"Qarabağda yaşayan ermənilər bizim vətəndaşlarımızdır və onların taleyini, onların gələcək həyatını hər hansı bir ölkə ilə, o cümlədən, Ermənistanla müzakirə etmək fikrində deyilik. Bu, bizim daxili işimizdir". Yazımıza Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin fikirləri ilə başlamağımız təsadüf deyil. Hazırda bu mövzuda, sanki, bıçaq sümüyə dirənib. Çünki sülh prosesinə xəyanət yolu tutan Ermənistan silahlı qüvvələrinin Həkəri körpüsündəki sərhəddə yerləşən nəzarət-buraxılış məntəqəsində Azərbaycan hərbçilərinə atəş açmaları dramatik vəziyyət formalaşdırıb... 

Artıq intensivliyi şübhə doğurmayan Qərb tənzimləmə formatı, belə demək müm­künsə, süst duruma düşüb. Rusiya nizamla­ma xəttinə gəldikdə isə deməliyik ki, ölkənin başı Ukrayna münaqişəsinin doğurduğu siya­si böhrana qarışıb. Bu sıraya dünənki “Vaq­ner” qiyamı”nı da əlavə etsək, Moskvanın üzləşdiyi durumun nəticələrini qısa zamanda aradan qaldırması ehtimalı azdır...

Bəli, Azərbaycan Qarabağ erməniləri ilə birbaşa dialoqa üstünlük verir. Ortada nə Qərb olsun, nə də Rusiya. Əslində, məsələyə dialoq məntiqi ilə yanaşmaq da bir o qədər yerinə düşmür. Hesab edək ki, Qarabağ er­məniləri uzun müddət erməni separatizminin, aqressiv millətçiliyinin girovunda olublar, indi biz onlara kömək edirik ki, bu buxovları boyunlarından atsınlar. Üstəlik, separatizm bölgəni sosial cəhətdən iflic hala saldığından, dövlətimiz çalışır ki, yerli əhali ilə danışıqlar müstəvisində, yığılıb qalmış problemləri öy­rənsin, gələcək fəaliyyət konturlarını müəy­yənləşdirsin. 

Axı, ermənilərin Azərbaycan ərazisində­ki mövcudiyyətinin 1830-cu ildən başlamış tarixi var. Biz tarixdə ilişib qalmırıq, onlar hansı məqsədlə, hansı məramla bölgəyə yer­ləşdirilib? Bu, qalsın keçmişdə. Hər halda, yaşayıblar, nəsilləri də indi yaşamaqdadırlar. Yetmiş illik sovet hakimiyyəti illərində də ömür sürüblər. Heç kəs onlara gözün üstə qa­şın var deməyib. Biz yenə də eyni fikirdəyik. Üstəlik, ilişib qalmaq istəmədiyimiz daha bir tarixə – 1988-ci ilə istinad edirik. 

O zaman Ermənistan–Azərbaycan mü­naqişəsi başlananda, istər keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində, istərsə də ətraf rayonlarımızda təkəm-seyrək məskunlaş­mış sadə ermənilər Azərbaycan rəhbərliyinə məktublar ünvanlayıb vəziyyətin dramatik şəkil almasına yol verməməyi xahiş etmiş­dilər. Çünki onlar hadisələrin hansı məcraya getdiyini, düşmənçilik və nifaq yaratmaq meyillərinin artdığını, proseslərin “sistemli” şəkildə idarə olunduğunu yaxşı görürdülər. 

İndi həmin məktubları sıralayanların xələfləri eyni addımı atmalıdırlar. Özü də qətiyyətli şəkildə. Nəzərə almalıdırlar ki, hazırkı Azərbaycan hakimiyyəti ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarındakı hakimiyyət deyil, qat-qat prinsipialdır. Deməli, Qarabağ ermə­niləri prinsipiallığa adekvat xoş münasibət göstərməlidirlər. Özlərində güc tapmalıdırlar. Əks halda, Bakının qətiyyətli yanaşmasının hədəfinə çevrilmələri qanunauyğunluqdur. 

Burada, söhbət ondan getmir ki, Azər­baycan suveren haqlarına uyğun şəkildə Xankəndidəki separatçı rejimi devirməyə qalxsa, dinc əhaliyə zərər yetirəcəkdir. Xeyr. Sadəcə, dövlət öz ərazisindəki üsyanı, indiki halda təhlükəli ekstremizmi aradan qaldırır­sa, bunun həyata keçirilməsini zəruriləşdirən forma və üsullar kompromissizdir. Ona görə də, yaxşı olar ki, Qarabağ erməniləri bəribaş­dan ortaya mövqe qoysunlar. Ya Azərbay­canın yurisdiksiyası altında yaşamaq, ya da Qarabağı tam tərk etmək. 

Qarabağ erməniləri Ermənistana və ha­vadarlarına da güvənməsinlər. İstər 44 gün­lük müharibə, istərsə də müharibədən sonra bölgədə daralmaqda olan separatizm çəmbəri onu göstərir ki, heç bir halda Azərbaycan öz maraq və mənafelərinin təmin edilməsindən çəkilməyəcəkdir. Ölkəmiz belə davranmaq üçün otuz ildən artıq bir müddətdə, kifayət qədər ciddi beynəlxalq siyasi və mənəvi mü­hit formalaşdırmağı, immunitet qazanmağı bacarıb. Yəni, Bakının hər demarşının arxa­sında konkretlik var. Prezident İlham Əliyev nəinki heç bir fikri, heç bir sözü də elə-belə­dən demir. Dövlətimizin başçısının hər ifadə­si reallıqla fiksasiya təbiətinə malikdir. Buna görə onun bildirdikləri əsasdır, mütləqdir, şərtdir.

"Biz dəfələrlə bəyan etmişdik ki, daxili işlərimizi heç bir ölkə ilə müzakirə etməyə­cəyik. Qarabağ bizim daxili işimizdir". Bu fikirləri Prezident İlham Əliyev bu il aprelin 18-də Salyan rayonunda Azərbaycan Televizi­yasına müsahibəsində söyləmişdi. Dövlətimi­zin başçısı da həmin müsahibəsində demişdi ki, Qarabağda yaşayan ermənilər ya Azərbay­can vətəndaşlığını qəbul etməlidirlər, ya da özləri üçün başqa yaşayış yeri tapmalıdırlar: “Burada tam sərbəstlik var, bütün demokratik əsaslar təklif olunur. Bu məsələ insan hüquq­ları əsasında öz həllini tapmalıdır”.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev mayın 28-də Laçında öz doğma yurd-yuva­sına qayıtmış yerli əhali ilə görüşündə isə bunları bildirmişdi: “Aprelin 23-də sərhəddə qoyulan sərhəd-buraxılış məntəqəsi bu gün Qarabağ bölgəsində yaşayan ermənilər üçün də bir dərs olmalıdır. Əfsuslar olsun, onlar bu günə qədər kiməsə arxalanırlar ki, kimsə gələcək onları xilas edəcək, kimsə gələcək Azərbaycanla müharibə aparacaq. Bunlar hamısı cəfəngiyyatdır. İkinci Qarabağ mü­haribəsi zamanı biz güclü iradə göstərmişik və əgər o vaxt heç kim bizə qarşı kənardan müdaxiləyə cürət etmədisə, bu gün bütün bu torpaqlara yenə də sahib olandan sonra kim gəlib ermənilərin yerinə bizimlə vuruşacaq. Birincisi, bu, qanunsuzdur. Biz öz doğma torpağımızdayıq və bu gün ermənilərin yaşa­dıqları Qarabağ bölgəsi bizim əzəli, hüquqi torpağımızdır. Sadəcə olaraq, biz hesab edi­rik ki, onlar özləri başa düşəcəklər, özləri gəlib Azərbaycan Bayrağı altında yaşamağa addım atacaqlar. Biz bunu gözləyirik. Ona görə hər hansı bir başqa addım atmırıq və hesab edirəm ki, iki il yarım ərzində baş ver­miş hadisələr artıq onları da oyatmalıdır, bu yuxudan, bu xülyadan ayıltmalıdır”. 

***

Bəli, Prezident İlham Əliyevin bəyan et­diyi kimi, həm separatçılar, həm də Qarabağ erməniləri yuxudan ayılmalıdırlar. Nəzərə al­malıdır ki, biz bu iki cinahı bir-birindən ayırı­rıq. Hələlik ayırırıq. Bu gün üçün belə edirik. Sabah vəziyyət dəyişə də bilər... Yuxudan ayılmağı sübuta yetirməyin ən yaxşı yolu isə ağzı köpüklü, günü-gündən dövlətimizin amnistiya humanizmi ilə bağlı verdiyi şansı itirən separatçılardan fərqli olaraq, Azərbay­can rəhbərliyi ilə danışıqlara başlamaqdır. 

İlk baxışdan, bir-birinə qarşı olduğu təsi­ri bağışlayan separatçı rejim və Ermənistan hakimiyyəti, əslində, eyni mövqeni bölü­şür. Birincilər müstəqillik zəngulələri vurub maksimalizm nümayiş etdirir, İrəvan isə Qa­rabağ ermənilərinin hüquq və təhlükəsizliyi məsələsini qabardır. Oyun, təxminən, belə qurulub: çox istəyək ki, azla qane olaq. Bura­da çox müstəqillik avantürasıdırsa, az hüquq və təhlükəsizlik təminatına dair iddianın real­laşdırılmasıdır. 

Ermənistan hakimiyyəti, eləcə də ermə­nipərəst dairələr Azərbaycanın Qarabağ er­məniləri ilə danışıqları məntiqindəki məqam­ları saymazdan gələrək, Bakı–Xankəndi dialoqu kimi sərsəm fikri gündəmə gəti­rirlər. Beləcə, gələcək avantürizm üçün hüquqi baza formalaşdırmaq yolu tuturlar. Bu “yanaşma” Azərbaycan-Ermənistan da­nışıqlarına, o cümlədən üfüqdə közərən sülh müqaviləsi gündəminə Qarabağ erməniləri ilə bağlı, onları imtiyazlı təbəqə kimi vur­ğulayan ayrıca müddəanın daxil edilməsini hədəf seçib. Azərbaycan cəmiyyəti mövcud istiqamətdəki canfəşanlığın, erməni təəssü­bünün Avropa Şurası Parlament Assamble­yası təzahürünü bu il iyunun 22-də gördü. Qurumun həmin gün çıxardığı anti-Azərbay­can yönümlü qərəzli qətnaməsində bildirildi ki, Bakı-Xankəndi dialoqu üçün beynəlxalq mexanizmlər formalaşmalı, bölgəyə BMT-nin, Avropa Şurasının faktaraşdırıcı missiya­sı, müşahidəçiləri göndərilməlidir və guya, Bakı bunu təmin etməlidir. Həqiqətən, gü­lünc tələbdir. Çünki Azərbaycan erməni əhali üçün böyük təminatlardan danışır, bunlar cı­lız prinsip qondarırlar. 

Əlbəttə, ölkəmiz dünya erməniliyinin, Fransa başda olmaqla, Qərb ermənipərətslə­rinin kluarlarında hazırlanmış bu sayaq kağız parçalarını saya salan deyil. Üstəlik, özünün ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bütün anlamlarda qorunmasında israrlı davranan Bakı Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin və Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin siyasi motivlərə köklənmiş, hər zaman hüquqi in­terpetasiyaya açıq qərarlarındakı “Laçın dəh­lizi” məntiqinin manipulyasiya predmetinə çevrilməsinə də qətiyyən imkan verməyəkdir. 

Ölkəmiz Laçın–Xankəndi yolunun baş­lanğıcındakı şərti sərhəddə – Həkəri çayı üzərindəki körpüdə özünün sərhəd nəzarə­tini yaradıb və bu, Ermənistanla sərhədi tam təmin etməkdir. Yəni, Qarabağ məsələsini praktiki olaraq da daxili işimizə çevirməkdir. Digər tərəfdən, rəsmi Bakı suverenliyimizə təhdid olan erməni iddialarının “çıxış nöqtə­si” sayılan “Laçın dəhlizi” məntiqini sıradan çıxarıb. Bütün bunlar isə üçrəngli bayrağımı­zın Xankəndidə dalğalanmasına doğru gedən yolda həlledici addımlardır. Bayrağımızın bu qədim şəhərimizdə dalğalanması isə Qarabağ­dakı separatizm üçün geriyədönüşsüz sondur. 

***

Yazımızın sonunda isə, belə demək mümkünsə, Azərbaycanın qətiyyət dilinin ali təmsilçisi olan Prezident İlham Əliyevin iki fikrinə diqqət yetirərək, Qarabağ erməniləri, eləcə də erməni separatizmi üçün “təbil zən­gi”nin çalınmasını və deməli, tarixdə yalnız erməni avantürizminin məhsulu kimi vətən­daşlıq hüququ qazanacaq Bakı-Xankəndi dialoqu iddiasının gündəmin zibiliyinə gö­müləcəyini sübuta yetirək. Beləliklə, döv­lətimizin başçısı mayın 28-də Laçında yerli əhali ilə keçirdiyi görüşündə bildirmişdi: “Ermənistan arasında sülh müqaviləsi o hal­da mümkündür ki, onlar deyəcəklər: Qarabağ Azərbaycandır! Onlar cəmi 3-4 il bundan əvvəl “Qarabağ Ermənistandır” deyirdilər və hesab edirdilər ki, bizim torpaqlarımızı əbədi işğal altında saxlaya bilərlər. Hesab edirdilər ki, biz azərbaycanlılar bu vəziyyətlə barışa­cağıq. Mən isə deyirdim ki, yox, barışmaya­cağıq. Onlara da, onların havadarlarına da, onlara bu gün dəstək verənlərə də o vaxt de­yirdim ki, biz heç vaxt barışmayacağıq. Hə­yat bir daha onu göstərdi ki, nə deyiriksə, onu da edirik. Bir neçə gün bundan əvvəl Ermə­nistan rəhbərliyi tərəfindən verilən açıqlama faktiki olaraq mənim bir neçə il bundan əvvəl dediyim “Qarabağ Azərbaycandır!” sözləri­min təkrarıdır”. 

Dövlətimizin başçısı iyunun 23-də Mü­dafiə Nazirliyinin Komando hərbi hissələri­nin birində yaradılan şəraitlə tanış olub hərbi hissəyə döyüş bayrağını təqdim edərkən isə bunları demişdi: “Əgər Vətən müharibəsin­dən sonrakı birinci ayları götürsək, görərik ki, yenə də Ermənistanın havadarları bizə köhnə tezisləri qəbul etdirməyə çalışırdı­lar. Biz isə bunu qətiyyətlə rədd etdik və bu gün hər kəs görür ki, vaxtilə erməni işğalını əbədiləşdirmək üçün səylər göstərmiş Minsk qrupu artıq gündəlikdə yoxdur, tarixin arxi­vindədir. Hər kəs görür ki, vaxtilə Qarabağ erməniləri üçün hansısa xüsusi status tələb edən qüvvələr artıq tamamilə fərqli açıqla­malar verirlər. Görürük ki, vaxtilə “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” deyən Ermənistan rəhbərləri indi mənim sözlərimi təkrarlayır­lar: “Qarabağ Azərbaycandır!”

Bəli, Qarabağ Azərbaycandır və bu de­yim heç bir avantürist meyilin beynəlxalq hüquq norması kimi ölkəmiz tərəfindən implementasiyasına meydan verəcək şərait tanımayacaqdır. Buna Ermənistan hakimiy­yəti də, dünya erməniliyi də heç bir şübhə et­məsin. Ən əsası isə buna Qarabağ erməniləri tam əmin olmalıdırlar. Onlar yaşadıqları, ömür sürdükləri torpaqda mövcudiyyətlə­rini davam etdirmək, rifah və əminamanlıq istəyirlərsə, bilməlidirlər ki, Azərbaycana sığınmağın alternativi əsla yoxdur. Əvvəldə dediyimiz kimi, Qarabağda çəmbər daralır. Ölkəmizin səbri də, həmçinin. 

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”