Su canlı aləmin, həyatın başlanğıcı sayılır. Əbəs yerə deməyiblər ki, su olmayan yerdə həyat da yoxdur. Hazırda dünya əhalisinin hamısı bu əvəzsiz nemətdən, heç də, eyni dərəcədə istifadə edə bilmir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, planetimizdə su ehtiyatları qeyri-bərabər paylandığından hər dörd şəhər sakinindən birinin təmiz suya çıxış imkanı məhduddur. 

Alimlər qarşıdakı illərdə qlobal su böhranının daha da kəskinləşəyi ilə bağ­lı həyəcan təbili çalmaqda davam edirlər. Mütəxəssislərin fikrincə, qlobal iqlim dəyi­şikliyi, əhalinin sürətli artımı, iqtisadiyyatın davamlı inkişafı ilə əlaqədar olaraq 30-50 ildən sonra içməli su ehtiyatları xeyli tükənəcək. Elə BMT-nin bu sahədəki son araşdırmalarının nəticələri də ürəkaçan deyil. Məhz buna görə də hazırda dün­ya alimləri bəşəriyyəti gözləyən təhlükə­dən xilas etməyin yollarını axtarırlar. Bu baxımdan dəniz suyunun şirinləşdirilmə­si su qıtlığının aradan qaldırılması üçün ən ideal variant hesab olunur. Belə ki, mütəxəssislər hesab edirlər ki, alternativ su mənbələrinin işlənməsi, şirin suyun əvəzinə kifayət qədər bol olan yüksək mi­nerallı dəniz, okean, yeraltı və s. sulardan istifadə bəşəriyyətin su problemini aradan qaldırmağa kömək edəcək. Hətta dünya­nın inkişaf etmiş bir sıra ölkələrində dəniz suyunun şirinləşdirilməsi metodundan uğurla istifadə edilir. 

Şirin su ehtiyatlarının məhdud ol­duğu Azərbaycanda da bu məsələ za­man-zaman gündəmə gətirilib. Hətta bu istiqamətdə müəyyən tədqiqatlar aparılıb, bir sıra işlər görülüb, ölkənin bəzi ərazilə­rində əks-osmos tipli suşirinləşdirici qur­ğular quraşdırılıb. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Dəniz suyu­nun duzsuzlaşdırılması yolu ilə içməli su istehsalı sahəsində pilot layihənin həyata keçirilməsi tədbirləri haqqında” 2023-cü il 12 aprel tarixli sərəncamı da bu baxım­dan mühüm əhəmiyyət daşıyır. Prezident sərəncamına əsasən “Su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbay­can Respublikası Prezidentinin 2020-ci il 27 iyul tarixli Sərəncamının icrası, ölkənin su təhlükəsizliyi, əhalinin içməli su ilə tə­minatının artırılması və bu sahəyə yeni texnologiyaların cəlb edilməsi məqsədilə Bakı şəhərinin və ətraf ərazilərin su təmi­natının yaxşılaşdırılması üçün dəniz su­yunun duzsuzlaşdırılması yolu ilə içməli su istehsalı sahəsində pilot layihə həya­ta keçirilməsi qərara alınıb. Sərəncama əsasən pilot layihəsinin icrası ilə əlaqə­dar Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə, eləcə də aidiyyəti dövlət qu­rumlarınabir sıra zəruri tədbirlər görülməsi tapşırılıb. 

Eyni zamanda, yenicə yaradılmış Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentli­yi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2010-cu il 17 mart tarixli 239 nömrəli Fər­manı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Res­publikası Dövlət İnvestisiya Proqramının tərtibi, icrası, monitorinqi və qiymətləndiril­məsi Qaydaları”na uyğun olaraq, istehsal edilən içməli suyun Bakı şəhərinə və ətraf ərazilərə nəqli ilə əlaqədar infrastruktur işlərinin görülməsi və sudan səmərəli isti­fadənin təmin edilməsi üçün tələb olunan vəsaitin Dövlət İnvestisiya Proqramında nəzərə alınmasına dair təkliflərini Azər­baycan Respublikasının İqtisadiyyat Na­zirliyinə təqdim etməlidir. 

Göründüyü kimi, ölkə Prezidenti İlham Əliyev əhalinin suya olan tələbatının ödə­nilməsini, həmişə olduğu kimi, yenə diqqət mərkəzində saxlayır. Dövlət başçısının alternativ su mənbələrinin işlənilməsi, o cümlədən dəniz suyunun şirinləşdirilməsi ilə bağlı imzaladığı sənədlər, bu sahədə qəbul olunmuş qərarlar ölkədə su qıtlığı­nın aradan qaldırılmasına, əhalinin içməli və suvarma suyuna olan tələbatının ödə­nilməsinə imkan yaradacaq. 

Əmir ƏLİYEV,
Elm və Təhsil Nazirliyi Coğrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, coğrafiya elmləri doktoru, professor

– Azərbaycan Respublikası Cənu­bi Qafqazın su ehtiyatları ilə ən az təmin olunan ölkəsidir. Belə ki, hazırda təqribən 31–32 kubkilometr səviyyəsində olan su ehtiyatlarımızın təqribən 70 faizi ölkə xari­cində formalaşır. Hazırda respublikamızda bu əvəzsiz nemətə, xüsusən də içməli suya olan tələbat həddindən artıq çoxdur. 

Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması yolu ilə içməli su istehsalı sahəsində pilot la­yihənin həyata keçirilməsi tədbirləri haqqında” sərəncamı vaxtında atılmış bir addımdır. Dövlət başçımızın imzaladığı bu mühüm sənəd ölkəmizin suya olan tələba­tının ödənilməsi baxımından mühüm əhə­miyyət kəsb edir. 

Hər şeydən əvvəl qeyd etmək istə­yirəm ki, dəniz suyundan səmərəli istifadə sahəsində potensial olduqca yüksəkdir. Bu baxımdan dəniz qonşumuz olan Qazaxıs­tanda real işlər də görülüb. Belə ki, Xəzə­rin şərq hissəsində yerləşən Manqışlaqda hələ ötən əsrin 60-cı illərində dəniz suyu­nun duzsuzlaşdırılması məqsədilə böyük bir zavod tikilib. Bunun da hesabına ətraf ərazilərdə yaşayan bir milyon əhalinin həm içməli, həm də təsərrüfatlarda işlədilən suya olan tələbatının xeyli hissəsi ödəni­lir. Artıq dünya miqyasında da bu sahədə müəyyən təcrübə əldə edilib. Məsələn, Fars körfəzi ölkələrində dəniz neft platformala­rında çalışan işçilərin içməli suya olan tələ­batı məhz mini qurğularda şirinləşdirilmiş dəniz suyu hesabına ödənilir. 

Azərbaycanın ən böyük üstünlüklərin­dən biri Xəzər dənizinin sahilində yerləş­məsidir. Xəzər dənizinin suyu digər dəniz və okeanların suyu ilə müqayisədə xeyli duzsuzdur. Təkcə onu qeyd etmək kifayət­dir ki, Xəzərdə duzluluq səviyyəsi Hind okeanına nisbətən üç dəfə azdır. Belə ki, Xəzər suyunun bir litrində 12 qram, hətta sahilə yaxın ərazilərimizdə isə 10 qram olduğu halda, digər su məkanlarında, xü­susən də Hind okeanında bu göstərici 1litr üçün 40 qrama çatır. Bu səbəbdən də Xəzər dənizinin suyunun duzsuzlaşdırılması az enerjidən istifadə etmək hesabına başa gəl­diyindən daha əlverişlidir. 

Bütövlükdə isə, dəniz suyunun duz­suzlaşdırılması ilə bağlı bizdə artıq müəy­yən praktikika var. Məlum olduğu kimi, 2013-cü ildə Ekologiya Nazirliyi tərəfin­dən Salyan rayonunun Xıdırlı kəndində İsrail texnologiyası əsasında belə bir za­vod yaradılıb. 20 kilometr aralıda yerləşən həmin zavoda dəniz suyunun çatdırılması üçün xüsusi kanal inşa olunub. Həmin kanalla zavoda daxil olan su burada qu­raşdırılmış qurğularda duzsuzlaşdırılma prosesindən keçir. Bunun da nəticəsində müəssisədə sutka ərzində təqribən 50 min kubmetrə qədər su şirinləşdirilir. 

Düşünürəm ki, Xəzərin sahilində, xü­susən də Bakı və Sumqayıt şəhərlərində belə zavodların tikilib istifadəyə verilməsi suya qənaət etməyə imkan yaradacaq. Yeri gəlmişkən, Xəzər dənizinin suyu təqribən 80 min kubkilometr təşkil edir. Ona görə də müasir texnologiyaların tətbiqi ilə həmin sudan istifadə edilməklə xeyli su ehtiyatı əldə etmək mümkündür.

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”