Hələ ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarından cəmiyyətdə rus dilinin hegemonluğuna qarşı mübarizədə ana dilimizin saflığının qorunmasına ciddi səylər göstərilməyə başlanıb. Mənəvi tələbat olan milli özünüdərkin bir qanadı da nitqimizin sovet dövründən dilimizə düşmüş rus sözlərindən təmizlənməsi, söhbətlərimizin ifadə qarışıqlığından yaranan hibrid danışıqdan arıtlanması olub. Təəssüf ki, bu gün də ana dilimizdə danışarkən xeyli sayda rus sözlərini yerli-yersiz nitqimizə daxil edir, onu bir növ eybəcərləşdiririk.

Əlbəttə, qeyri millətlərdən olan həmyerlilərimiz bizim dildə danışırlarsa, buna sevinirik, amma özümüz öz dilimizdə səlis danışmağa, nədənsə, bəzən tənbəllik edirik. Vaxtilə nitqinə yersiz olaraq bol-bol əcnəbi sözləri pərçim edənləri Mirzə Cəlil kinayə ilə “obrazovannılar” adlandırırdı. Onun “Bakılılar” adlı felyetonundan bir misal: “uştellər çetıre çasaya kimi ispat eləmirlər”.

Etiraf edək ki, bu gün aramızda “obrazovannılar” yenə də çoxdur. Belələrinə baxanda istər-istəməz düşünürsən: “Bu həftəbecərdənsə, elə təmiz rusca danışsalar, məsləhətdir. Dilimizdə alaq otu kimi bitmiş rus sözləri o qədərdir ki... “Uje”, “daje”, “nol”, “neujeli”, vot tak”, “okazıvayetsya”, “mestnı”, “importnı”, “davay” kimi dilimizdə gözəl qarşılığı olan sözlər, nədirsə, nitqimizdə, az qala, “vətəndaşlıq” hüququ qazanıb.

Son bir neçə gündə küçədə, metroda, mağazada qulaq günahkarı olaraq eşidib qeyd etdiyim hibrid danışıq nümunələrindən bir neçəsini oxuculara təqdim edirəm: “Prisyaqa qəbul elədik”, “ “Xolodenniyi aç”, “Sapoşki aldım”, “Pastayannı vilka yaddan çıxır”, “Yubkasının razrezinə bax”, “Pivə svejidi?”, “Az baltat elə, az”, “Onu palaskat elədilər”, “Nujenni?”, “Spiçkanı ver”, “Məndə zajiqalkadır”, “Sizdə otopleni var?”, “Davay, ni budem”, “Lişni sən demisən”, “Tuda-suda, razılaşdıq”, “Yaman marozdu”, “Tamadaya zakaz ver”. Bunlar dərd yarıdır. Bir qadın, görün, ərinəmi, oğlunamı, ya kiməsə nə dedi: “Xotja bı, vetrovkanı geyin, düş parikmaxerə, saçını ukladka elətdir, ol sveji, kak oqurçik”. – 13 sözdən cəmi 5-i bizim dildə idi (?!)

Əziz oxucular! Yəqin ki, siz də tez-tez bu kimi halların şahidi olursunuz. Bəlkə ötüb, keçməyək, iradımızı bildirək. Xeyri olarmı?..

Dil milli varlığın təsdiqidir. Bunlarlın danışdığı isə, hibrid, metis dil deyilsə, bəs nədir? Burada unudulmaz şairimiz Əli Kərimin misraları yada düşməyə bilmir:

Baxımsızlıq olan yerdə
Söz özü də baxmır sözə.

Gəlin, dilimizin qədrini bilək, onu eybəcərləşdirməyək, baxımsızlıqdan məhvə sürükləməyək. Bunu qanun da tələb edir, vətəndaşlıq borcumuz da.

Ə.DOSTƏLİ
XQ