazımi qaydada məlumatlandırılacaq”. İlk baxışdan, onun sözündə fövqəladə nə isə istisnadır. Ancaq erməni siyasilər bunu danışıqlardakı gərginlik motivi qis­mində cəmiyyətə sırımaqda israrlıdırlar. 

“Düşünürəm ki, bu, çox güman ki, Türkiyənin yenidən seçilmiş prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana səfəri ilə bağlıdır. Ola bilsin ki, bu (Va­şinqton danışıqlarının təxirə düşməsi – red.), Azərbaycan rəsmilərinin cədvə­li ilə üst-üstə düşmənin nəticəsidir. Bu, aradan qaldırıldıqdan sonra onlar (Azər­baycanın və Ermənistanın xarici işlər na­zirləri - red) çox güman ki, Vaşinqtonla məsləhətləşmələrin yeni tarixini açıqla­yacaqlar”. Əvvəldə də dediyimiz kimi, Ermənistanda XİN rəhbərlərinin Vaşinq­ton görüşünün təxirə düşməsini texniki məsələlərlə əlaqələndirənlər var. Belələ­rindən biri politoloq Tiqran Qriqoryandır ki, yuxarıdakı iqtibas ona məxsusdur.

Ancaq Ermənistanın siyasi cameə­sində heç də hər kəs T.Qriqoryan kimi düşünmür. Məsələn, ölkədəki Qafqaz İnstitutunun direktoru, politoloq Alek­sandr İskəndəryan bildirir ki, Bakı, İrəvan və vasitəçilər arasında sazişin mətni ilə bağlı ciddi fikir ayrılığı var və planlaşdırıl­mış təmas buna görə təxirə düşdü. Yəni İskəndaryana elə gəlmir ki, hazırkı situa­siyada texniki məsələ əsasdır: “Azərbay­can danışıqlar aparmır, öz şərtlərini irəli sürür. Bunlar adətən sərhəd, anklavlar və Qarabağın gələcəyi ilə bağlı maksimalist tələblərdir. Çərçivə sazişinin imzalanma­sından danışsaq belə, onlarla razılaşmaq kifayət qədər çətindir”.

İskəndaryandan fərqli olaraq, T.Qriqoryanın fikrincə, ABŞ sülh müqa­viləsinin razılaşdırılması üçün danışıq­lara başlayıb və çətin ki, bu qədər tez geri çəkilsin: “Sülh müqaviləsinin mətni, əslində, Brüssel platformasını kənara itələyən ABŞ-ın himayəsi altında müza­kirə olunur. Brüsseldə yalnız sərhədlərin demarkasiyası, logistika məsələləri və s. ilə bağlı təfərrüatlara baxılır”, - deyə Qriqoryan fikrinə aydınlıq gətirib. 

Onu da vurğulayaq ki, politoloq Qriqoryanın düşüncələri Bayden admi­nistrasiyası üçün İrəvanla Bakı arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasının daxili siyasi səbəblərə görə vacibliyi məntiqinə uyğundur. Məlum olduğu kimi, ABŞ-da prezident seçkiləri gözlənilir. Erməni si­yasilərin müəyyən qismi belə qənaət­dədir ki, uzun müddətdir davam edən münaqişənin həlli və Ermənistanla Azər­baycan arasında sülhün bərqərar olması, Bayden üçün seçki kampaniyası zamanı yaxşı bonusdur. Bu, həm də anti-Rusiya sousu altında təqdimatı aparılacaq siyasi dividenddir. Elə bir dividend ki, Moskva­nın regiondakı mövqelərini zəiflədəcək. Yeri gəlmişkən, hazırda ABŞ-ın daxili siyasi diskursunda anti-Rusiya mövzusu trend təşkil etməkdədir. 

Sonda yenidən XİN rəhbərlərinin Va­şinqton raundunun Türkiyə Prezidentinin səfəri ilə bağlı təxirə salınmasına dair erməni cəmiyyətindəki fikirlərin üzərinə gələk. Bu baxımdan Ermənistanın sa­biq baş naziri və parlament sədri Xos­rov Arutyunyanın düşüncələri nisbətən sağlam təsir bağışlamaqdadır. Ancaq, ümumən, fərziyələrdən uzaq yanaşma­sı ilə diqqət çəkən sabiq dövlət rəsmisi də XİN rəhbərlərinin Vaşinqton təması müstəvisində Ərdoğan amilinə fokus­lanmağı unutmur və deyir ki, Prezident İlham Əliyevin Türkiyə lideri ilə məsləhət­ləşmələrindən sonra Vaşinqton görüşü reallaşacaq. 

Arutyunyan digər erməni siyasilərdən fərqli olaraq Bakının ABŞ-ın təşəbbüsü­nü rədd etdiyi və danışıqlardan çəkildiyi düşüncəsini bölüşmür. “Azərbaycan gö­rüşdən imtina etməyib, onu təxirə salma­ğı xahiş edib. Bunlar ayrı-ayrı şeylərdir”, - deyən sabiq spikerin sözlərinə görə, Paşinyanın Azərbaycanın ərazi bütövlü­yünü tanıması və anklavları geri qaytar­mağa hazır olması İrəvanın iradəsinin xaricindəki məsələdir: “Qarabağ da daxil olmaqla, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü­nün tanınması məsələsini Nikol Paşinya­nın açıqlamalarının ardıcıllığını izləməklə anlamaq mümkündür. Bu ardıcıllığı iz­ləyəndə görürük ki, Qarabağın Azərbay­canın tərkib hissəsi kimi görmək üçün bütün hüquqi əsaslar var, əksi mümkün deyil. Məncə, Paşinyan bunu istəmir, an­caq beynəlxalq hüquq sübut edir ki, Qa­rabağ Azərbaycanın bir hissəsidir”.

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”