Zəmanənin, dövrün düşüncə tərzinin poetik aynası olan ədəbi proses bilavasitə ədəbi inkişafla bağlıdır. Bu baxımdan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) Natəvan klubunda AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun təşkilatçılığı ilə “Ədəbi proses” elmi-yaradıcılıq müşavirəsinin 10 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirdə əvvəlcə məhz ötən 10 ildə Ədəbiyyat İnstitutunda işıq üzü görmüş əsərlərdən ibarət sərgiyə baxışın keçirilməsi təsadüfi deyildi. 

Müşavirəni giriş sözü ilə açan AMEA-nın prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun baş direk­toru, akademik İsa Həbibbəyli XX əsrin 70-ci illərinin sonlarında Ədəbiyyat İns­titutunda görkəmli ədəbiyyatşünas alim, AMEA-nın müxbir üzvü Yaşar Qaraye­vin təşəbbüsü ilə ilk dəfə “Ədəbi proses” müşavirələrinin keçirildiyini və material­larının çap olunduğunu vurğuladı. Bil­dirdi ki, “Ədəbi proses” elmi-yaradıcılıq müşavirəsi sonuncu dəfə 1984-cü ildə keçirilib. Otuz il sonra, müstəqillik döv­rünün açdığı geniş imkanlar sayəsində Ədəbiyyat İnstitutunda bərpa edilən müşavirələr Sovet dövründə keçirilən­lərdən fərqli olaraq müstəqillik dövrünün elmi, mədəni, ictimai fikir sahəsində ya­ratdığı yeniliklər və ədəbi mühitin daha geniş şəkildə prosesə cəlb olunması üçün geniş zəmin yaradıb. 

İsa Həbibbəyli “Ədəbi proses” yara­dıcılıq müşavirəsinin hər il özündən əv­vəlki ilin ədəbi prosesini janrlar üzrə təh­lil etdiyini və orada gedən dinamikanı, problemləri, çatışmazlıqları göstərməyə çalışdığını, həmçinin alimlərimizin çıxış yolları haqqında öz təklif və tövsiyələrini irəli sürdüklərini qeyd etdi. 

Ötən 10 il ərzində keçirilən yaradı­cılıq müşavirələrinin kitablarda, top­lularda, eləcə də məqalələr şəklində ictimaiyyətə təqdim olunduğunu deyən AMEA rəhbəri dedi ki, həmin məruzələr M.F.Axundzadənin dövründən bu günə qədər Azərbaycanda geniş həcmə ma­lik olan ən elmi-nəzəri şəkildə yazılmış mükəmməl tənqid icmallarıdır.

Akademik Azərbaycan Yazıçılar Birliyi ilə Ədəbiyyat İnstitutu arasında əlaqələrin hazırda çox yüksək səviy­yədə olduğunu və bu münasibətlə­rin yazıçılıq mühitinə də müsbət təsir göstərdiyini vurğuladı. Son zamanlarda sosial şəbəkələrin də “Ədəbi proses”ə qoşulduğunu müşahidə etmişəm. Builki müşavirədə sosial şəbəkə ədəbiyyatın­dan da ayrıca məruzənin dinlənilməsi planlaşdırılıb. Beləliklə, “Ədəbi proses” format olaraq elmi konfransdan ədə­bi hərəkata çevrilib. Bununla bərabər, ədəbi prosesçilər ifadəsi meydana gə­lib, gənclər arasında elmlər doktorları və fəlsəfə doktorları yetişib. “Ədəbi proses” müzakirələri Azərbaycan elmində yeni bir cərəyanın da yaranmasında iştirak edib. Artıq ədəbiyyatımızda neologizm, realizm, postmodernizm kimi, akade­mizm də müşahidə olunur. Bunun da öz yaradıcıları, təmsilçiləri vardır. Bun­ların sırasında İsa Həbibbəylini, Rafael Hüseynovu, Teymur Kərimlini, Hamlet İsaxanlını, Kamal Abdullanı, Məmməd Əliyevi və başqalarını qeyd etmək olar”.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) sədri, Xalq yazıçısı Anar bildir­di ki, bədii yaradıcılıq – poeziya, nəsr, dramaturgiya və onların təhlili, tənqidi, araşdırılması ədəbiyyatın iki qanadı­dır və bu iki qanad olmasa, ədəbiyyat quşu fəzaya qalxa bilməz, normal ədəbi proses gedə bilməz. Ədəbiyyatşünaslıq elmi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sıx əlaqələrinin olduğunu, akademik İsa Həbibbəylinin AMEA-ya rəhbərlik etmə­sindən sonra bu münasibətlərin daha da genişləndiyini deyən Anar “Ədəbi proses” müşavirəsinin yubiley tədbirinin AYB-də keçirildiyinə görə akademiyanın prezidentinə minnətdarlığını bildirib. 

Müşavirədə “İlin ədəbi mənzərəsi” mövzusundə məruzə ilə çıxış edən fi­lologiya elmləri doktoru Elnarə Akimo­va “Şuşa ili”ndə milli-mədəni və tarixi irsimizin qorunması və təbliğ olunma­sı istiqamətində estetik bir dönəmin başlandığını vurğuladı. 2022-ci ildə ədəbiyyatla bağlı əksər işlər daha çox Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən verilən dörd sərəncamın ic­rasına köklənməklə gerçəkləşdi: Şu­şanın 270, Xurşidbanu Natəvanın 190, Hüseyn Cavidin 140, Əhməd Cavadın 130 illiyi ilə bağlı müxtəlif humanitar instansiyalarda tədbirlər keçirildi. Ədə­bi mühitin Azərbaycan ədəbiyyatına qazandırdığı dəyərlərdən söhbət açan E.Akimova ötən ilin önəmli ədəbiyyat xəbərlərini iştirakçıların diqqətinə çat­dırdı. Bu gün ədəbiyyatda olanların, zi­yalıların üzərinə ədəbiyyatın, sözün işı­ğını öləziməyə qoymamaq kimi böyük missiyanın düşdüyünü qeyd etdi. 

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ay­gün Bağırlı “Uşaq ədəbiyyatı” mövzu­sunda məruzəsində qeyd etdi ki, Ədə­biyyat İnstitutunda hər il keçirilən “Ədəbi proses” yaradıcılıq müşavirəsində uşaq ədəbiyyatı, onun ayrı-ayrı janrları haqqında xüsusi məruzələr edilir. 

2017-ci ildə institutda Uşaq ədəbiy­yatı şöbəsinin yaradılması yazarlarla bu sahənin tədqiqatçılarının müntəzəm ünsiyyəti tənəzzülünü yaşayan uşaq ədəbiyyatının inkişafına bir təkan verdi: “Əgər on il əvvəl biz uşaq ədəbiyyatının az sayda olan nümunələrindən danışır­dıqsa, indi artıq Altun, Ting, Çıraq, Üç alma, Leylək, Tutu, Balabilgə, Libra, Qələm, Simurq, Dəyər, Mücrü, Günəş, İzə, Ağıllı bala və bu kimi çoxsaylı nəş­riyyatların fəaliyyətindən bəhs edirik”. 

Aygün Bağırlı 2022-ci ilin Azərbay­canda “Şuşa İli” kimi qeyd olunduğunu və uşaq ədəbiyyatının yaradıcılarının da Zəfəri yeni yaşamış xalq kimi, çox­dandır bu mövzuya təşnə kimi Qarabağ mövzusunda, qələbə mövzusunda, sa­vaş və şəhidlik mövzusunda xeyli ədə­bi-bədii nümunələr yaratdığını bildirdi. Zəfər sevinci ilə yanaşı, müharibə, onun acısı, uşaqların həyatında yaratdığı bö­yük boşluqların da şeirlərdə öz əksini tapdığını bildirdi: “Rafiq Yusifoğlu “Şar və balaca qız” şeirində bir şəhid övladı­nın atasının müharibəyə getməzdən əv­vəl üfləyib ona verdiyi şarı gecə-gündüz qorumasından, əlindən yerə qoymama­sından bəhs edir:

Gör necə möhkəm tutub,

Bu qız şarın sapını?!

Çünki bu şar azaldır,

Körpənin əzabını...

Məruzəçi bu gün uşaq ədəbiyyatının gözəl, dəyərli nümunələrinin yalnız təs­vir, tərənnüm, maarifləndirmək, estetik zövq aşılamaq xarakteri daşımadığını, eyni zamanda, milli məfkurənin, azər­baycançılıq ideologiyasının formalaş­ması, Vətənə, torpağa, tarixi-mənəvi bağlara dərindən bağlanmaq kimi mil­li-mənəvi düşüncənin inkişafına təkan verdiyini, ümumilikdə, dünyanı qoruma­ğı təlqin etdiyini dedi. 

Daha sonra AMEA-nın müxbir üzvü Tehran Əlişanoğlunun “Ədəbi tənqid”, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turanın “Poeziya”, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Maral Yaqubovanın “Nəsr”, filo­logiya üzrə fəlsəfə doktoru Aynurə Mus­tafayevanın “Dramaturgiya”, filologiya elmləri doktoru Vaqif Yusiflinin “Ədəbi gənclik” mövzularında məruzələri din­lənildi, ədəbiyyat nümunələrinin gözəl örnəklərindən bəhs edildi. 

Sonda həyatda, cəmiyyətdə, bütöv­lükdə, insanın daxili dünyasında gedən rəngarəng proseslərin bədii ədəbiyyat­da əks olunması üçün geniş imkanlar yaradan ədəbi prosesin ümumi inkişafa töhfələri qeyd olundu.

Leyla QURBANOVA, “Xalq qəzeti”