Bakıda keçirilən Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası beynəlxalq enerji əməkdaşlığı üçün mühüm platforma kimi aktuallığını getdikcə artırır. Martın 1-də Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci iclasları da bu baxımdan əlamətdar oldu. Müasir dövrdə enerji təhlükəsizliyini hər bir ölkənin milli təhlükəsizlik məsələsi kimi dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının ötən illərdəki toplantıları zamanı bu məsələyə xüsusi diqqət yetirildiyini xatırladıb. 

Müasir geosiyasi şəraitdə enerjiyə əlçatanlığın təmin olun­ması, eləcə də təbii resursla­rın bazarlara çıxarılması üçün şaxələndirməni getdikcə zəruri edir. Şaxələndirmə məsələsində ölkəmizin mövqeyinin hər zaman dəyişməz olduğunu vurğulayan dövlətimizin başçısı deyib ki, bu yalnız marşrutlara deyil, həm də mənbələrə şamil edilməlidir. Azərbaycanın bu sahədə oyna­dığı vacib rolundan bəhs edən Prezident İlham Əliyev Cənub Qaz Dəhlizini tamamilə yeni mar­şrut kimi xarakterizə edərək bu gün ona artıq bir çox marşrutların – interkonnektorların əlavə edil­diyini bildirib. Bu baxımdan Azər­baycan qazını yeni mənbə kimi dəyərləndirən dövlətimizin baş­çısı deyib ki, biz burada, bu for­matda, təşəbbüskarı olduğumuz bu layihədə enerjinin şaxələndi­rilməsi məsələlərinin tam şəkildə əhatə edildiyini görürük. 

Prezident İlham Əliyevin vur­ğuladığı kimi, artıq ölkəmizin Avropaya qaz təchizatının coğ­rafiyası xeyli genişlənib. Hazırda Azərbaycan 8 ölkəyə qaz nəql edir ki, onlardan da 6-sı Avropa ölkəsidir. Yeri gəlmişkən, son illər “köhnə qitə”də getdikcə geniş­lənməkdə olan interkonnektorlar şəbəkəsi də öz mənbəyini məhz Cənub Qaz Dəhlizindən götürür. 

Özünün karbohidrogen re­sursları ilə Avropanın enerji xəritəsini zənginləşdirən Azər­baycan ötən müddətdə şaxələn­dirilmiş ixrac sistemini yarada bilib. Çoxvariantlı ixrac sistemlə­rinin ahəngdar işini təmin etmək üçün isə ölkəmizin potensialı yetərincədir. Belə ki, uzun illər Azərbaycanın “Şahdəniz” yatağı Avropanın mühüm “mavi yana­caq” mənbəyi rolunu oynayırdı­sa, artıq “Abşeron” kimi zəngin qaz yatağının da resursları ölkə­mizin ixrac gücünə əlavə güc qatır. Bununla yanaşı, cari ilin so­nunadək “Azəri–Çıraq–Günəşli” yataqlar blokunda “Dərin qaz” adlandırılan layihə çərçivəsində də ilk qaz əldə olunacaq. 

Ölkəmizin potensialı sada­ladımız yataqlarla kifayətlənmir. Məlum olduğu kimi, bu il “Ab­şeron” qaz yatağının ikinci mər­hələsi ilə bağlı yekun investisiya qərarının verilməsi nəzərdə tutu­lur. Bu layihənin reallaşdırılması ilə “Abşeron” yatağında illik ha­silatın həcmi 5 milyard kubmetrə çatdırılacaq. Bununla yanaşı, Xəzər dənizinin Azərbaycan sek­torunda yerləşən “Şəfəq”, “Asi­man”, “Ümid”, “Babək”, “Naxçı­van” və “Qarabağ” yataqlarının da potensialı olduqca yüksək qiymətləndirilir.

Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının iclasında Azərbayca­nın enerji siyasəti ilə bağlı gələ­cək planlarını diqqətə çatdıran Prezident İlham Əliyev “Azəri–Çıraq–Günəşli” yataqlar bloku­nun “dərin qaz” layihəsini, eləcə də “Ümid” qaz-kondensat yata­ğının ikinci fazasını yeni mənbə kimi dəyərləndirib. Dövlətimizin başçısı deyib: “Bütün bunlar onu göstərir ki, potensial var və art­maqdadır. Uzun illərdir ki, ortalıq­da yayılan və Avropa istehlakçıla­rının artmaqda olan ehtiyaclarını ödəmək üçün “Azərbaycanda ki­fayət qədər qaz yoxdur” kimi bü­tün şayiələr bir daha onu göstərdi ki, bu fikirlər tamamilə əsassızdır və bizim potensialımızın qarşı­sını almaq, beynəlxalq birliyə və istehlakçılara yanlış mesaj gön­dərmək üçün Azərbaycana qarşı yürüdülən kampaniyanın bir his­səsi idi”.

Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbay­canın qaz ehtiyatları olduqca zən­gindir. Elə özünün enerji təhlükə­sizliyini bu potensial hesabına təmin etmək istəyən dövlətlərin də sayı kifayət qədərdir. Avropa­nın dərinliklərinə daha çox qaz nəql etmək üçün isə Cənub Qaz Dəhlizinin gücünü iki dəfə artır­maq tələb olunur. Məşvərət Şu­rasının iclasında diqqəti bu vacib məsələyə yönəldən dövlətimizin başçısı dünyanın aparıcı maliyyə institutlarının nümayəndələrinə üzünü tutaraq bildirib ki, Cənub Qaz Dəhlizinin genişlənməsinin və təbii qaza aid istənilən digər layihənin maliyyələşməsi elə bir şəkildə aparılmalıdır ki, bizim əsas hədəfimizə mane olmasın.

Samir HEYDƏROV,
iqtisadçı-ekspert 

Hazırda Azərbaycan tranzit ölkə kimi Şərq–Qərb dəhlizində imkanlarını Avropaya təqdim edir. Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsin­də nazirlərin 2-ci iclaslarında Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyində oynadığı rol, bərpaolunan enerji mənbələri üzrə potensialı və Xəzərdən Avropaya “yaşıl enerji”nin ixrac perspektivləri müzakirə olun­du. Yeri gəlmişkən, Cənub Qaz Dəhlizinin təməli 2014-cü ildə qoyulub, 1 il sonra isə nazirlərin Məşvərət Şurasının 1-ci iclası keçirilib.

Cənub Qaz Dəhlizi Azər­baycanın “Şahdəniz-2” yata­ğından hasil olunan təbii qazın Türkiyə və Avropa bazarına ixracını TANAP və TAP boru kəməri vasitəsilə təmin edir. 1841 kilometrlik TANAP 2018-ci ildə, TAP isə 2020-ci ildə is­tismara verilib. 2022-ci ilin iyul ayında Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula Fon der Lya­yen ilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sa­zişə əsasən, 2027-ci ildə Cə­nub Qaz Dəhlizi ilə ixrac olunan təbii qazın həcminin 2 dəfə artırılması razılaşdırılıb. Ötən il Türkiyə bazarına 9,5 milyard kubmetr, Avropa bazarlarına 11,8, Gürcüstana isə 2,5 mil­yard kubmetr təbii qaz ötürülüb. 

Azərbaycanın təsdiq olun­muş təbii qaz ehtiyatları 2,6 trilyon kubmetrdir. Ötən müd­dətdə ölkəmiz Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verməklə bir daha özünün etibarlı tərəf­daş olduğunu sübuta yetirib. Belə ki, TAP boru kəməri əv­vəllər İtaliyaya Azərbaycan təbii qazını ixrac edirdisə, bu sıraya daha 5 Avropa ölkəsi də qoşu­lub. Yunanıstan, Bolqarıstan, Bolqarıstan–Serbiya interkon­nektoru vasitəsilə Azərbaycan qazının ixracı daha geniş böl­gələri əhatə edib. 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan ənənəvi enerji ehtiyatları ilə ya­naşı, həm də alternativ enerji üzrə böyük potensiala malikdir. Ölkəmizin quruda və dənizdə bərpaolunan enerji potensialı 200 qiqavat həcmində qiymət­ləndirilir. 2022-ci ilin dekabrında Buxarestdə “Azərbaycan, Gür­cüstan, Rumıniya və Macarıs­tan Hökumətləri arasında yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Saziş”ə əsasən Qara dənizin dibi ilə Avropaya 4 qiqa­vat “yaşıl enerji” nəql olunacaq. 

Göründüyü kimi, Azərbay­canın enerji gündəliyi çox zən­gindir və ölkəmiz Avropanın enerji xəritəsini həm ənənəvi enerji mənbələri, həm də bər­paolunan enerji üzrə yenidən formalaşdırır. Bütün bu uğurlar isə Prezident İlham Əliyevin milli maraqlara söykənən xari­ci siyasəti sayəsində mümkün olub.

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ