I YAZI 

Qarabağın erməni işğalı altında olduğu 30 ildən artıq bir dövrdə torpaqlarımızın necə viran edildiyi dünya ictimiyyətinə məlumdur. Törədilən bütün cinayətlərə görə Ermənistan cavab verməli və vuru­lan zərərə görə təzminat ödəməlidir. Azər­baycanın bu iddialarla beynəlxalq məh­kəmələrə müraciətləri bu cinayətlərin cəzasız qalmaması anlamına gələcəkdir.

İşğal dövründə ermənilər Ağdam əra­zisini viran qoymaqla kifayətlənməmiş­dilər. Onlar ayrı- ayrı yerlərdəki xalqı­mıza məxsus maddi abidələri yox etmiş və talan etmədiklərini isə mənimsəməklə erməniləşdirmək, bu ərazilərdə Azərbay­can türklərinə məxsus dəyərlərimizi məhv etmiş, saxtakarcasına onları öz adlarına çıxarmağa çalışmışlar.

İş o yerə çatmışdı ki, ermənilər Qara­bağın gözü olan Ağdam şəhərini və bu böl­gəni də "erməni yurdu" adlandırmağa baş­lamış və bu istiqamətdə təbliğat aparmağa başlamışdılar. Adını dəyişdirərək “Aqna” qoyduqları Ağdamın bəzi yerlərində arxe­oloji qazıntılar aparmaqla burada "erməni sür-sümüyü" axtarmış və burada qədimdən ermənilərin yaşadığını “sübut etmək“ üçün maddi sərvətlərimizin bir hissəsini Ermə­nistana daşımışlar. 

Ermənistan "alimləri" Ağdam ərazisin­dəki qədim tarixi olan Gövürqala şəhərini dünyaya "Tiqranakert" kimi tanıtdırırdı­lar. 2006-cı ildə onlar müxtəlif ölkələrdən dəvət etdikləri bir qrup “alimlə” Ağdam rayonu ərazisində yerləşən və Qarabağ xanlarının yay imarəti olan Şahbulaq Qıfılı saray-kompleksində “qədim Tiqranakert” şəhərinin xarabalıqlarını tapmaq üçün qa­zıntılar etmiş, tarixi məkana görünməmiş zərər vurmuşlar. 

Bu cinayətə onlar xarici ölkə mütəxəs­sislərini də cəlb etmişdilər. Bu qazıntılar zamanı guya saray xarabalıqları arasından çoxlu sayda xaçkarlar ortaya çıxmışdı. Ermənilərin məkrli məqsədlərini anlayan və özünə hörmət edən bəzi əcnəbi alimlər buna etiraz etmiş və dərhal ekspedisiyanı tərk edərək qazıntıları dayandırmağı tələb etmişdilər. Belə faktlar olmuşdu ki, er­mənilər özləri ilə gətirdikləri “xaçkarları” buraya basdırır, sonra onları çıxarıb “kəşf” kimi qələmə verirlərmiş... Erməni hiyləsi üzə çıxmışdı. Ən savadsız tarixçiyə belə bəllidir ki, elmə məlum olan Şərqi Ana­doludakı “Tiqranakert” şəhərinin mövcud olduğu dövrdə hələ xristianlıq yox idi. Qafqazda da belə bir şəhərdən danışmaq elmin özünə xəyanət idi.

Qazıntılar zamanı guya o da məlum olub ki, bu tarixi tapıntılar erkən xristian­lığa aiddir, dini kompleksin bir parçasıdır, oyulmuş mağarada və onun yan-yörəsin­dəki hörgü divar isə xristian memarlığını andırır, 2007-ci ilin aprel ayından burada qazıntılar daha intensiv aparılmış və guya maddi çətinliklər səbəbindən dayandırıl­mışdı. 

Bir müddət sonra Tiqranakert təxtibatı yenidən işə salınmışdı. Ağdamın ərazisin­də olan bu tarixi məkanı qonşu Əsgəranın inzibati ərazisinə daxil edərkən isə niyyət “kəşflərin” inandırıcılığına nail olmaq idi. Qazıntılara rəhbərlik edən tarix elmləri namizədi Vardeqes Safaryanın açıqlaması da bunu sübut edir. Saxtakar tarixçi deyib ki, guya “Tiqranakert”in şimal hissəsinin qala divarlarının uzunluğu 500 metrə çatır. Safaryanın bundan sonra dedikləri erməni yalanının hansı həddə çatdığını göstərir: “Avropa üçün Troya nədirsə, ermənilər üçün Tiqranakert də odur”. 

Ötən əsrin 1980-ci illərində Azərbay­can burada ekspedisiya aparıb və tapılan hər şey türk mədəniyyətinin nişanəsidir, 1071 Malazgirt zəfərindən və səlcuqların Anadolu və Qafqaza axınlarından çox ön­cələr türklərin bu ərazilərdə yaşamasının sübutlarından biri kimi dəyərli tarixi dəlil­dir. Qarabağın 100 ildən çox müddət ərzin­də arxeoloji tədqiqi prosesində nə dağlıq, nə də düzən Qarabağda heç bir qədim er­məni yaşayış yeri, nekropolu, qalası və s. aşkar olunmamışdır. 

Bir daha vurğulayaq ki, sözügedən arxeoloji qazıntlıları "türkləşdirilmiş" er­məni kilsə-kompleksi adlandırmaq ənənəvi erməni saxtakarlığıdır. Onlar Azərbaycan ərazilərində törətdikləri bu cinayət əməllə­rinə İngiltərə, ABŞ, Livan və Fransadan da tədqiqatçılar cəlb edərək, bu qazıntı işləri­ni “beynəlmiləlləşdirərək” ona hüquqi don geyindirməyə çalışırlar. 

Ermənilər xarici turistlərin diqqətini bura çəkmək məqsədi ilə Ağdam rayonu ərazisindəki Şahbulaq saray-kompleksini təmir edərək, kompleksin içərisində “Tiq­ranakert” adlı tarix muzeyinin yaradıldı­ğını təntənəli şəkildə elan edib, burada bayağı bir festival düzənləmiş, bu barədə xəbərləri xarici internet şəbəkələrində yay­mışdılar. 

Eyni zamanda, Ağdam ərazisində apar­dıqları bu qazıntılar zamanı ərazidə 15-dən çox Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə aid məşhur kurqanları (torpaq qəbirlər) dağı­daraq buradakı qiymətli maddi nümunələ­ri Ermənistana daşıyıb aparmaqla məşğul olmuşdular. O cümlədən buradakı toponim və yer adlarını dəyişdirərək, Şahbulaq sa­ray-kompleksinin adını Surenavan, ətraf əraziləri isə “Tiqranakert” adlandırmağa başlamışdılar. 

Qeyd edək ki, Şahbulaq qalası Bayat qalasından öncə, Qarabağ xanlığına in­zibati mərkəzi kimi tikilib. Müdafiətipli tikili olan qala müəyyən bir dövr ərzində Qarabağ xanlığının iqamətgahı kimi isti­fadə olunub, sonralar xanlığın yay iqamət­gahlarından birinə çevrilib. 

Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, Qara­bağ xanı Pənahəli xan Ağdam şəhərindən 10 kilometr aralıda - indiki “Şah bulağı” adı ilə məşhur olan bulağın yaxınlığında bir saray-kompleks tikdirməyə başlayıb. Lakin sonralar Pənahəli xan bu qalanın düşmən təcavüzünə davam gətirə bilməyəcəyini dü­şünərək, əlavə Bayat qalasını tikdirib, daha sonra isə Şuşa qalasını inşa etdirərək, so­nuncunu xanlığın mərkəzinə çevirib.

Qafar MEHDİYEV
XQ