Yaxud ədalət və qətiyyətin siyasi-diplomatik mükafatı 

Laçın – Xankəndi yolunun Ermənistan qovuşduğu yerdə Azərbaycanın sərhəd-buraxılış məntəqəsinin qurulmasının ildönümü sülh prosesinə daha bir töhfə ilə əlamətdar oldu. Dünən yayılan xəbərdə bildirildi ki, Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyası və iki ölkə arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiyanın səkkizinci görüşünün yekunları üzrə əldə edilən razılaşmalara müvafiq olaraq, ekspert qrupları yerdəki geodeziya ölçmələrinə əsaslanaraq koordinatların dəqiqləşdirilməsi prosesinə başlayıb. 

İki dövlət arasında ilk sərhəd dirəklə­rinin quraşdırılması son dərəcə mühüm əhəmiyyət daşıyan hadisədir. Son 36 ildə millətçi separatizmin tüğyan elədiyi, dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırıldığı ölkənin Azərbaycana qarşı qanlı təca­vüzkarlığı və dağıdıcı ışğalçılıq əməlləri iflasa uğrayandan sonra sülhdən başqa yol qalmadı. Qarabağdakı xunta rejimi­nin mövcudluğuna son qoyulsa da, sülh masası arxasına keçmək istəməyən, müxtəlif manipulyasiyalarla prosesdən yayınan Ermənistan ölkəmizin siyasi və diplomatik iradəsi qarşısında, nəhayət, ötən həftə geri çəkildi. 30 il Azərbaycanla güc məntiqi ilə danışan işğalçı ölkə “də­mir yumruğ”un zərbəsi ilə diz çökəndən sonra yeni geosiyasi vəziyyətlə barışma­ğa məcbur oldu.

Dünən iki ölkənin sərhədd xəttində basdırılan ilk sərhəd dirəkləri məğlub erməni sparatizminin tabutuna vurulan mismarlar anlamına gəlir. Bu başlanğıc həm də rəsmi İrəvanın Bakının birbaşa sülh danışıqları təşəbbüsünü qəbul et­məsidir. Bu, Prezident İlham Əliyevin müdrik rəhbərliyi, qətiyyətli siyasəti və diplomatik məharəti ilə Azərbaycan döv­lətinin qazandığı növbəti tarixi uğurdur. Azərbaycan üstün iqtisadi gücü, möh­təşəm hərbi qüdrəti ilə Ermənistanı sülhə məcbur etdi.

Onu da deyək ki, Ermənistan rəsmilə­rinin son aylardakı açıqlamaları sübut edir ki, rəsmi İrəvan artıq Azərbaycanla yekun sülh sazişini imzalamaqdan başqa yolunun olmadığını anlayır. İrəvan Azər­baycanla sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi, kommunikasiyaların bərpası istiqamətin­də praktik addımlar atılmasının qaçılmaz proses olduğunu qəbul etdi. Başqa yolu yoxdur. Ermənistan Qərbdəki havadar­larından dəstək ala bilmədi, rəsmi Bakı həmin ölkələrin ölkəmizə qarşı əsassız təzyiq cəhdlərini inamla zərərsizləşdirdi. Antiterror tədbirlərindən sonra ölkəmizə qarşı təzyiq cəhdləri sıradan çıxdı, bey­nəlxalq ictimaiyyətdən gözləntilər özünü doğrultmadı. Fransa–Ermənistan tande­minin əsassız iddialarla BMT-nin Təh­lükəsizlik Şurasında ölkəmiz əleyhinə qərarların qəbuluna yönələn səyləri ifla­sa uğradı. İlk sərhəd dirəyi həm də buna vurulan mismardır.

Ötən müddətdə Azərbaycanın, guya, Ermənistanı hərbi təhdidlərə məruz qo­yan və yeni hərbi əməliyyatlara hazırla­şan, bu ölkənin ərazi bütövlüyünü tanı­mayan tərəf kimi təqdim etmək cəhdləri də beynəlxalq arenada ciddi qarşılanma­dı. Rəsmi Bakının diplomatik səriştə ilə son bir ildə Fransa, ABŞ və Avropa İttifaqının ermənipərəst vasitəçiliyindən imtina kursu da özünü doğrultdu. Ermə­nistanı Rusiyanın təsirindən çıxararaq öz forpostuna çevirməyə çalışan Qərb ölkələrinin təxribatçı bəyanat və açıqla­maları isə sadəcə, Ermənistana təsəlli xarakteri daşıdı. Nəhayət, Ermənistanın Qərbdəki havadarlarına güvənərək fev­ral ayında şərti sərhəddə yeni təxribatlar törətmək cəhdinin qarşısını Silahlı Qüv­vələrimiz anında və qətiyyətlə aldı.

ABŞ və Avropa İttifaqının Ermənis­tana iqtisadi-hərbi dəstək göstərmək məqsədilə keçirdiyi 5 aprel görüşünə Azərbaycanın prinsipial etirazını qarşı tərəf geosiyasi təhdidlərə çevik müqa­vimət əzmi kimi qəbul etməli oldu. Gər­ginliyin artdığı bir zamanda ABŞ-ın Dövlət katibinin Prezident İlham Əliyevə zəng etməsi və aparılan müzakirələr bu ölkənin Azərbaycandakı maraqlarının və mövqelərinin zəifləməsində maraqlı ol­madığını təsdiqlədi. Bütün bu proseslərin gedişi göstərdi ki, yekun sülh müqaviləsi­nin imzalanmasının gecikməsi Ermənis­tanın öz əleyhinə işləyir, onu müəyyən Qərb ölkələrinin əlində vasitəyə çevirir. Beləliklə, Ermənistan hakimiyyəti Qərb­dəki havadarlarına arxalanaraq, sülh pro­sesinə xələl gətirən, prosesi süni şəkildə yubadan addımların mənasızlığını dərk etməli oldu.

Aprelin 19-da Azərbaycanla Ermənis­tan arasında dövlət sərhədinin delimita­siyası üzrə Dövlət Komissiyasının, eləcə də delimitasiya və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiyanın səkkizinci görüşü iki ölkə arasında uzun illərdən bəri davam edən gərginliyin azaldılması, ye­kun sülh sazişi layihəsi üzərində aparılan işin sürətləndirilməsi baxımından önəmli addım oldu. Əldə olunmuş razılaşmaya əsasən, sərhəd xətti Bağanis (ER) – Ba­ğanıs Ayrım (AR), Voskepar (ER) – Aşa­ğı Əskipara (AR), Kirants (ER) – Xeyrimli (AR) və Berkaber (ER) – Qızılhacılı (AR) yaşayış məntəqələri arasında bilavasitə keçəcək, beləliklə, Qazax rayonun işğal altında olan 4 kəndi birinci mərhələdə Azərbaycana təhvil verilir. Tərəflər sərhə­din bütün digər hissələrinin, o cümlədən, anklav və eksklav məsələləri üzrə delimi­tasiya prosesini davam etdirmək barədə də razılığa gəliblər.

Ümumiyyətlə, delimitasiya komis­siyasının son iclasları iki ölkə arasında mübahisəli məsələlər ətrafında fikir mü­badiləsinin aparılması, qərarların qəbulu baxımından səmərəli platforma rolunu oynadı. Məhz bu zəmində ilk dəfə olaraq iki ölkənin ərazi mübahisəsinin dinc yolla tənzimlənmə mərhələsinə daxil olmasını beynəlxalq ictimaiyyət də yüksək qiymət­ləndirdi. Yekun sülh sazişinin imzalan­ması istiqamətində növbəti addım olan bu razılaşma regionu geosiyasi rəqabət meydanına çevirmək istəyən qüvvələrin, eləcə də Ermənistanın rəsmi Bakının qə­tiyyətli, prinsipial mövqeyi qarşısında geri çəkilməsi deməkdir.

İrəvandan fərqli olaraq, rəsmi Bakı danışıqlar prosesinin hansısa qlobal güc mərkəzinin inhisarına alınmasında, sülh­yaratma prosesində üstün tərəf kimi çıxış etməsində maraqlı deyil və bunu yolve­rilməz hesab edir. Azərbaycan növbəti dəfə sübut etdi ki, qlobal güclərin iştirakı olmadan da danışıqlar aparmaq, real nə­ticələr əldə etmək mümkündür. Hadisələ­rin məntiqi göstərir ki, Ermənistan sülhü və sabitliyi hansısa Qərb ölkəsində, digər üçüncü tərəfdə deyil, məhz Azərbaycanla birbaşa danışıqlarda axtarıb tapmalıdır. 

Yada salaq ki, rəsmi Bakının hələ 2023-cü il dekabrın 13-də 32 erməni hər­bi əsiri qarşı tərəfə təhvil verməsi ölkə­mizin regionda sülh və sabitlik tərəfdarı olduğunu, etimad quruculuğuna xidmət edən tədbirləri təşviq etdiyini göstərdi. Əldə olunmuş ikitərəfli razılaşmanın qısa zamanda icrası da göstərdi ki, hər iki ölkə vasitəçilərin iştirakı olmadan da anlaşa və etimad quruculuğuna xidmət edən qə­rarlar verə bilirlər.

Ümumən, onu da bildirək ki, deli­mitasiya prosesi özlüyündə mürəkkəb, zaman tələb edən geotexniki prosesdir. Mövcud istiqamətdə aparılan danışıqlarla bağlı yekun qərarın verilməsi o qədər də asan deyil. Ermənistanın ötən 3 ildə da­nışıqlarda qeyri-hüquqi əsaslara istinad etməsi, keçmiş SSRİ-nin 1975-ci il tarixli hansısa xəritəsinə əsaslanması prose­si yubatdı. Rəsmi Bakı Ermənistanın hüquqi əsası olmayan xəritələrə əsaslan­masının düzgün olmadığını, 1973–1986-cı illərdə sabiq ittifaq dövlətində bir sıra xəritələrin hazırlandığını diqqətə çatdırdı. əsassız ərazi iddiaları səbəbindən heç bir qonşusu ilə sərhədlərini delimitasiya etməyən Ermənistanın Azərbaycanla bu prosesi özü üçün sərfəli xəritə əsasında reallaşdırmaq istəyini normal məntiq qə­bul etmədi.

Nəhayət, bir daha dünən start götür­müş delimitasiya prosesinin əhəmiyyə­tinə toxunaq. Azərbaycan öz prinsiplərin­də ardıcıldır. İlk dəfə olaraq Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhəd dirəkləri qurulur. Yekun sülh müqaviləsinə aparan dirəklər etibarlı sülhün təhlükəsizlik xət­tini müəyyən edəcək. Güclü Azərbayca­nın diktə etdiyi marşrutda ilk addımlarını atan sülh dirəkləri Vətənimizə, xalqımıza əmin-amanlıq mesajı göndərir.

XQ-nin analitik qrupu