Paşinyan hakimiyyəti Zəngəzur dəhlizinin dünyaya çıxış olduğunu dərk etməlidir

Bakı Zəngəzur dəhlizinin bölgə ölkələri, o cümlədən, Ermənistan üçün faydalı və cəlbedici olduğunu dəfələrlə əsaslandırıb. Azərbayca­nın və Türkiyənin münasibətlərin nizamlanması, qarşılıqlı əməkdaş­lığın bərpası, regional və transmilli layihələrdə birgə iştirak barədə İrə­vana ünvanladıqları çağırışlara hələ də aydın və dürüst cavab verilməyib. Siyasi açıqlamalarında gah Qərbin, gah da Rusiyanın birbaşa təsirindən­mi rəsmi İrəvan ətəyindəki daşı yerə tökməyə, buxovdan azad olmağa, qonşuları ilə normal münasibətləri bərpa etməyə tələsmir.

Bununla bağlı növbəti açıqlamanı Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tap­şırıqlar üzrə nümayəndəsi, səfir Elçin Əmirbəyov Antalya Diplomatiya Foru­munda verdi. O, Zəngəzur dəhlizinin Er­mənistanla Azərbaycan arasında etima­dın möhkəmləndirilməsi, eləcə də sülhün qurulması üçün vacib zəmin ola biləcə­yini bildirib. Antalya Diplomatiya Forumu çərçivəsində “Avrasiyada əməkdaşlığın yeni dinamikası” mövzusunda keçirilən panel iclasında çıxış edən E.Əmirbəyov onu da qeyd edib ki, post-münaqişə şəra­itində ölkələr arasında nəqliyyat əlaqələ­rinin bərpası sırf iqtisadi səmərə ilə ya­naşı, həm də mühüm etimad quruculuğu rolunu oynaya və sülh yaratmaq üçün effektiv alət ola bilər: 

“Bunun bariz nümunəsi Zəngəzur dəhlizi layihəsidir ki, bu, həm Ermənis­tanla Azərbaycan arasında birbaşa nəq­liyyat əlaqələri yarada, həm də onun regi­onda iqtisadi təcridinə son qoya bilər. Bu layihənin həyata keçirilməsi bölgədəki di­gər ölkələrin, ilk növbədə, Türkiyə, Rusi­ya və İranın maraqlarına tam cavab verir və onlara fayda gətirəcək. Bundan əlavə, Zəngəzur dəhlizi artıq mövcud olan Orta Dəhlizə (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliy­yat Marşrutu) alternativ marşrut kimi, Çini Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz vasitə­silə Azərbaycan və Gürcüstan ərazisi ilə Avropaya birləşdirə bilər”.

E.Əmirbəyov onu da əlavə edib ki, üç ildən artıq müddətdə öhdəliklərini yerinə yetirməkdən yayınan və fakti­ki olaraq Zəngəzur vasitəsilə nəqliyyat əlaqələrinin bərpasına mane olan İrəvan, nəhayət, bu layihənin Ermənistan üçün tam faydasını dərk edəcək: “Əks–halda, arzu edilən “yolayrıcının” regional dalana dirənməsi riski var”. 

Ortada formalaşmış mənzərə ondan ibarətdir ki, rəsmi İrəvan nə yekun sülh müqaviləsi, nə də kommunikasiyaların açılması yönündə konkret qərara gələ bilməyib. Paşinyan iqtidarı suverenlik və ərazi bütövlüyü amillərini bəhanə gə­tirərək, Zəngəzura dəhliz statusu veril­məsinə qarşı çıxır. 

Ermənistan parlamentinin vitse-spi­keri Ruben Rubinyanın Antalya Diplo­matik Forumundakı çıxışında İrəvanın Zəngəzur dəhlizini açmayacağı barədə bəyanatı isə Hayastan rəhbərliyinin öz maraqlarından daha çox Qərbin diktəsi ilə hərəkət etməsinin göstəricisidir.

“Radikal - şovinist ideyalar bu ölkəni dalana dirəyib”

Mövzu ilə bağlı “XQ”-yə açıqlama verən Qərbi Kaspi Universitetinin pro­fessoru, siyasi analitik Fikrət Sadıxov hesab edir ki, Ermənistanı Zəngəzurla bağlı qərar verə bilməməsinin səbəbi şovinist və separatçı düşüncəsindən qurtula bilməməsidir: “Ermənistanın həm siyasi hakimiyyətində, həm də digər da­irələrində millətçi-şovinist düşüncəsi çox güclüdür. Azı son iki yüz ildə xaricdəki dəstəkçilərinə arxalanaraq, özünün fay­daları üzərindən xətt çəkən İrəvan ta­mamilə yanlış yol seçib. Yəni, onlar he­sab edirlər ki, əsas ideyaları uğrundakı mübarizələrinin nə vaxtsa real faydasını görəcəklər. Bir faktı yada salaq ki, hələ 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi” imzala­nanda neft kəməri marşrutunun seçilmə­sində Ermənistan variantı da var idi. Əgər o vaxt Azərbaycana qarşı torpaq iddiala­rından əl çəksəydilər, kəmər Ermənistan ərazisindən keçə bilərdi. Bunu etməlidilər və öz faydalarından məhrum oldular. İndi isə Zəngəzur dəhlizinin açılmasını milli maraqlarına zərbə kimi anlayırlar. Birba­şa ermənilərə fayda verəcək layihə olsa da, yenə millətçi-şovinist, radikal ideyalar bu ölkəni faktiki olaraq dalana dirəyib”.

Tanınmış politoloq dedi ki, Azərbay­canın bundan sonra da davam etdirəcə­yi hücum diplomatiyası, regionun digər dövlətləri ilə birgə əməkdaşlığı daha güc­ləndirərək, Zəngəzur dəhlizinin açılma­sına mütləq nail olmalıdır: “Burada həm Türkiyə, həm Rusiya, həm də İranla ma­raqları üst-üstə düşür. Ola bilsin İran bu layihənin rellaşmasında o qədər də ma­raqlı deyil, fəqət Rusiya və Türkiyə ona “hə” deyib. Düşünürük ki, məhz bölgədə­ki tərəfdaşlarımızla birgə müsbət nəticə əldə edə bilərik”. 

“Ermənistan kollektiv Qərbin əlində işlək alətdir”

Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Paşinyan hökumətindən gələn fərqli açıqlamalar ona edilən kənar təsirlərin nəticəsidir. 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəya­nata imzasını atmaqla boynuna konkret öhdəliklər götürən Ermənistan baş naziri məhz Qərbdən aldığı dəstəyə və vədlərə görə şərti yerinə yetirməkdən boyun qa­çırır.

Siyasi şərhçi Tofiq Abbasova görə, Ermənistan suveren dövlət olmadığı­na görə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı qərar vermək iqtidarında deyil: “İrəvan bütün ixtiyarını əlindən verib və onun əvəzinə Parisdən, digər mərkəzlərdən aldığı göstərişlərlə hərəkət edir. Açıq-aşkar görünür ki, bu gün Ermənistan dəhliz layihəsi ilə yox, yeni müharibə ab-hava­sı ilə yaşayır. Əlbəttə ki, bu, İrəvanın öz planı deyil. Əgər Nikol Paşinyanın əlində real səlahiyyət olsaydı, bəlkə Zəngəzur dəhlizinə çoxdan “hə” deyərdi. Onu bunu deməyə qoymayanlar Fransa, Hindistan və Amerika Birləşmiş Ştatlarıdır. Böyük dəhlizin istifadəyə verilməsi məhz onla­rın mənafeyinə toxunur və bunu özlərinə problem kimi görürlər. “3+3” formatına qarşı çıxmalarının səbəbi də bu idi...”. 

Dünyanın yenidən bölünərək paylan­ması ilə bağlı böyük güclərin öz planları­nın mövcudluğuna diqqət çəkən T.Abba­sov Ermənistanın kollektiv Qərbin əlində işlək alətə çevrildiyini dedi: “Onlar bölgə­dəki siyasətlərinə mane olanlara divan tutmağa hazırdılar. O ki qaldı, Zəngə­zur dəhlizinin Ermənistan üçün müsbət, faydalı cəhətlərinə, bu layihə, həqiqətən də, bölgə ölkələrinə yeni imtiyazlı durum vəd edir. Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu işə düşəndən sonra bu ikinci nəhəng layihə həm yüklərin daşınması, həm də insanların gediş-gəlişi üçün geniş imkan­lar yaradacaq. Cənab Prezidentin şəxsi nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov Antalyada Zəngəzur dəhlizinin məhz bu üstün tərəf­lərini bir daha nəzərə çatdırıb. Məqsəd beyinləri zərərli ideyalarla yuyulmuş er­məniləri öz xeyirlərindən qaçmamağa çağırmaqdır”. 

“Əvvəlcə çərçivə sazişi imzalanmalı və dəhliz açılmalıdır”

Son üç ildə Azərbaycan Ermənistanla münasibətlərin normallaşması istiqamə­tində bir sıra addımlar atdı. 2022-ci ilin martında Bakı sülh sazişi üçün vacib əhəmiyyətə malik 5 baza prinsipini elan etdi. Həmin prinsiplər Ermənistan haki­miyyəti tərəfindən qəbul edilib, eyni za­manda, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən müsbət dəyərləndirilib. Azərbaycan tərə­findən hazırlanan və qarşı tərəfə təqdim olunan sənəd layihəsində qarşılıqlı eti­madın yaradılması, beynəlxalq hüququn normalarına uyğun şəkildə davranılması qeyd edilib. 

Bu barədə qəzetimizə danışan “At­las” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu hesab edir ki, İrəvan nəqliyyat yolunun fəaliyyətinə özü daha münasib şərtlər daxilində nail olmağa çalışır:

“Birincisi, Elçin Əmirbəyov çıxışın­da deyib ki, iki ölkə arasında nəqliyyat əlaqələrinin bərpası bölgədə etimad qu­ruculuğu rolunu oynaya və sülh yarat­maq üçün effektiv alət ola bilər. İkincisi, Prezidentin xüsusi tapşırıqları üzrə nü­mayəndəsi bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistanın regionda iqtisadi təcridinə son qoya bilər. Üçüncüsü, E.Əmirbəyov bir daha xatırladıb ki, Zəngəzur dəhlizi Çini Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz va­sitəsilə birləşdirə bilər. Azərbaycanlı dip­lomat sonda onu da xatırladıb ki, rəsmi Bakı ümid edir ki, layihənin Ermənistan üçün tam faydasını İrəvan dərk edəcək”.

Politoloqun fikrincə, Ermənistan baş naziri Zəngəzur dəhlizinin iqtisadi fayda­larını anlamamış deyil, sadəcə olaraq, düşünür ki, nəqliyyat yolunun fəaliyyətinə Ermənistan üçün daha münasib şərtlər daxilində imkan yarana bilər:

“Rəsmi Bakı İrəvanın nəqliyyat dəh­lizinə nəzarət istəyinə razı deyil. Buna baxmayaraq, rəsmi Bakının İrəvana me­sajı bundan ibarətdir ki, digər ölkələrin dəhlizdən keçən yüklərini yoxlaya bilər. Əslində, Nikol Paşinyan Rusiyanın təsi­rindən qurtulmaq istəyirsə, bunun üçün ilk növbədə çərçivə sazişi imzalanmalı və dəhliz açılmalıdır. Bu, bölgədə inam atmosferi yaratmaqla bərabər, Ermənis­tanın üçüncü dövlətlər vasitəsilə özünü Azərbaycandan qorumaq qorxusundan qurtara bilər”.

Xatırladaq ki, bir neçə ay öncə apa­rılan danışıqlarda Azərbaycanın əsas hissəsindən Naxçıvana aparılacaq yük və gedəcək vətəndaşlara güzəştlərin edilməsi, amma üçüncü ölkələrlə bağ­lı normal gömrük prosedurunun tətbiqi barədə razılıq əldə olunmuşdu. Amma indi İrəvan bu razılaşma üzərində də işləməkdən boyun qaçırır. Son günlər Rusiya və KTMT əleyhinə kəskin bəya­natlar səsləndirən Paşinyan açıq şəkildə rus sərhədçilərin Zəngəzurda fəaliyyəti­ni arzulamır. Ermənistan bununla bağlı özünün sərhəd qoşunlarının tərkibində kommunikasiyaların mühafizəsi üçün xü­susi bölmənin yaradılmasına start verib. Bu vəziyyətdə ortaya iki sual çıxır: birin­cisi, əgər Zəngəzurun xüsusi statusu ilə razı deyildisə, niyə Paşinyan 10 noyabr bəyanatını imzaladı və bununla rus sər­hədçilərin Zəngəzurda yerləşdirilməsini təsdiqlədi? İkincisi, əgər sərhəddə nəq­liyyat-kommunikasiya xətləri ümumi qay­dalara uyğun açılacaqsa, onda xüsusi mühafizə bölməsinin yaradılması nəyə lazımdır? Aydındır ki, Paşinyanın bundan əsas məqsədi Rusiya FTX-sini, Zəngə­zura buraxmamaqdır. 

Beləliklə, Ermənistanın Zəngəzur­la bağlı xüsusi planı var. Fəqət Bakının ədalətli tələblərinə və Moskvanın Cənu­bi Qafqazdakı maraqlarına görə, İrəvan özünün bu xüsusi planını gerçəkləşdirə bilmir. Bununla da qeyri-adekvat ad­dımlar atmaqla vaxt qazanmağa çalışır. Üçüncü sual: nə vaxta qədər?

İmran BƏDİRXANLI
XQ