Qlobal kibercinayətlərə qarşı mübarizə həmrəyliyi
Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə kibercinayətkarlıq qlobal təhlükəsizliyə əsas təhdidlərdən birinə çevrilib. Buna görə də yeni dünya düzənində kibercinayətkarlıqla mübarizə xüsusi aktuallıq kəsb edir. Kibercinayətkarlıq hər il trilyon dollardan çox dövriyyəyə malik yüksək səviyyədə təşkil olunmuş sənayedir. “Cybersecurity Ventures” analitik şirkətinin məlumatına görə, 2025-ci ilə qədər kibercinayətlərdən dəyən ziyan ildə 10,5 trilyon dollara çata bilər. Bu baxımdan qlobal sabitlik üçün sistemli təhlükəyə çevrilən kibercinayətkarlıqla mübarizə beynəlxalq əməkdaşlıq tələb edir və bu, yeni dünya düzənində rəqəmsal məkanın təhlükəsizliyini təmin etməyin yeganə yoludur.
Kibertəhlükəsizlik sahəsi yeni çağırışlarla üzləşərək və dəyişən texnoloji və geosiyasi mənzərəyə uyğunlaşaraq sürətlə inkişaf edir. Hazırda müşahidə etdiyimiz dünya nizamının transformasiyası kibertəhlükə mənzərəsində də özünü göstərir. Bu bir reallıqdır ki, hazırda haker qrupları geosiyasi təsir alətlərinə çevrilirlər və bu tendensiya xüsusilə kiberhücumların “hibrid müharibə” elementinə çevrildiyi beynəlxalq münasibətlərin pisləşməsi fonunda nəzərə çarpır.
Süni intellekt texnologiyalarının, kvant hesablamalarının və avtomatlaşdırılmış haker sistemlərinin inkişafı, təəssüf ki, kibertəhlükələrin təkamülünü əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirir. Cinayət qrupları daha mürəkkəb və effektiv hücum vasitələri yaratmaq üçün qabaqcıl texnologiyadan getdikcə daha çox istifadə edirlər. Belə ki, süni intellektdən istifadə fişinq mesajlarının yaradılmasında və sosial mühəndislikdə yeni dövr açıb və maşın öyrənmə texnologiyaları qorunan sistemlərin sındırılması proseslərini optimallaşdırmağa imkan verir.
Bundan başqa, ayrı-ayrı bədxahların hakerlər ilə əməkdaşlıqlarının səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu gün hətta texniki bacarıqları olmayan kibercinayətkarlar mürəkkəb kiberhücumlar həyata keçirmək üçün hazır alətlər əldə edə və ya konkret tapşırıqları yerinə yetirmək üçün peşəkar hakerləri qara əməllərinə cəlb edə bilərlər. Buna görə də yeni dünya düzənində kibercinayətkarlıqla mübarizədə dövlətlərin rolu böyük dəyişikliklərə məruz qalır. Hökumətlər milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi, vətəndaşların hüquqlarının qorunması və beynəlxalq öhdəliklərə riayət edilməsi arasında balansın yaradılması zərurəti ilə üzləşirlər.
Bir çox ölkələr kibercinayətkarlıqla mübarizə üçün ixtisaslaşmış bölmələr yaradır, qanunvericilik bazalarını inkişaf etdirir və kibertəhlükəsizliyi təmin etmək üçün texnoloji həllərə sərmayə qoyurlar. Dövlətlər məlumatların qorunması, haker hücumlarına qarşı mübarizə və onlayn fırıldaqçılığın qarşısının alınması daxil olmaqla kiberməkanı tənzimləyən qanunlar yaradır və həyata keçirirlər.
Əlbəttə, beynəlxalq əməkdaşlıq olmadan kibercinayətkarlıqla effektiv mübarizə mümkün deyil. Bununla belə, geosiyasi gərginlik və rəqəmsal sferada rəqabət belə qarşılıqlı fəaliyyətə maneələr yaradır. Məsələn, Budapeşt Konvensiyası kimi beynəlxalq müqavilələrdə iştirak ölkələrə məlumat mübadiləsi aparmağa və transmilli təhlükələrə qarşı tədbirləri əlaqələndirməyə imkan verir. Amma bu konvensiya bütün ölkələri əhatə etmir və həmişə müasir çağırışlara cavab vermir. Bu şəraitdə ümumi maraqları və dəyərləri olan ölkələrə kibercinayətkarlıqla mübarizədə səyləri əlaqələndirməyə imkan verən regional və ikitərəfli əməkdaşlıq formatları formalaşır.
Təbii ki, yeni dünya düzənində kibercinayətkarlıqla mübarizə təhlükəsizlik və beynəlxalq əməkdaşlığa ənənəvi yanaşmaların yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Geosiyasi parçalanma və texnoloji transformasiya həm yeni çağırışlar, həm də rəqəmsal məkanda rəqiblərə qarşı yeni imkanlar yaradır. Bu mübarizədə uğur dövlətlərin, özəl sektorun və beynəlxalq təşkilatların dəyişən şəraitə uyğunlaşmaq, texnoloji səriştələri inkişaf etdirmək və hətta geosiyasi gərginlik şəraitində də səmərəli qarşılıqlı fəaliyyət formatlarını tapmaq bacarığı ilə müəyyən ediləcək. Nəticə etibarı ilə kibertəhlükəsizliyin təmin edilməsi təkcə texniki problem deyil, həm də hərtərəfli yanaşma və uzunmüddətli baxış tələb edən siyasi, iqtisadi və sosial problemdir. Belə bir vizyonu inkişaf etdirə və onu konkret strategiya və fəaliyyətlərə çevirə bilən ölkələr və təşkilatlar yaranan rəqəmsal dünya nizamında əhəmiyyətli üstünlük əldə edəcəklər.
Yeni dünya nizamının formalaşmasında mühüm oynayan Azərbaycan da bu istiqamətdə səylərini gücləndirir. Azərbaycan son on ildə kibertəhlükəsizlik qanunvericiliyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirib. Kibercinayətkarlıqla mübarizə üzrə beynəlxalq təşəbbüslərdə fəal iştirak edən ölkəmizdə kritik informasiya infrastrukturu obyektlərinin, o cümlədən enerji sistemlərinin, maliyyə sektorunun və dövlət informasiya sistemlərinin qorunmasına xüsusi diqqət yetirilir. Çünki kibertəhlükəsizlik – bu gün sadəcə texniki məsələ deyil, bu, bir milli məsələdir, həm də beynəlxalq çağırışdır. Azərbaycan bu çağırışa biganə qalmır – əksinə, aktiv rol oynayır, təhlükəsizlik üçün töhfələr verir və qlobal əməkdaşlığın mühüm tərəfdaşına çevrilir.
Səbuhi MƏMMƏDOV
XQ
