Ötən il və bu ilin əvvəlindən İranda kütləvi etirazlara, hökumətin xalqazidd mövqeyinə, inflyasiyanın güclənməsinə, həyat səviyyəsinin sürətlə aşağı düşməsinə, insan haqlarının, xüsusilə qadınların elementar hüquqlarının addımbaşı zora məruz qalmasına, edamların, güllələnmələrin vasitəsilə insanların qorxu-hürkü içərisində saxlanılmasına baxmayaraq, dini rejimin hakimiyyəti davam edir. Onun gücü kimlərdə və nədədir?

Cavab ilk baxışda asan­dır: rejimin canı İslam res­publikasının institusional xa­rakterində, həmçinin böhranı xariclə əlaqələndirməsində, amansızlıq və proqmati­zimlə vəhdətindədir. Bu ca­vablar həqiqəti əks etdirsə də, yarımçıqdır. “Arab Gulf Ştates” analitik mərkəsində hesab edirlər ki, İrandakı dik­tatura Pəhləvi rejimindən qa­tıdır, daha yüksək səviyyədə mərkəzləşib. Nəticədə, yara­nan sabitlik özündən əvvəlki­ni xeyli geridə qoyub. 

“Vilayəti-fəqih”in ali rəh­bəri hökumət bürokratiya­sından və ya siyasi təsir və iqtisadi qazanclar uğrunda yarışan elita fraksiyasından ibarət çoxsaylı güc mərkəz­lərindən əsas güc mərkəzinə çevrilib. Ali dini rəhbər Xa­menei konstitusiya ilə möh­kəmlənmiş diktator salahiy­yətlərini həyata keçirmək və üstünlüklərini tətbiq etməklə kifayətlənməyərək qərarların qəbulu prosesinə müxtəlif güc mərkəzlərini və hakim elitanı cəlb edib. Özü isə arbi­tur kimi son vəzifəni ölkəsinə götürüb. 

Bu isə diktatorlara təkcə “güclü” idarəçiliyi təmin etmir, ali rəhbərin guya, “səhvləri” düzəltdiyi barədə yanlış rəy yaradır. Uğursuzluq yaran­dıqda məsuliyyət yükünü və günahı paylaşmağı bacarır.

***

İranın Xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdullahiyan ABŞ-ın NPR kanalına müsa­hibəsində müxbirdən tələb edib ki, İran İslam Respubli­kasını “rejim” adlandırmasın­lar.

Abdullahiyan iddia edib: “Birincisi, bu, İranda bir rejim deyildir. Bizim müstəqil və qanuni hökumətimiz var. Sizə tövsiyəm odur ki, düzgün ter­minlərdən istifadə edəsiniz”.

Görəsən, bu böyüklükdə rəsmi şəxs o səviyyədə ya­lan danışanda heç olmasa, öz sözlərinə inanır, ya yox? Elə isə rejim nəyə görə dünya miqyaslı tədbirlərdən kənarda saxlanılır, yenə ayrı-seçkiliyə yol verilir? Bəs günahkar kim­dir? Bəlkə, BMT-nin müşahi­dəçiləri, beynəlxalq təşkilat­ların təmsilçiləri? Bəs ilboyu günahsız adamları dar ağac­larına çəkənlər, elin gözü qarşısında güllələyənlər, qadınları yerlə sürükləyən­lər, kişiləri şallaqlayanlar… bu əzab-əziyyəti humanizmə görəmi edirlər?

Quranda adamları çörəklə imtahana çəkmək günah sa­yılır. Amma rejim bunu komp­leks tədbirləri sırasına daxil edib. Ölkədə ən ucuz nemət çörək sayılsa da, bunun əvəzi digər yeyinti məhsullarından çıxılır. Budurmu sizin huma­nizminiz? 

İranda rejimin elə klas­sik formaları tətbiq olunur ki, adamın əli ağzında qa­lır. Yəni mollalar keçmiş iki şahın da atasına rəhmət oxudurlar. Hüseyn Əmir-Ab­dullahiyan, görünür, “sınmış güzgülər” diyarında yaşayır ki, hər şeyi tərsinə görür. Bu ölkənin molla rejimi Savama, Bəsic, Pastar… kimi əzrailin vəzifələrini icra edənlər zor aparatını var gücü ilə işə sal­maqla dünyaya “demokratiya havası” oxuyurlar. Bax bu da sizin “rejim” ifadəsinə etiraz­larınıza cavab.

Kamal NİKBİN